W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się aby wykryć w surowicy przeciwciała przeciw antygenom krwinek czerwonych, podczas przygotowań do transfuzji oraz w okresie ciąży i po porodzie.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się wtedy, kiedy pacjent przygotowywany jest do transfuzji krwi lub podczas ciąży lub po porodzie, zwłaszcza kiedy dotyczy to osoby mającej grupę krwi RhD–(minus).
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Pośredni test antyglobulinowy (PTA) wykrywa krążące przeciwciała skierowane przeciw krwinkom czerwonym (erytrocytom). Przyczyną powstawania przeciwciał jest kontakt z antygenami krwinek innego człowieka, który ma miejsce głównie po przetoczeniu krwi lub w czasie ciąży i porodu.
Erytrocyty mają na swojej powierzchni struktury nazywane antygenami. Każdy człowiek ma swój własny zestaw antygenów na powierzchni krwinek czerwonych, które odziedziczył po rodzicach. Dwa najważniejsze to antygeny A i/lub B. Ich obecność lub brak decyduje o grupie krwi układu ABO. Innym ważnym antygenem jest antygen D z układu Rh. Zależnie od tego czy antygen D jest obecny na erytrocytach czy też nie grupa krwi pacjenta jest określana odpowiednio jako RhD+ (plus) lub RhD– (minus). Na krwinkach czerwonych znajdują się także liczne antygeny z innych układów grupowych, m.in. Kell, Lewis, Kidd.
Jest kilka możliwych przyczyn wytwarzania przeciwciał przeciw antygenom erytrocytów.
Następstwo transfuzji krwi
Przeciwciała przeciw antygenom A i B określane są jako naturalne (są wytwarzane bez kontaktu z antygenami obcych krwinek) i regularne (występują u wszystkich osób zgodnie z określonymi zasadami). Przed przetoczeniem krwi u biorcy określa się zawsze grupę ABO i wykrywa antygen D z układu Rh i dobiera zgodną krew dawcy, co zapobiega powstawaniu poważnych powikłań potransfuzyjnych. Dzięki zgodności antygenów grupy ABO przeciwciała biorcy nie niszczą krwinek dawcy. Jednak na przetaczanych krwinkach znajduje się także wiele innych antygenów (z układów Rh, Kell, Kidd, itd.). Układ immunologiczny biorcy będzie rozpoznawać jako obce antygeny, których sam nie posiada, co może prowadzić do powstawania przeciwciał określanych jako odpornościowe (wytwarzane po kontacie z obcym antygenem) i nieregularne (występują tylko u niektórych osób). U pacjentów wielokrotnie leczonych krwią istnieje większe prawdopodobieństwo wytwarzania przeciwciał odpornościowych, ponieważ mieli oni kontakt z wieloma antygenami różnych krwinek czerwonych. Pośredni test antyglobulinowy wykonuje się w surowicy krwi biorcy, aby sprawdzić czy wytwarza on przeciwciała odpornościowe, które mogłyby niszczyć przetaczane krwinki.
Niezgodność grupowa matki i jej dziecka
Dziecko może odziedziczyć po ojcu antygeny, których nie ma matka. Organizm matki może mieć kontakt z obcymi dla niego antygenami płodu w czasie ciąży lub w czasie porodu, gdyż odklejanie łożyska powoduje przeciek krwi dziecka do krążenia matki. Kontakt z obcymi antygenami może zapoczątkować wytwarzanie przeciwciał przez matkę. Ponieważ przeciwciała powstają pod koniec ciąży lub po porodzie zwykle nie stanowią zagrożenia dla pierwszego dziecka. Jeśli jednak kolejne dziecko również posiada problematyczny antygen, przeciwciała matki przenikają przez łożysko, wiążą się z erytrocytami dziecka i powodują ich niszczenie i w konsekwencji rozwój choroby hemolitycznej płodu i noworodka. Pośredni test antyglobulinowy wykonuje się w surowicy krwi matki, aby sprawdzić czy wytwarza ona przeciwciała odpornościowe, które mogłyby niszczyć krwinki dziecka.
U osoby stykającej się po raz pierwszy z obcymi antygenami podczas transfuzji lub w czasie ciąży powstają tylko niewielkie ilości przeciwciał, których jest jednak zbyt mało aby doszło do zniszczenia obcych krwinek. Następny kontakt z tym samym obcym antygenem powoduje szybką i silną odpowiedź immunologiczną, której skutkiem jest wytwarzanie dużej ilości przeciwciał zdolnych do hemolizy przetoczonych krwinek lub krwinek płodu.
PTA służy do wykrywania w surowicy przeciwciał odpornościowych (innych niż przeciwciała przeciw antygenom układu ABO). W przypadku wykrycia przeciwciał trzeba określić ich swoistość (przeprowadzić badanie o nazwie identyfikacja przeciwciał).
