Co to jest?
Wrzody to inaczej uszkodzenia (ubytki) błony śluzowej żołądka i dwunastnicy (górnej części jelita cienkiego) o średnicy około 1 cm. W żołądku wytwarzany jest kwas solny i enzymy, w tym pepsyna, które biorą udział w procesie trawienia pokarmów. Błona śluzowa wyściełająca żołądek stanowi ochronę przed działaniem kwasu solnego, działanie ochronne mają również prostaglandyny. Jeżeli czynniki ochronne nie spełniają prawidłowo swojego zadania, kwas i pepsyna uszkadzają błonę śluzową tworząc ubytek błony sluzowej, czyli wrzód.
Wrzody zazwyczaj są spowodowane zakażeniem bakterią Helicobacter pylori. Bakteria ta wydziela enzym o nazwie ureaza, który upośledza zdolność żołądka do wydzielania śluzu chroniącego przed szkodliwym działaniem kwasu i powstawaniem wrzodów. Zakażenie H. pylori jest często spotykane, szczególnie w krajach rozwijających się. Uważa się, że przenosi się wraz z pożywieniem oraz wodą skażoną ludzkimi odchodami, lub poprzez kontakt z kałem, wymiocinami lub śliną osoby zarażonej.
Wprawdzie bakteria H. pylori obecna jest w organizmie wielu osób, to jednak nie każdy przypadek wrzodu żołądka spowodowany jest tą bakterią. Inne możliwe przyczyny to: długotrwałe przyjmowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych takich jak aspiryna, naproksen czy ibuprofen, a także zespół Zollingera-Ellisona, gdzie dochodzi do wzmożonego wytwarzania hormonu o nazwie gastryna w przebiegu nowotworu trzustki lub jelita cienkiego.
Nadmierne spożywanie alkoholu oraz palenie tytoniu może zaostrzać przebieg choroby wrzodowej i utrudniać gojenie się uszkodzenia błony śluzowe.
Objawy
Najczęściej występującym objawem wrzodu trawiennego jest tępy ból brzucha, który nasila się i słabnie. Może on wystąpić kilka godzin po posiłku lub też w nocy, a ulgę przynosi jedzenie i/lub środki zobojętniające kwas żołądkowy. Rzadziej występujące objawy to utrata wagi, wzdęcia i nudności. Objawy wymagające natychmiastowej interwencji lekarskiej to uporczywy ból brzucha, krwawe lub smoliste stolce, krwawe wymioty lub wymioty przypominające fusy po kawie.
Badania
Istnieje wiele badań laboratoryjnych wspomagających diagnostykę choroby wrzodowej spowodowanej przez H. pylori, do których należą:
- Endoskopia –badanie, w którym poprzez usta i przełyk do dwunastnicy wprowadza się niewielkich rozmiarów kamerę umieszczoną na cienkiej rurce- podczas badania górnego odcinka przewodu pokarmowego można pobrać wycinek błony śluzowej żołądka do badania.
- Badanie RTG górnego odcinka przewodu pokarmowego.
- Testy wykrywające zakażenie Helicobacter pylori:
Metody inwazyjne (wymagające wykonania endoskopii):
- Test ureazowy – pobrany w trakcie endoskopii wycinek błony śluzowej żołądka umieszcza się na płytce zawierającej mocznik z dodatkiem wskaźnika barwnego. Pod wpływem ureazy bakteryjnej, mocznik ulega rozkładowi do amoniaku, powodując alkalizację podłoża i zmianę jego barwy.
- Badanie histologiczne wycinka błony śluzowej
- Hodowla bakteryjna
Metody nieinwazyjne:
- Test oddechowy - polega na spożyciu przez pacjenta porcji mocznika znakowanego izotopem węgla 13C lub 14C. Pod wpływem ureazy (bakteryjnego enzymu) dochodzi do hydrolizy do amoniaku i dwutlenku węgla, oznaczanego w powietrzu wydechowym.
- Testy serologiczne - badanie na obecność przeciwciał przeciwko H. pylori. Dodatni wynik badania nie świadczy o aktualnym zakażeniu, testy te nie nadają się do oceny skuteczności leczenia, ponieważ obecność przeciwciał stwierdza się nawet rok po leczeniu. Można również pobrać próbkę stolca w celu oznaczenia antygenów H. pylori, jednak badanie to nie jest odpowiednie w przypadku obecności krwi w kale.
Inne badania:
- Oznaczenie hemoglobiny w celu rozpoznania niedokrwistości.
- Oznaczenie krwi utajonej w kale w celu wykrycia obecności krwi w kale.
Leczenie
Zalecenia ogólne: regularne spożywanie posiłków, z wyłączeniem jedynie potraw wywołujących lub nasilających dolegliwości bólowe, a także niepalenie papierosów i unikanie niektórych leków wrzodotwórczych, np. NLPZ (aspiryna, naproksen czy ibuprofen).
W leczeniu wrzodów główną rolę odgrywa eradykacja zakażenia Helicobacter pylori, w tym celu stosuje się terapię trzema lekami przez 7 dni: inhibitor pompy protonowej + 2 spośród 3 antybiotyków: klarytromycyna, amoksycylina, metronidazol. Skuteczność leczenia sprawdza się po 4 tygodniach od zakończenia leczenia. W tym celu wykonuje się test oddechowy lub test wykrywający antygeny Helicobacter pylori w kale. W razie nieskuteczności leczenia lub przeciwskazań do antybiotyków, np. uczulenia stosuje się schematy inne schematy leczenia.
W leczeniu chorych niezakażonych H. pylori zwykle stosuje się inhibitory pompy protonowej lub blokery receptorów histaminowych.
W niektórych przypadkach konieczne jest leczenie operacyjne.
Nieleczone wrzody żołądka mają skłonności do nawracania, nie ma jednak dowodów na związek choroby wrzodowej ze zwiększoną częstością występowania raka żołądka. Wrzody żołądka zazwyczaj nie prowadzą do śmierci, lecz jeżeli dojdzie do perforacji ściany żołądka lub dwunastnicy, uszkodzenia naczynia krwionośnego (krwotok) lub zatrzymania pożywienia w żołądku, zdrowie pacjenta może być poważnie zagrożone.