Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Co oznacza wynik?
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Zapalenie stawów to zespół chorób, w których stan zapalny lub dysfunkcja dotyka co najmniej jednego stawu. Stan zapalny może rozwijać się w dowolnym stawie, ale najczęściej dotyczy stawów obciążonych, takich jak kręgosłup, kolano i biodro. Nieprawidłowość może obejmować jeden (zapalenie jednostawowe) lub kilka stawów (zapalenie nielicznostawowe lub zapalenie wielostawowe).
W Stanach Zjednoczonych zapalenie stawów jest główną przyczyną niepełnosprawności, dotykającą około 54,4 miliona dorosłych. Przyczyny powstawania stanów zapalnych mogą być następujące:
• stopniowe zużywanie się elementów struktur stawów,
• choroba autoimmunizacyjna, w której układ odpornościowy atakuje zdrowe tkanki/ komórki,
• uraz, taki jak pęknięcie lub złamanie kości,
• zakażenie, często wirusem lub bakterią,
• nagromadzenie kryształów w stawie i wokół niego, w tym kryształów utworzonych z kwasu moczowego i dwuwodnego pirofosforanu wapnia.
Rozwój stanu zapalnego prowadzi do obrzęku, sztywności i bólu stawu. Nieleczony stan zapalny może spowodować długotrwałą lub nieodwracalną niepełnosprawność. Istnieje ponad 100 różnych rodzajów zapalenia stawów. Poniżej wymieniono najczęściej występujące.
• Choroba zwyrodnieniowa stawów: Jest to najczęściej występująca postać zapalenia stawów. Zazwyczaj obejmuje biodra, kolana i dłonie. Rozwija się w miarę rozpadania się chrząstki stawowej.
• Reumatoidalne zapalenie stawów: Jest to choroba autoimmunizacyjna, w której układ odpornościowy chorego atakuje zdrowe tkanki/komórki, powodując stan zapalny, ból i obrzęk stawów lub innych narządów.
• Dna moczanowa: Charakteryzuje się powstawaniem kryształów kwasu moczowego w stawach, płynach ustrojowych i tkankach. Epizody choroby, tak zwane rzuty, mogą wystąpić nagle i trwać od kilku dni do kilku tygodni.
• Zesztywniające zapalenie stawów: Jest to przewlekła forma zapalenia stawów, obejmująca przede wszystkim kręgosłup i powodująca bolesne stany zapalne stawów międzykręgowych oraz stawów pomiędzy kręgosłupem i miednicą. W miarę postępu choroby może również dojść do zrastania się kości w kręgosłupie.
• Fibromialgia: Fibromialgia to rodzaj zapalenia stawów charakteryzujący się, między innymi, bólem całego ciała i przewlekłym zmęczeniem.
• Toczeń: U chorych występują okresy zaostrzenia objawów i okresy ich ustępowania, zwane remisją. Objawy często obejmują bolesność i obrzęk stawów.
• Łuszczycowe zapalenie stawów: Ten typ zapalenia stawów występuje u osób chorych na łuszczycę. Łuszczycowe zapalenie stawów charakteryzuje się, między innymi, ich bolesnością, obrzękiem i sztywnością.
Inne postacie choroby to, między innymi, młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów, będące stanem o zróżnicowanym przebiegu, która pojawia się po raz pierwszy u dzieci w wieku poniżej 16 lat, jak również septyczne lub reaktywne zapalenie stawów. Septyczne zapalenie stawów jest spowodowane zakażeniem stawu, podczas gdy reaktywne zapalenie stawów rozwija się w odpowiedzi na zakażenie w obrębie innego obszaru ciała.
Rola badań w kierunku zapalenia stawów
Badania w kierunku zapalenia stawów mają na celu rozpoznanie, ustalenie sposobu leczenia lub monitorowanie przebiegu choroby.
• Rozpoznanie: Badania często służą wykryciu przyczyny objawów występujących u chorego i wykluczeniu innych stanów klinicznych.
• Planowanie leczenia: U niektórych pacjentów badania wykorzystuje się w planowaniu leczenia lub ocenie ryzyka istotnych skutków ubocznych podczas leczenia.
• Monitorowanie leczenia: Badania wykonuje się w celu monitorowania skuteczności leczenia i śledzenia postępu choroby.
Kto powinien poddać się badaniu?
