Badanie wykonuje się w celu stwierdzenia, które z genów i antygenów HLA odziedziczyła osoba badana, co przede wszystkim umożliwia skojarzenie dawcy i biorcy narządów i szpiku kostnego.
.

Zazwyczaj przed wybraniem odpowiedniego dawcy narządu lub szpiku oraz u biorców przeszczepów.

Próbkę krwi pobiera się z żyły łokciowej. Czasami w celu typowania HLA pobiera się wymaz z wewnętrznej części policzka.

Nie.

Ludzkie antygeny leukocytarne (HLA) są elementem głównego kompleksu zgodności tkankowej (inaczej MHC). Odnoszą się one do wyspecjalizowanych białek (antygenów) obecnych na powierzchni wszystkich komórek jądrzastych w organizmie oraz genów, które je kodują. Każdy człowiek dziedziczy kombinację antygenów HLA obecnych na powierzchni białych krwinek (leukocytów) oraz innych komórek posiadających jądro. Badanie HLA pozwala rozpoznać główne geny HLA, które badana osoba odziedziczyła oraz odpowiadające im antygeny obecne na powierzchni ich komórek.

Antygeny oraz układ MHC odgrywają istotną rolę w zarządzaniu układem odpornościowym organizmu. Pomagają mu rozróżnić komórki „własne” i „obce”. Każda komórka rozpoznana jako „obca” może wywołać odpowiedź immunologiczną, w tym wytwarzanie przeciwciał.

Jest to bardzo istotne podczas przeszczepów tkanek lub narządów. W przypadku przeszczepu szpiku kostnego geny HLA dawcy i biorcy muszą być identyczne, lub bardzo do siebie zbliżone, aby przeszczep zakończył się powodzeniem, a tkanka nie została zaatakowana ani odrzucona przez układ odpornościowy biorcy. Geny dawcy i biorcy przeszczepu szpiku kostnego muszą być jak najbardziej zbliżone, aby limfocyty (komórki odpornościowe) w przeszczepianym szpiku nie atakowały komórek biorcy w procesie zwanym przeszczep przeciwko gospodarzowi.

W przypadku przeszczepów organów litych, takich jak nerki lub płuca, najlepiej aby antygeny dawcy i biorcy były idealnie zgodne, jednak różnice w typowaniu są mniej istotne, jeżeli biorca nie wytwarza przeciwciał skierowanych przeciwko antygenom dawcy. W celu zahamowania odpowiedzi układu odpornościowego biorcy i zminimalizowania ryzyka odrzucenia przeszczepu można podawać różne leki. Jeżeli narząd dawcy jest kompatybilny z biorcą, jest większe prawdopodobieństwo, że zostanie rozpoznany przez biorcę jako „własny” i że przeszczep nie będzie odrzucony. Badania HLA łącznie z oznaczeniami grupy krwi wykonuje się w celu identyfikacji i dopasowania dawcy tkanki lub narządu z biorcą o takich samych lub w większości takich samych antygenów i genów HLA.

Znalezienie dawcy kompatybilnego z biorcą bywa trudne, po części z uwagi na to, że każdy gen HLA może mieć wiele możliwych form lub wariantów (alleli), czyli być polimorficzny. Oprócz tego istnieje ponad 200 genów wchodzących w skład dużej “rodziny genów” układu HLA. Wziąwszy pod uwagę wiele możliwych kombinacji oraz genów HLA, znalezienie odpowiedniego dawcy może stanowić duże wyzwanie. Jednak geny HLA zlokalizowane obok siebie, co widać na chromosomie 6 są dziedziczone łącznie jako grupy zwane haplotypami; dlatego też dziecko dziedziczy po jednym haplotypie od każdego z rodziców. Z tego powodu są większe szanse na znalezienie takiej samej grupy genów HLA u członka rodziny biorcy niż u osoby niespokrewnionej. Często najlepszym dawcą okazuje się rodzic, dziecko lub rodzeństwo biorcy.

Badanie HLA wykonuje się przede wszystkim w celu dobrania dawców i biorców narządów i tkanek. Różne rodzaje przeszczepów wymagają różnego stopnia zgodności pomiędzy dawcą i biorcą. To może określać, które testy HLA zostaną wykonane i które geny HLA będą wykrywane.

Zazwyczaj w celu określenia zgodności wykorzystuje się trzy elementy badań HLA:

• Typowanie HLA u dawcy i biorcy – na tym etapie identyfikuje się allele HLA. Może się to odbywać poprzez serologiczne badania HLA lub typowanie molekularne (DNA).
  U członków rodziny gotowych oddać szpik lub organ do przeszczepu bada się HLA, aby sprawdzić zgodność z chorym oczekującym na przeszczep.
  
