W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się w celu wykrycia rzadkiej mutacji genu PSEN1 związanej z wcześnie występującą rodzinną chorobą Alzheimera (EOFAD).
Kiedy badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się u osób dorosłych z objawami demencji oraz w przypadku historii występowania choroby Alzheimera u członków rodziny w wieku 60 – 65 lat, jak również u osób bez objawów choroby, których członek rodziny ze zdiagnozowaną wcześnie występującą chorobą Alzheimera posiada również mutację genu PSEN1.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Zazwyczaj nie ma takiej konieczności, jednak przed wykonaniem badania niektórzy pacjenci chcą zasięgnąć porady genetycznej. Jest to istotny krok pomagający pacjentowi podjąć decyzję, czy w jego przypadku badanie jest właściwym sposobem postępowania oraz przygotować go na wyniki testu, szczególnie jeżeli nie występują u niego żadne objawy.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
W badaniu oznacza się mutacje sekwencji genowej PSEN1 powiązane z wcześnie występującą rodzinną chorobą Alzheimera (EOFAD).
Wprawdzie u większości chorych pierwsze objawy choroby Alzheimera występują po 65. roku życia, jednak u 5 – 10% pojawiają się w młodszym wieku. Wiele przypadków wcześnie występującej choroby Alzheimera ma podłoże rodzinne i jest spowodowanych mutacją genetyczną. Dotychczas wykryto trzy geny powiązane z EOFAD: PSEN1, PSEN2 oraz gen białka prekursorowego amyloidu (APP). Uważa się, że za 20 – 70% przypadków EOFAD odpowiada PSEN1. Ponieważ choroba Alzheimera powiązana z PSEN1 jest dziedziczona w sposób autosomalnie dominujący, do rozwoju EOFAD wystarcza jedna kopia zmutowanego genu (od matki lub od ojca).
Nie do końca wiadomo, dlaczego mutacje PSEN1 powodują EOFAD. Naukowcy uważają, że w prawidłowych warunkach zadaniem genu PSEN1 jest wytwarzanie preseniliny 1, czyli białka wykorzystywanego w rozwoju mózgu i rdzenia kręgowego. Presenilina 1, wraz z innymi enzymami, degraduje określone białka -białko prekursorowe amyloidu. Zmutowany gen PSEN1 wytwarza nieprawidłowe białko preseniliny 1, które nie spełnia swoich funkcji. Może to powodować wzmożone wytwarzanie dłuższych i bardziej lepkich form konfiguracji białka prekursorowego amyloidu, które wykazuje działanie toksyczne wobec układu nerwowego i prowadzi do powstawania charakterystycznych blaszek amyloidowych, występujących u chorych z chorobą Alzheimera.
U dotychczas przebadanych rodzin pacjentów wykryto wiele rodzajów mutacji PSEN1, lecz nie stwierdzono obecności mutacji wspólnej lub występującej z większą częstotliwością. Niektóre mutacje mogą częściej występować w określonych populacjach. Badania są łatwiejsze do wykonania, jeżeli wiadomo jaka mutacja występowała w rodzinie pacjenta. Analiza mutacji genu PSEN1 jest stosunkowo nowym badaniem i oferują ją tylko nieliczne laboratoria.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Analizę mutacji genetycznej PSEN1 można wykonać u osób dorosłych z historią wcześnie występującej choroby Alzheimera (EOFAD) w rodzinie,szczególnie jeżeli u członka rodziny pacjenta zidentyfikowano określoną mutację PSEN1. Badanie może również stanowić pomoc w diagnostyce różnicowej EOFAD i innych form wcześnie występującej demencji, lecz zazwyczaj tylko u osób z historią choroby w rodzinie.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie zleca się, jeżeli u osoby przed 65. rokiem życia występują objawy związane z chorobą Alzheimera, takie jak:
- Utrata pamięci utrudniająca życie codzienne – zapominanie niedawno zapamiętanych informacji. Sytuacja taka może być wynikiem normalnego procesu starzenia, lecz w takim przypadku pacjent po jakimś czasie zazwyczaj przypomina sobie informacje, których nie pamiętał. Objawy obejmują między innymi zapominanie ważnych dat i wydarzeń, konieczność korzystania z pomocy pamięciowych i ciągłe zadawanie tych samych pytań.
