W celu oznaczenia poziomu karbamazepiny we krwi oraz ustalenia odpowiedniej jej dawki w celu zachowanie stężenia terapeutycznego leku.

W regularnych odstępach czasu w celu monitorowania stężenia leku, w razie potrzeby w celu wykrycia zbyt niskiego lub zbyt wysokiego (potencjalnie toksycznego) stężenia.

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej

Nie.

Karbamazepina jest lekiem stosowanym przede wszystkim w leczeniu napadów drgawkowych (zwanych padaczką), lecz przepisuje się ją również jako stabilizator nastroju u pacjentów z chorobą dwubiegunową oraz w celu złagodzenia niektórych rodzajów nerwobóli. Przepisuje się ją samodzielnie lub w połączeniu z innymi lekami przeciwpadaczkowymi. W badaniu oznacza się poziom karbamazepiny we krwi.

Poziom karbamazepiny należy monitorować, ponieważ musi on być utrzymany w wąskim zakresie terapeutycznym. Zbyt niskie stężenie może powodować nawrót objawów (np. drgawki, okres manii lub ból), jeżeli poziom jest zbyt wysoki, mogą wystąpić działania niepożądane związane z zatruciem. Zachowanie poziomu leczniczego może być trudne z kilku powodów:

• Karbamazepina podawana doustnie ulega wchłanianiu w przewodzie pokarmowym w różnym tempie.
• Karbamazepina jest rozkładana przez wątrobę, więc każdy czynnik mający wpływ na pracę wątroby może powodować zmianę stężenia karbamazepiny we krwi.
• Znaczna ilość leku wiąże się z białkami osocza, lecz aktywna pozostaje karbamazepina niezwiązana. Na skuteczność leczenia wpływ mogą mieć stany kliniczne związane z zaburzeniami zdolności wiązania leku do białek, takie jak niski poziom albuminy we krwi, niewydolność nerek. Dotyczy to także noworodków i osób starszych.
• 10,11-epoksyd karbamazepiny, będący metabolitem karbamazepiny jest również aktywny i przyczynia się do całkowitej skuteczności leku.
• Niektóre leki przyjmowane w połączeniu z karbamazepiną mogą powodować interakcje lub mieć wpływ na jej metabolizm i poziom we krwi.
  

Dawkowanie karbamazepiny należy dostosowywać ostrożnie do czasu osiągnięcia stałego stężenia we krwi. Faktyczna ilość leku niezbędna do osiągnięcia stabilnego stężenia różni się osobniczo i może zmieniać się z czasem.

Poziom karbamazepiny zazwyczaj monitoruje się długoterminowo, ponieważ jest ona stosowana w leczeniu chorób przewlekłych takich jak padaczka, choroba dwubiegunowa lub neuralgia nerwu trójdzielnego.

Padaczka zaburza zdolność mózgu do przesyłania impulsów elektrycznych i regulacji aktywności nerwów. Podczas ataku drgawkowego u pacjenta może dochodzić do zmian świadomości, zaburzeń wzroku, powonienia i smaku oraz do konwulsji. Częstotliwość ataków jest różna – od pojedynczego epizodu po częste i nawracające. Ataki drgawkowe klasyfikuje się w zależności od objętej części mózgu i ciała. Karbamazepina pomaga zapobiegać poszczególnym typom nawracających epizodów.

Choroba dwubiegunowa to choroba psychiczna charakteryzująca się naprzemiennymi okresami depresji i manii, trwającymi od kilku dni do kilku lat. W okresie depresji chory może być smutny, mieć poczucie beznadziejności, niską samoocenę i myśli samobójcze. W okresie manii chory może być pobudzony, nerwowy, źle oceniać sytuację i zachowywać się ryzykownie. Karbamazepinę podaje się wtedy w celu wyrównania nastroju, szczególnie w okresie manii.

Neuralgia nerwu trójdzielnego charakteryzuje się bólem twarzy, skurczami mięśni twarzy i napadową choreoatetozą. Czasami stan ten leczy się karbamazepiną.