• Badania przesiewowe biorców na obecność przeciwciał przeciwko HLA – oznaczenia przeciwciał przeciwko HLA wykonuje się u biorcy w celu określenia, czy w organizmie znajdują się przeciwciała, które są skierowane przeciwko przeszczepionemu narządowi lub tkance. U niektórych pacjentów występują przeciwciała swoiste dla HLA, które powstały w wyniku ekspozycji na antygeny obce. Istnieją trzy przyczyny ekspozycji na HLA obce: ciąża, a szczególnie ciąża mnoga (w wyniku ekspozycji na HLA ojca przekazane płodowi), przetoczenie krwi lub płytek krwi lub przebyte przeszczepy narządów. Przeciwciała przeciwko HLA obecne w organizmie pacjenta należy wziąć pod uwagę podczas dopasowywania dawcy i biorcy, ponieważ istnieje ryzyko, że zaatakują one tkankę dawcy z odpowiadającym typem HLA.
  Oznaczenia przeciwciał przeciwko HLA można wykonywać i aktualizować okresowo w celu określenia, czy u pacjenta oczekującego na przeszczep nie powstały dodatkowe przeciwciała przeciwko HLA. Ocena przeciwciał przeciwko HLA jest również przydatna do ustalenia czy po przeszczepie biorca wytworzył nowe przeciwciała przeciwko dawcy lub czy poziom takich przeciwciał nie wzrasta.
  
• Test krzyżowy z limfocytami (swoisty dla dawcy) – To badanie wykonuje się po znalezieniu potencjalnego dawcy. Pomaga on ustalić, czy u biorcy występują przeciwciała skierowane przeciwko antygenom obecnym na limfocytach dawcy. Surowicę biorcy miesza się z białymi krwinkami (limfocyty T i B) dawcy. Wynik dodatni wskazuje na prawdopodobieństwo niezgodności. Wynik testu krzyżowego należy zawsze interpretować w połączeniu z informacjami dotyczącymi specyfiki przeciwciał biorcy i typowania HLA dawcy.

Czasami oznaczenie genu HLA stosuje się jako pomoc w rozpoznaniu niektórych chorób autoimmunizacyjnych. Układ HLA jest jednym z mechanizmów biorących udział w rozpoznaniu antygenów “własnych” i “obcych” oraz odpowiedzi układu odpornościowego organizmu na substancje obce. Czasami organizm wytwarza nieprawidłową odpowiedź ze strony układu odpornościowego przeciwko własnym komórkom, wytwarzając przeciwciała (autoprzeciwciała). Pewne allele genów HLA są związane z niektórymi procesami autoimmunizacyjnymi.

‍

Biorcy przeszczepów – HLA i przeciwciała zazwyczaj oznacza się po stwierdzeniu konieczności wykonania przeszczepu narządu lub szpiku kostnego. Jednak w przypadku przeszczepu szpiku kostnego nie zawsze oznacza się przeciwciała. Wynik badania HLA nie zmienia się z czasem.
Przeciwciała przeciwko HLA można oznaczać okresowo oraz po sytuacjach takich jak ciąża lub przetoczenie krwi, aby sprawdzić, czy u potencjalnego biorcy wytworzyły się dodatkowe przeciwciała. Czasami przeciwciała przeciwko HLA wytwarzają się u osób, u których regularnie przetacza się krew lub płytki krwi. Wykrycie i okresowe monitorowanie przeciwciał może być konieczne. Ocena przeciwciał przeciwko HLA po przeszczepie służy również do ustalenia czy u w organizmie biorcy wytworzyły się nowe przeciwciała przeciwko przeszczepionemu narządowi lub czy wzrósł ich poziom. Obecność przeciwciał przeciwko antygenom dawcy wraz z wynikami innych badań takich jak biopsja przeszczepionej tkanki może wskazywać na odrzucenie przeszczepu przez organizm biorcy. Informacje te są istotne w celu oceny i leczenia odrzucenia.

Dawcy przeszczepów – typowanie HLA wykonuje się u chętnych członków rodziny pacjenta, aby sprawdzić ich zgodność z pacjentem wymagającym przeszczepu nerek, wątroby, płuc, szpiku kostnego lub innych. Typowanie HLA wykonuje się również u osób niespokrewnionych, które pragną zarejestrować się jako dawcy szpiku.
W przypadku pobrania narządu od zmarłego dawcy badania HLA wykonuje się w celu jak najszybszego dopasowania potencjalnego biorcy lub biorców. Czas największej przydatności narządów lub tkanek do przeszczepu wynosi od kilku godzin do jednego lub dwóch dni.