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Pośredni test antyglobulinowy (PTA) wykrywa obecność w osoczu przeciwciał przeciw antygenom erytrocytów, innym niż A i B. Jest wykonywany jako część badania grupy krwi. Po wykryciu przeciwciał określa się ich swoistość (identyfikacja przeciwciał), czyli sprawdza z którymi antygenami krwinek się wiążą.
Technika PTA służy także do wykonania próby zgodności, w której sprawdza się czy biorca krwi posiada przeciwciała odpornościowe, które mogłyby zniszczyć krwinki dawcy. Biorcy nie wolno przetoczyć krwi zawierającej antygen, przeciw któremu wytwarza przeciwciała.
Badanie wykonuje się u pacjentów leczonych krwią w przypadku wystąpienia objawów wczesnego lub opóźnionego odczynu poprzetoczeniowego. PTA i BTA (wykrywanie przeciwciał związanych z krwinkami) są pomocne w ustaleniu przyczyny tej reakcji. PTA wykonuje się także w jakiś czas potem, aby sprawdzić czy u pacjenta nie powstały nowe przeciwciała odpornościowe przeciw innym antygenom.
Podczas ciąży pośredni test antyglobulinowy wykorzystuje się w celu wykrywania przeciwciał, które mogłyby przejść przez łożysko i zaatakować krwinki czerwone dziecka, wywołując chorobę hemolityczną płodu i noworodka (ChHPiN). Najgroźniejsze są przeciwciała przeciw antygenowi D z układu Rh. Osoba jest uważana za RhD+(plus) jeśli posiada antygen D na krwinkach lub za RhD–(minus), jeśli tego antygenu nie posiada. U matki RhD–(minus) mogą powstać przeciwciała anty-D w odpowiedzi na antygen D na krwinkach płodu. U kobiet RhD+(plus) mogą powstawać przeciwciała odpornościowe przeciw innym antygenom z układu Rh (np. c, C, e, E) lub innych układów grupowych (np. Kell), ale zdarza się to rzadziej.
W celu wczesnego wykrywania ChHPiN przeprowadza się badania wszystkich kobiet ciężarnych na początku ciąży (do 12 tyg). Jeśli przeciwciała odpornościowe nie zostaną wykryte badanie powtarza się w 28-30 tygodniu ciąży. Ciężarna, u której wykryto przeciwciała zostaje objęta opieką specjalistyczną.
Matkom RhD–(minus), u których nie wykryto przeciwciał anty-D w czasie ciąży i po porodzie, a które urodziły dziecko RhD+(plus), podaje się profilaktycznie immunoglobulinę anty-D w celu eliminacji z krążenia matki krwinek dziecka z antygenem D. Zapobiega to wytworzeniu przeciwciał u matki i wystąpieniu konfliktu serologicznego w następnej ciąży.
PTA jest jednym z badań wykonywanych u chorych z niedokrwistością autoimmunohemolityczną (NAIH), w której organizm produkuje przeciwciała przeciw antygenom własnych erytrocytów. Wystąpić może to w niektórych zaburzeniach immunologicznych (np. toczeń rumieniowaty - lupus erythromatosus), w chorobach, takich jak przewlekła białaczka limfocytowa oraz w zakażeniach, np. Mycoplasma pneumoniae lub w mononukleozie. Czasami, u niektórych osób anemia hemolityczna może wystąpić z powodu podawania niektórych leków, np. penicyliny.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Pośredni test antyglobulinowy wykonuje się przed każdą planowaną transfuzją i po wystąpieniu reakcji poprzetoczeniowej. Do objawów odczynu poprzetoczeniowego należą:
- gorączka, dreszcze
- wysypka
- ból pleców
- krew w moczu
- osłabienie lub dezorientacja.
PTA wykonuje się jako część badań przeprowadzanych u każdej kobiety ciężarnej do 12 tygodnia i w 28-30 tygodniu ciąży. U kobiet RhD–(minus) wykonywany jest także po porodzie, aby sprawdzić czy uzasadnione jest podanie immunoglobuliny anty-D.
W przypadku wykrycia przeciwciał odpornościowych u kobiety ciężarnej, PTA może być wykonywany wielokrotnie w czasie ciąży w celu oceny miana tych przeciwciał oraz sprawdzenia czy nie doszło do wytworzenia nowych, przeciw innym antygenom.
Co oznacza wynik?
Jeżeli wynik pośredniego testu antyglobulinowego jest dodatni, oznacza to, że obecne są przeciwciała odpornościowe przeciw jednemu lub większej liczbie antygenów erytrocytów. Niektóre z tych przeciwciał będą bardziej, inne mniej znamienne. Dlatego konieczne jest przeprowadzenie identyfikacji przeciwciał. Pacjentowi, który wytworzył przeciwciała odpornościowe przetacza się krew bez antygenu odpowiedzialnego za ich powstanie.