‍

Oznaczenie karbamazepiny wykonuje się w celu pomiaru i monitorowania stężenia karbamazepiny we krwi, co pomaga stwierdzić, czy jej poziom zawiera się w zakresie terapeutycznym. W pierwszej fazie leczenia badanie może służyć ustaleniu odpowiedniego dawkowania u pacjenta. W zależności od wyników badania krwi, dawkę można zwiększać lub zmniejszać do czasu osiągnięcia stężenia terapeutycznego. Kolejne oznaczenia karbamazepiny wykonuje się w celu upewnienia się, że jej stężenie utrzymuje się w zakresie terapeutycznym. W przypadku zmiany stanu zdrowia pacjenta lub włączenia innych leków, badanie pomaga stwierdzić czy niezbędna jest zmiana dawkowania karbamazepiny.

Oznaczenie jest również pomocne, kiedy u pacjenta występują działania niepożądane lub dochodzi do nawrotu objawów.

W standardowym badaniu oznacza się poziom karbamazepiny całkowitej, zarówno związanej z białkami jak i wolnej. Czasami równocześnie wykonuje się oznaczenie wolnej karbamazepiny jak i 10,11-epoksydu karbamazepiny, czyli jej biologiczne aktywnego metabolitu, co pomaga stwierdzić ich wpływ na leczenie.

Na początku leczenia karbamazepinę oznacza się regularnie, w celu monitorowania, czy jej stężenie zawiera się w zakresie terapeutycznym. Dodatkowe oznaczenia wykonuje się po zmianie dawkowania lub włączeniu albo odstawieniu innych leków przyjmowanych przez pacjenta, aby stwierdzić czy poziom karbamazepiny nie uległ zmianie. Po ustabilizowaniu stężenia, oznaczenie wykonuje się okresowo, aby sprawdzić czy nadal zawiera się w zakresie terapeutycznym.

Oznaczenie karbamazepiny można również wykonać w przypadku braku odpowiedzi na leczenie i nawrocie objawów takich jak napady drgawkowe, nerwobóle lub wahania nastroju związane z chorobą dwubiegunową. Przyczyną braku odpowiedzi na leczenie może być zbyt niskie stężenie leku, nieregularne przyjmowanie go przez pacjenta lub brak skuteczności.

Badanie wykonuje się również w przypadku występowania działań niepożądanych i/lub powikłań. Działania niepożądane mogą występować przy każdym dawkowaniu, lecz najbardziej popularne, związane ze zbyt wysokim stężeniem karbamazepiny we krwi to:

• Zawroty głowy
• Brak koordynacji ruchowej
• Senność
• Nieostre widzenie lub widzenie podwójne
• Mimowolne ruchy gałek ocznych.

Inne działania niepożądane to:

• Czerwona, swędząca wysypka
• Mdłości
• Wymioty
• Zatwardzenie
• Bóle głowy
• Splątanie

Karbamazepina może czasami powodować zaburzenia pracy wątroby, niski poziom sodu, spadek liczby krwinek białych lub wzrost liczby eozynofili (rodzaj krwinek białych). W niektórych przypadkach działania uboczne mogą powodować konieczność zmiany leku.

Oznaczenie wolnej karbamazepiny lub 10,11-epoksydu karbamazepiny można również zlecić łącznie z oznaczeniem całkowitej karbamazepiny w celu oceny, w jakim stopniu wolny lek i/lub jego metabolit przyczynia się do leczenia. Badanie można wykonać, kiedy wynik oznaczenia karbamazepiny całkowitej zawiera się w zakresie leczniczym lecz u pacjenta występują działania niepożądane. Czasami wyniki ocenia się jako procent wolnej karbamazepiny w stosunku do całkowitej.

Należy ustalić z lekarzem prowadzącym czas pobrania próbki do badania. Często zaleca się pobranie próbki bezpośrednio przed podaniem kolejnej dawki leku, czyli przy najniższym jego stężeniu w organizmie.

‍

Zakres leczniczy karbamazepiny przyjmowanej jako jedyny lek wynosi około 4-12 µg/ml. Poziom powyżej 15 µg/ml. uznaje się za toksyczny. Zakresy mogą się nieco różnić w zależności od laboratorium i mogą być podawane w innych jednostkach, jak na przykład mg/l. Należy posługiwać się zakresem terapeutycznym i jednostkami podawanymi przez laboratorium, w którym wykonano oznaczenie.

