Badanie to najczęściej wykonuje się w celu oceny czynności układu odpornościowego u pacjentów z rozpoznanym zakażeniem HIV, czasem w innych schorzeniach (zobacz najczęściej zadawane pytania 4).

Badanie wykonuje się u pacjentów z rozpoznanym zakażeniem HIV, jak najwcześniej po wykryciu zakażenia w celu podstawowej oceny układu odpornościowego; 2-8 tygodni po rozpoczęciu leczenia antyretrowirusowego, następnie zaś co 3 - 4 miesiące, jeśli leczenie jest kontynuowane.

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej.

Nie.

Komórki CD4 i CD8 są limfocytami, które mają na powierzchni błony markery nazywane CD4 i CD8. Ten typ krwinek białych uczestniczy w zwalczaniu zakażeń i odgrywa ważną rolę w działaniu układu odpornościowego. Limfocyty CD4 i CD8 powstają w śledzionie, węzłach chłonnych i grasicy i wraz ze strumieniem krwi krążą w organizmie.

Komórki CD4 nazywane są czasem limocytami T pomocniczymi. Pomagają rozpoznawać, atakować i niszczyć w sposób swoisty bakterie, grzyby i wirusy inne drobnoustroje, które zakażają organizm.

Limfocyty CD4 są głównym celem ataku wirusa HIV, który wiąże się do powierzchni komórek CD4, wnika do ich wnętrza i natychmiast się namnaża, powodując przez to śmierć tych komórek lub też pozostaje w nich w stanie utajonym, namnażając się w późniejszym czasie. Na skutek wnikania wirusa HIV do komórek i replikacji, liczba komórek CD4 we krwi stopniowo spada. Proces ten może trwać kilka lat zanim liczba komórek CD4 spadnie tak bardzo, że zaczną pojawiać się objawy związane z AIDS. Ponieważ leczenie antyretrowirusowe hamuje replikację wirusa i ogranicza zakażenie po leczeniu liczba CD4 wzrasta i/lub stabilizuje się.

Komórki CD8 są nazywane limfocytami T supresorowymi lub T cytotoksycznymi. Rozpoznają i niszczą komórki zakażone wirusem lub zmienione nowotworowo. Odgrywają ważną rolę w odpowiedzi układu odpornościowego na zakażenie wirusem HIV zabijając zakażone komórki i wytwarzając substancje, które blokują namnażanie się wirusa.

Oznaczenie liczby limfocytów CD4 i CD8 stosowane jest łącznie z ilościowym oznaczeniem liczby kopii RNA wirusa HIV w mililitrze krwi obwodowej (tzw. viral load test), co pozwala na ocenę zaawansowania choroby u pacjenta z rozpoznanym zakażeniem HIV. Spadek liczby CD4 w stosunku do całkowitej liczby limfocytów i komórek CD8 może być miarą postępu zakażenia. Lepszym odzwierciedleniem stanu układu odpornościowego od liczby CD4 jest odsetek CD4 w całkowitej liczbie limfocytów oraz stosunek CD4 do CD8.

Wymienione testy są stosowane przede wszystkim w monitorowaniu postępu zakażenia HIV, ale czasem zlecane są u innych pacjentów, na przykład chorych na chłoniaki i u biorców narządów (patrz podrozdział: "Pytania i odpowiedzi").

U osób z rozpoznanym zakażeniem HIV liczbę komórek CD4, zawartość procentową CD4 lub stosunek CD4/CD8 wykorzystuje się do wykrywania i oceny postępu zakażenia HIV i choroby. Limfocyty CD4 są głównym celem ataku wirusa HIV, dlatego liczba CD4 spada wraz z postępem zakażenia. Ponieważ komórki CD4 są zwykle niszczone wcześniej niż inne subpopulacje limfocytów, a wartość bezwzględna liczby CD4 może się znacznie zmieniać z dnia na dzień, w niektórych sytuacjach przydatne jest przedstawienie liczby CD4 w odniesieniu do innych typów limfocytów we krwi. Może to być odsetek CD4 w całkowitej liczbie limfocytów lub też stosunek liczby CD4 do liczby komórek CD8.

Liczba CD4, odsetek CD4 lub iloraz CD4/CD8 mogą wskazywać jak silny jest układ odpornościowy pacjenta i pozwalają ocenić ryzyko powikłań i pogarszających rokowanie zakażeń oportunistycznych. Największą wartość ma porównywanie wyników aktualnych badań z wynikami uzyskanymi wcześniej. Badania te, w połączeniu z oceną wiremii, służą do oceny progresji zakażenia i zaawansowania choroby oraz oceny skuteczności leczenia antyretrowirusowego.
Badania te są też czasem przydatne w rozpoznaniu i monitorowaniu leczenia takich stanów klinicznych jak chłoniaki, leczenie immunosupresyjne biorców narządów, zespół DiGeorga (patrz podrozdział: "Pytania i odpowiedzi").

Badania liczby komórek CD4, a czasem odsetka CD4 lub proporcji CD4/CD8 wraz z oceną wiremii są zlecane po rozpoznaniu zakażenia wirusem HIV, w celu oceny stanu układu odpornościowego w chwili rozpoznania zakażenia. Badania należy powtórzyć po około 2-8 tygodniach po włączeniu lub zmianie leczenia antyretrowirusowego. Podczas stosowanego leczenia liczba limfocytów CD4 powinna być oceniana regularnie co 3-4 miesiące.