Ujemny wynik PTA u matki RhD–(minus) uzyskany w czasie ciąży i po porodzie wskazuje, że matka nie wytworzyła przeciwciał anty-D. Jeśli jej dziecko jest RhD+(plus) powinna otrzymać immunoglobulinę anty-D do 72 godzin po porodzie. Jeśli wynik PTA jest dodatni konieczne jest najpierw zidentyfikowanie przeciwciał. W przypadku obecności przeciwciał anty-D immunoglobuliny się nie podaje. Jeśli są to przeciwciała przeciw innym antygenom zastosowanie preparatu jest wskazane, gdyż skutecznie zapobiega immunizacji matki antygenem D.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Krążące przeciwciała przeciw krwinkom czerwonym raz pojawiwszy się, nigdy całkowicie nie zanikną. Po wielu latach od zetknięcia się z antygenem, ich miano może obniżyć się do niewykrywalnego poziomu. Jeżeli pacjent zetknie się z antygenem ponownie szybko uruchomiony zostanie mechanizm ich wytwarzania i erytrocyty zostaną zaatakowane.
Każda transfuzja krwi oznacza kontakt organizmu biorcy z wieloma obcymi antygenami i stwarza ryzyko wytworzenia przeciwciał przeciw antygenom krwinek. Ryzyko rośnie z każdy następnym przetoczeniem. U osób wielokrotnie leczonych krwią mogą powstać przeciwciała przeciw wielu różnym antygenom, co może bardzo utrudniać dobór krwi do kolejnych transfuzji.
Pytania i odpowiedzi
1. W jakim celu podawana jest immunoglobulina anty-D?
Podawanie immunoglobuliny anty-D zapobiega wytworzeniu przez matkę RhD–(minus) przeciwciał anty-D po urodzeniu dziecka RhD+(plus). Przeciwciała takie powodują w kolejnych ciążach chorobę hemolityczną płodu i noworodka u dzieci RhD+(plus). Nasilenie objawów choroby u noworodków może być różne. Często po urodzeniu wymagają natychmiastowej transfuzji krwi. W ciężkich przypadkach dochodzi do poronienia lub śmierci płodu. Wprowadzenie tej formy profilaktyki znacznie zmniejszyło częstość występowania konfliktu serologicznego w układzie Rh.
2. Dlaczego może być konieczne badanie grupy krwi ojca dziecka kobiety RhD–(minus)?
W przypadku gdy ojciec dziecka ma podobnie jak matka grupę krwi RhD–(minus) wszystkie dzieci tej pary będą RhD–(minus) i nie ma ryzyka uodpornienia matki antygenem D. Jeśli jednak ojciec jest RhD+(plus) może wystąpić niezgodność grupowa pomiędzy matką i dzieckiem. Gdy ojciec jest homozygotą pod względem genu RHD wszystkie dzieci tej pary będą RhD+, natomiast jeśli ojciec jest heterozygotą prawdopodobieństwo urodzenia dziecka RhD+ wynosi 50%.
3. Czy w czasie ciąży wykonuje się badania w celu oceny ryzyka konfliktu serologicznego w układzie ABO?
Niezgodność antygenów w układzie ABO może być przyczyną choroby hemolitycznej płodu i noworodka, szczególnie jeśli matka ma grupę krwi O. Jest to spowodowane tym, że u części osób oprócz przeciwciał regularnych anty-A i/lub anty-B występują przeciwciała odpornościowe, które mogą niszczyć krwinki dziecka w łonie matki. Jednak w czasie ciąży nie wykrywa się przeciwciał odpornościowych w układzie ABO, gdyż ich obecność lub miano nie ma wartości diagnostycznej. Takie przeciwciała (tzw. termostabilne) wykrywa się u matki po porodzie tylko wtedy, gdy u noworodka występują objawy choroby hemolitycznej i/lub wymaga ono leczenia krwią.
4. Czy przeciwciała odpornościowe mogą pojawić się po oddaniu krwi?
Nie, dawca krwi podczas jej oddawania nie ma kontaktu z krwią innej osoby.
5. Czy autotransfuzja (przetoczenie własnej krwi) może spowodować powstanie przeciwciał odpornościowych?
Nie, gdyż biorca nie ma kontaktu z krwią innej osoby.
6. Czy konieczne jest poinformowanie lekarza o wcześniejszej transfuzji krwi?
Tak. Jest to ważna dla lekarza informacja ponieważ istnieje możliwość, że nastąpiło wtedy uczulenie pacjenta na różne antygeny. Chociaż nie ma to ujemnego wpływu na obecny stan zdrowia, to jednak przy następnych przetoczeniach krwi należy być bardzo ostrożnym.