Jeżeli stężenie leku zawiera się w zakresie terapeutycznym, większość pacjentów odpowiada na leczenie bez znacznych działań niepożądanych, jednak odpowiedź organizmu jest zróżnicowana osobniczo. U niektórych pacjentów przy stężeniu w dolnym zakresie terapeutycznym występują ataki drgawkowe, wahania nastroju lub silne nerwobóle, z kolei inni doświadczają skutków ubocznych przy górnych wartościach stężenia leczniczego. Do odpowiedzi organizmu mogą przyczyniać się wahania wolnej karbamazepiny i 10,11-epoksydu karbamazepiny. Pacjenci przyjmujący ten lek powinni ściśle współpracować z lekarzem prowadzącym w kwestii ustalenia najbardziej odpowiedniej dawki.

Zazwyczaj, jeżeli wynik oznaczenia karbamazepiny zawiera się w zakresie terapeutycznym, a u pacjenta nie występują nawracające ataki drgawkowe, wahania nastroju, nerwobóle ani inne działania niepożądane, dawkowanie uznaje się za prawidłowe.

Nie należy zmieniać dawkowania ani zaprzestawać przyjmowania leków bez konsultacji z lekarzem, ponieważ może to spowodować wzrost ryzyka ataku drgawkowego i mieć wpływ na inne przyjmowane leki. Ustalenie i dostosowanie dawki odbywa się indywidualnie u każdego pacjenta.

Karbamazepina może wchodzić w interakcje z innymi lekami – zarówno przepisywanymi przez lekarza jak i dostępnymi bez recepty, takimi jak acetaminofen, warfaryna, fluoksetyna, izoniazyd, teofilina, erytromycyna, etosuksymid i benzodiazepiny. Niektóre leki, takie jak, fenobarbital, prymidon i fenytoina powodują wzmożony metabolizm karbamazepiny i zmniejszenie jej stężenia we krwi. Poziom niektórych z tych leków również należy okresowo monitorować. Na stężenie karbamazepiny mają również wpływ niektóre zioła, na przykład dziurawiec. Należy poinformować lekarza prowadzącego o wszystkich przyjmowanych lekach i suplementach diety.

W grudniu 2007 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i leków (FDA) ogłosiła, że etykiety oraz ulotki informacyjne powinny zawierać zalecenie, aby przed rozpoczęciem leczenia u osób pochodzenia azjatyckiego wykonywać badanie genetyczne na obecność wariantów genu HLA-B* 1502, które pozwalają wykryć znacznie podwyższone ryzyko rzadko spotykanej lecz bardzo silnej reakcji skórnej. Wariant genu występuje prawie wyłącznie u osób pochodzenia azjatyckiego. W przypadku dodatniego wyniku badania, nie należy przyjmować karbamazepiny.

Karbamazepina może zwiększać ryzyko pewnych wad wrodzonych oraz śmierci płodu oraz zmniejszać skuteczność antykoncepcji hormonalnej. Kobiety w wieku rozrodczym powinny porozmawiać o tym z lekarzem prowadzącym.

1. Jak długo trwa leczenie karbamazepiną?

Pacjenci z padaczką, chorobą dwubiegunową lub przewlekłymi nerwobólami zazwyczaj przyjmują karbamazepinę lub inne leki przez całe życie. Jeżeli karbamazepina przestaje być skuteczna lub powoduje działania niepożądane, może zachodzić potrzeba zmiany leku. Jeżeli ataki drgawkowe są spowodowane chorobą przejściową, leczenie może być krótkoterminowe.

2. Czy oznaczenie wolnej karbamazepiny lub 10,11-epoksydu karbamazepiny wykonuje się regularnie?

Nie. Są to badania dodatkowe, które zleca się raz lub dwukrotnie jako pomoc w ocenie metabolizmu i zużycia karbamazepiny w organizmie i nie są wykorzystywane w rutynowym monitorowaniu.

‍

Na stronie:
‍Choroby: Padaczka

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍FamilyDoctor.org: Epilepsy
‍Epilepsy Foundation
‍National Institute of Neurological Disorders and Stroke: The Epilepsies and Sei…
‍National Institute of Mental Health: Bipolar Disorder
‍National Institute of Neurological Disorders and Stroke: Trigeminal Neuralgia F…

‍

‍