UWAGA: Dla tego oznaczenia nie ustalono standardowych przedziałów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości referencyjne zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać przedział referencyjny dla konkretnego oznaczenia. LabTests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat przedziałów referencyjnych są dostępne w rozdziale Przedziały referencyjne i ich znaczenie.

Liczba komórek CD4 może być przedstawiana jako wartość bezwzględna CD4, odsetek CD4 lub iloraz CD4/CD8. Dla uproszczenia w dalszej części będzie używany termin liczba CD4 do określenia każdego sposobu wyrażania wyniku. W przypadku progresji zakażenia wirusem HIV liczba CD4 obniża się. Poszczególne wyniki badania CD4 mogą się różnić od siebie, nawet wtedy, kiedy stan zdrowia pacjenta nie uległ zmianie. Dlatego też nie należy przypisywać zbyt dużego znaczenia pojedynczemu wynikowi badań - o wiele ważniejsza jest ocena zmian liczby CD4 w czasie. Jeśli liczba limfocytów CD4 obniża się w ciągu kilku miesięcy, może to być przesłanką do włączenia lub zmiany leczenia antyretrowirusowego i/lub włączenia leczenia profilaktycznego przeciwko rozwojowi zakażeń oportunistycznych, takich jak zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci lub Mycobacterium avium. W odpowiedzi na skuteczne leczenie antyretrowirusowe, liczba limfocytów CD4 powinna wzrosnąć lub ustabilizować się.

Według wytycznych organizacji zdrowia publicznego, terapię zapobiegającą infekcjom oportunistycznym należy rozpocząć, jeżeli u pacjenta bez objawów klinicznych z dodatnim wynikiem badania HIV liczba komórek CD4 spadnie poniżej 200 w 1mm3 krwi. Niektórzy lekarze uważają, że leczenie takie należy rozpocząć wcześniej, gdy liczba limfocytów CD4 wynosi 350 w 1mm3.
Według stanowiska amerykańskiego Centrum Kontroli Chorób i Prewencji (Center for Disease Control and Prevention), przesłanką do stwierdzenia AIDS u pacjenta zakażonego wirusem HIV jest spadek liczby komórek CD4 poniżej 200/mm3, niezależnie od występowania lub też braku objawów

Liczba komórek CD4 zwykle jest niższa rano, a wyższa wieczorem. Ostra choroba, taka jak na przykład zapalenie płuc, grypa, zakażenie wirusem opryszczki, może być przyczyną okresowego obniżenia liczby limfocytów CD4. Leczenie chemioterapeutyczne nowotworów złośliwych może znacznie obniżyć ilość limfocytów CD4.      

Liczba komórek CD4 nie zawsze odzwierciedla samopoczucie i stan zdrowia pacjenta zakażonego HIV. U części osób z wyższą liczbą CD4 choroba może przebiegać ciężej i dawać częstsze powikłania niż u niektórych pacjentów z niższą liczbą limfocytów CD4.

1. Jak wykrywa się zakażenie HIV?

Wykrywanie przeciwciał przeciw wirusowi HIV można przeprowadzić po 2 do 8 tygodni po ekspozycji. Wcześniej można wykrywać antygen p24 wirusa lub oznaczać liczbę kopii RNA wirusa HIV w mililitrze krwi (wiremia HIV).

2. Jakie są najczęstsze infekcje oportunistyczne u pacjentów żyjących z HIV?

Amerykańska Center for Disease Control (CDC) opracowała listę 26 infekcji oportunistycznych, które mogą wystąpić w przebiegu AIDS.

3. Jakie są możliwości leczenia osób z obniżoną liczbą CD4?

Schemat leczenia jest wybierany indywidualnie dla każdego pacjenta. Szczegółowe informacje na temat terapii antyretrowirusowej można znaleźć m. in. na stronie Krajowego Centrum ds. AIDS oraz Kliniki Mayo.

4. Czy badanie liczby CD4 wykonuje się tylko u osób żyjących z HIV?

Nie. Badanie może być także wykonywane u biorcy przeszczepu w celu oceny skuteczności leczenia immunosupresyjnego. Po transplantacji narządów konieczne jest hamowanie działania układu odpornościowego biorcy, aby nie doszło do odrzucenia przeszczepionego narządu. Celem leczenia jest obniżenie liczby limfocytów CD4, więc spadek ich liczby świadczy o tym, że leczenie jest skuteczne. Monitorowanie leczenia immunosupresyjnego polega na regularnym powtarzaniu badania.

Badanie liczby CD4 i CD8 może być pomocne w różnicowaniu chłoniaków. Zwykle oprócz CD4 i CD8 wykrywa się kilkanaście innych markerów powierzchniowych komórek, co pozwala określić czy doszło do proliferacji komórek T czy B. Obecność określonych markerów komórek chłoniaka decyduje o wyborze sposobu leczenia.

Badanie może być także pomocne w rozpoznaniu zespołu DiGeorge'a, rzadkiego schorzenia wrodzonego, w którym oprócz innych zaburzeń obserwuje się niską liczbę komórek T.

‍

Linki do stron polskich:

‍Krajowego Centrum ds. AIDS
‍Stowarzyszenie Wolontariuszy wobec AIDS "Bądź z Nami"          

‍

Linki do stron obcojęzycznych:  

Centers for Disease Control and Prevention: HIV/AIDS
‍FamilyDoctor.org: HIV
‍KidsHealth.org: HIV and AIDS
‍HIV.gov
‍AIDS.org

‍