Badania krzyżowe wykonuje się po zidentyfikowaniu potencjalnego dawcy na drodze typowania HLA. Badanie to można wykonać bezpośrednio przed przeszczepem w celu upewnienia się co do zgodności. W przypadku przeszczepu od żywego dawcy, badania krzyżowe wykonuje się zazwyczaj kilkukrotnie – po identyfikacji dawcy i bezpośrednio przed wykonaniem przeszczepu.

‍

Podczas typowania HLA w kierunku zgodności narządów lub tkanek wykrywa się swoiste antygeny MHC. Geny i/lub antygeny biorców przeszczepu porównuje się z genami potencjalnych dawców. Wyniki pokazują liczbę antygenów zgodnych i niezgodnych. Im większa liczba zgodnych antygenów tym większe szanse na przyjęcie przeszczepu. „0 niezgodności” wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo, że narząd lub tkanka nie zostanie odrzucony przez biorcę.

Brak przeciwciał HLA przeciwko HLA dawcy jest bardzo ważny. Dopasowanie dawcy i biorcy, u którego wytworzyły się przeciwciała należy dokładnie rozważyć, ponieważ im większa liczba przeciwciał przeciwko HLA tym wyższe ryzyko odrzucenia przeszczepu.

Dodatni (reaktywny) wynik badania krzyżowego zazwyczaj interpretuje się w kategoriach wysokiego ryzyka. W takim przypadku ryzyko odrzucenia przeszczepu jest znaczne i nie zawsze poddaje się leczeniu immunosupresyjnemu.

Badania HLA wykonuje się w laboratoriach specjalizujących się w testach zgodności tkankowej oraz immunogenetycznych. Testy zgodności tkankowej polegają na badaniu dawców i biorców, aby ustalić zgodność ich HLA. Immunogenetyka to badania zależności pomiędzy układem odpornościowym, genetyką i rozwojem choroby.

1. W jakim jeszcze celu wykorzystuje się badania genów i antygenów HLA, oprócz badań zgodności narządowej i tkankowej?

Dawniej HLA wykorzystywano w celu rozpoznania osoby (badania z zakresu medycyny sądowej) lub stwierdzenia pokrewieństwa (testy na rodzicielstwo), lecz obecnie w tych celach wykonuje się bardziej swoiste badania.

2. Czy wykonuje się badania na obecność danych alleli genu?

Tak. Niektóre allele genów HLA są związane z pewnymi chorobami oraz zaburzeniami autoimmunizacyjnymi. Nie stanowią o rozpoznaniu, lecz mogą być przydatne w celu jego potwierdzenia lub wykluczenia. Udokumentowano również zależności pomiędzy pewnymi allelami i nadwrażliwością na dane leki, na przykład:

3. Czy grupa krwi (ABO) jest powiązana z genami i antygenami HLA?

Nie. Wprawdzie obydwa układy są dziedziczne i ważne dla zgodności tkanek, lecz nie są od siebie zależne.

4. Czym jest choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD - graft versus host disease)?

GVHD to choroba, która występuje, kiedy komórki odpornościowe ze szpiku kostnego przeszczepionego od dawcy zaczynają atakować komórki i tkanki biorcy. Układ odpornościowy biorcy nie inicjuje tej odpowiedzi.

Szpik kostny to miękka tkanka znajdująca się wewnątrz kości, po części odpowiedzialna za wytwarzanie czerwonych i białych krwinek. W GVHD limfocyty T, czyli jeden z rodzajów białych krwinek dawcy powodują odpowiedź ze strony układu odpornościowego przeciwko „obcym” komórkom i tkankom biorcy. Stan ten może być łagodny lub ciężki i czasami stanowi zagrożenie życia. Może być ostry, występujący w ciągu 100 dni po przeszczepie lub przewlekły, zazwyczaj rozwijający się w dłuższym okresie.

Im większa liczba alleli HLA w szpiku kostnym dawcy i biorcy jest zgodna, tym mniejsze ryzyko wystąpienia GVHD. Czasami chorobę tę można leczyć przy pomocy leków immunosupresyjnym, które osłabiają odpowiedź immunologiczną ze strony szpiku kostnego dawcy.

‍

Na stronie:
‍Artykuł The Universe of Genetic Testing
‍
Linki do stron obcojęzycznych:
‍Seattle Cancer Care Alliance: HLA Typing
‍American Society for Histocompatibility and Immunogenetics (ASHI): Patient Info
‍National Marrow Donor Program: HLA basics
‍Be the Match: HLA Typing and Matching
‍United Network for Organ Sharing
‍U.S. Department of Health and Human Services: Organ Procurement and Transplanta…
‍UC Davis Transplant Center: HLA Typing/Matching

‍