W przypadku podejrzenia zapalenia stawów należy zgłosić się do lekarza w celu omówienia ewentualnej konieczności wykonania badań. Testy zleca się u pacjentów z objawami w obrębie jednego lub wielu stawów. W przypadku objawów w obrębie jednego stawu wskazaniem do pilnego badania są:
• bóle, obrzęki lub sztywność stawów,
• gorączka,
• zmiany skórne w okolicy stawu, w tym popękana, zaczerwieniona, ciepła lub delikatna skóra,
• wcześniejsze rozpoznanie lub trwające objawy choroby przenoszonej drogą płciową.
U pacjentów z objawami obejmującymi wiele stawów wskazaniem do pilnego zgłoszenia się po pomoc lekarską i wykonania odpowiednich badań są następujące objawy:
• zmiany w obrębie stawów, w tym obrzęk, ciepło i zaczerwienienie,
• zmiany skórne, w tym wysypka lub plamy,
• owrzodzenia, zwłaszcza w jamie ustnej, nosie lub w pobliżu genitaliów,
• ból w klatce piersiowej lub brzuchu,
• duszność lub silny kaszel,
• gorączka, pocenie się, utrata masy ciała lub dreszcze,
• zmiany w obrębie oczu, w tym zaczerwienienie lub ból.
Badania wykonuje się również w celu planowania leczenia i monitorowania postępu choroby u pacjentów, u których zdiagnozowano określone postacie zapalenia stawów. Wyniki testów mogą wtedy pomóc lekarzowi w jak najskuteczniejszym radzeniu sobie z chorobą.
Wyniki testów
Istnieje wiele testów, które wykorzystuje się w rozpoznaniu i leczeniu zapalenia stawów. Czas niezbędny do uzyskania wyników zależy od rodzaju badania i tego, czy próbki trzeba wysyłać do analizy do specjalistycznego laboratorium. Niektóre wyniki są dostępne tego samego dnia, jednak wykonanie innych testów może zająć kilka dni lub tygodni.
Pacjent zazwyczaj otrzymuje informacje dotyczące swoich badań podczas wizyty kontrolnej, rozmowy telefonicznej lub za pośrednictwem internetowego konta pacjenta. Pytania związane z otrzymanymi wynikami należy kierować do lekarza prowadzącego.
Wprawdzie jeden test może dostarczyć wielu informacji, jednak w procesie rozpoznania i leczenia zapalenia stawów niezbędne są wyniki wielu badań.
Typy badań w kierunku zapalenia stawów
Proces diagnostyczny zapalenia stawów obejmuje zebranie historii medycznej pacjenta, przeprowadzenie badania fizykalnego oraz wykonanie badań obrazowych i badań krwi. Często konieczna jest analiza płynu stawowego (zwanego mazią stawową). Istnieje wiele rodzajów zapalenia stawów, więc ważne jest, aby lekarz określił, który z nich powoduje objawy pacjenta.
Po zebraniu historii medycznej pacjenta i przeprowadzeniu badania fizykalnego lekarz może zalecić analizę mazi stawowej. Płyn maziowy znajduje się w przestrzeniach między stawami i oblepia końcówki kości, aby zmniejszyć tarcie podczas ruchu stawu. Analiza płynu maziowego polega na wykonaniu zestawu testów, które pozwalają określić przyczynę zapalenia stawów - na przykład obecność kryształów kwasu moczowego o kształcie igieł pomaga potwierdzić rozpoznanie dnawego zapalenia stawów.
Dodatkowe testy mogą stanowić pomoc w rozpoznaniu zapalenia stawów i wykluczenia innych stanów klinicznych. Dobór badań uzależniony jest od objawów u pacjenta oraz postaci zapalenia stawów, którą podejrzewa lekarz.
Można wykonać kilka testów w celu ustalenia czy objawy pacjenta są związane ze stanem zapalnym wynikającym na przykład infekcji, czy z innych zaburzeń ogólnoustrojowych. Jednak te testy nie pozwalają określić konkretnej przyczyny:
W celu rozpoznania lub wykluczenia autoimmunizacyjnych chorób reumatycznych, w tym reumatoidalnego zapalenia stawów czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa:
W celu określenia przyczyny stanu zapalnego lub krwi w mazi stawowej, jak również w celu wykluczenia innych przyczyn zapalenia stawów można wykonać inne testy:
Badania obrazowe, takie jak RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny lub badanie ultrasonograficzne, mogą być przydatne w dalszej ocenie nieprawidłowości, jednak nie zawsze są niezbędne u pacjenta z objawami obejmującymi stawy.