- Trudności w zakresie planowania i rozwiązywania problemów, na przykład pamiętanie o opłaceniu rachunków.
- Trudności w wykonywaniu codziennych zadań, na przykład zapominanie jak trafić w znane sobie miejsce.
- Dezorientacja w czasie i przestrzeni – pacjent traci poczucie czasu, zapomina gdzie jest lub jak się tam dostał.
- Narastające problemy z czytaniem i oceną odległości.
- Trudności z mówieniem lub pisaniem – zapominanie słów, powtarzanie, ograniczone słownictwo.
- Częste gubienie rzeczy i nieumiejętność logicznego odtworzenia miejsca, w którym mogą się znajdować.
- Ograniczona zdolność oceny sytuacji, na przykład rozdawanie dużych kwot pieniężnych.
- Wycofywanie się z codziennej aktywności, z wydarzeń towarzyskich, zawodowych i rodzinnych.
- Zmiany nastroju i osobowości, takie jak niepokój, lęk, podejrzliwość i depresja.
Analizę mutacji PSEN1 zleca się również u pacjentów bez objawów choroby z historią wcześnie występującej rodzinnej choroby Alzheimera
Co oznacza wynik?
W przypadku, gdy stwierdza się powodująca chorobę mutację PSEN1, istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia u pacjenta objawów choroby Alzheimera, zazwyczaj w podobnym wieku jak u innych członków rodziny. Objawy, ich natężenie oraz postęp choroby różnią się osobniczo. Ponieważ jest to gen dominujący, każde dziecko ma 50% szansy na odziedziczenie go.
Niewykrycie mutacji PSEN1 nie wyklucza tego, że pacjent choruje na EOFAD. Obecnie dostępne testy nie umożliwiają wykrycia wszystkich możliwych mutacji albo mutacja występuje w innym genie.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Mutacje PSEN1 nie są związane z późnym wystąpieniem pierwszych objawów choroby Alzheimera. U niektórych chorych nie ma możliwości określenia, czy występuje historia choroby w rodzinie (np. chorzy członkowie rodziny zmarli przed wystąpieniem objawów lub nie jest znana ich historia). Sytuacje takie jak nieujawniona adopcja lub zatajone ojcostwo również niekorzystnie wpływają na określenie historii osoby w rodzinie.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy badanie można wykonać w laboratorium lokalnym?
Oznaczenie PSEN1 jest względnie nowym badaniem. Ma dość ograniczone zastosowanie i dlatego też nie jest zlecany zbyt często. Wykonuje go tylko niewiele laboratoriów ze względu na konieczność posiadania specjalistycznego sprzętu, więc próbkę krwi wysyła się do laboratorium referencyjnego.
2. U mojego ojca rozpoznano wczesne stadium choroby Alzheimera. Czy można stwierdzić u niego obecność mutacji genetycznej bez wykonania testu?
Nie ma takiej możliwości. Objawy kliniczne wszystkich form choroby Alzheimera są często takie same, różni się jedynie wiek pacjenta, w którym występują pierwsze objawy. Nie można stwierdzić, czy chory cierpi na dziedziczną formę AD wyłącznie na podstawie wywiadu lekarskiego. W przypadku historii wczesnego występowania choroby Alzheimera w rodzinie, a w szczególności jeżeli wynik badania genetycznego u innego członka rodziny jest dodatni, istnieje podstawa do podejrzeń zaburzenia genetycznego, które można potwierdzić wykonując badanie w krwi.
3. Czy są inne testy umożliwiające rozpoznanie choroby Alzheimera?
Inne geny, w których występują mutacje powiązane z EOFAD to PSEN2 i APP (białko prekursorowe amyloidu). Możliwe jest wykonanie badań, lecz mutacje tych genów nie są tak częstą przyczyną EOFAD.
Źródła
Na tej stronie
Testy:
Genotypowanie ApoE, Choroba Alzheimera
Tau/AB42
Choroby
Choroba Alzheimera
Linki do stron obcojęzycznych:
National Institute on Aging: Alzheimer Disease Genetics Fact Sheet
Mayo Clinic: Alzheimer genes: Are you at risk?
Alzheimers Association: Genetics
Genetics Home Reference: Alzheimer disease
Alzheimers.gov