W rzadkich przypadkach wykonuje się biopsję kości, błony maziowej lub innych tkanek, w celu wykluczenia innych przyczyn bólu stawów, takich jak określone typy stanów zapalnych i guzów.
Postępowanie w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia może uwzględniać badania genetyczne, które analizują DNA pacjenta. Jednym z takich badań jest test HLA, którego wykonanie można zlecić u pacjenta o określonym pochodzeniu etnicznym, z rozpoznaną dną moczanową. Badanie HLA przy dnie moczanowej pozwala stwierdzić, czy u pacjenta występuje wariant genu zwany allelem HLA–B*5801. Jego obecność oznacza większe ryzyko poważnych skutków ubocznych spowodowanych przez leki stosowane w tej chorobie.
Kolejny test genetyczny wykonywany podczas planowania leczenia zapalenia stawów wykonuje się u pacjentów z rozpoznaniem reumatoidalnego zapalenia stawów. Badanie na obecność wariantów genów metylotransferazy tiopurynowej (TPMT) i hydrolazy nudix 15 (NUDT15) pomaga określić zakres, w jakim organizm pacjenta jest w stanie metabolizować proleki tiopuryny. Zrozumienie metabolizmu leków jest pomocne w ustaleniu bezpiecznej i skutecznej dawki.
Testy w kierunku zapalenia stawów można również wykorzystywać do monitorowania pacjentów z wieloma rodzajami zapalenia stawów na przestrzeni czasu. Na przykład u pacjentów z rozpoznaniem dny moczanowej, w celu określenia skuteczności leczenia regularnie oznacza się poziom kwasu moczowego we krwi. U pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów w trakcie leczenia wykonuje się wiele badań krwi, co ma na celu monitorowanie postępu choroby i wykrycie nieoczekiwanych skutków ubocznych lub toksyczności leczenia.
Wykonanie badania w kierunku zapalenia stawów
Badanie w kierunku zapalenia stawów zleca lekarz pierwszego kontaktu lub specjalista, jeżeli u pacjenta występują określone objawy. Krew do badania można pobrać w gabinecie lekarskim lub innej placówce medycznej.
Analizę mazi stawowej wykonuje się w płynie pobranym podczas punkcji stawu. Podczas tego zabiegu pacjentowi podaje się znieczulenie miejscowe do stawu, a następnie przy pomocy igły pobiera się maź stawową. Podczas punkcji można również wykonać badanie ultrasonograficzne w celu łatwiejszego pozyskania próbki.
Próbki moczu i wymazy z jamy ustnej może pobrać lekarz lub sam pacjent zgodnie z wytycznymi lekarza. W niektórych przypadkach może być wymagana próbka moczu ze zbiórki dobowej, co wiąże się z pobieraniem przez pacjenta całego oddawanego moczu w okresie 24 godzin.
Testy do badań w warunkach domowych
Badania wykonywane w warunkach domowych nie stanowią podstawy do rozpoznania zapalenia stawów i nie zastępują konsultacji medycznej ani badań zleconych przez lekarza lub specjalistę. Dostępne są jednak testy domowe, które umożliwiają pomiar kilku substancji związanych z zapaleniem stawów.
• Przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (CCP): dostępne badania wykrywają obecność przeciwciał anty CCP we krwi; test polega na pobraniu próbki krwi z opuszki palca w warunkach domowych, umieszczeniu jej w probówce i wysłaniu do laboratorium,
• Oznaczenie czynnika reumatoidalnego (RF): badanie mierzy czynnik reumatoidalny we krwi. Wymaga od pacjenta uzyskania kropli krwi z opuszki palca, umieszczenia jej w probówce i wysłania do laboratorium.
• Kwas moczowy: test służy do pomiaru poziom kwasu moczowego we krwi i polega na pobraniu kropli krwi z opuszki palca, naniesieniu jej na pasek testowy i odczytaniu wyniku w urządzeniu pomiarowym.
• Rzeżączka: badanie polega na pobraniu próbki moczu załączenie przedpłaconego listu przewozowego i przesłanie próbki do certyfikowanego laboratorium.
• Chlamydia: badanie wymaga od pacjenta pobrania wymazu z miejsca potencjalnego zakażenia lub pobrania próbki moczu i wysłania do laboratorium.
FitzGerald JD, Dalbeth N, Mikuls T, et al. 2020 American College of Rheumatology Guideline for the Management of Gout [published correction appears in Arthritis Care Res (Hoboken). 2020 Aug;72(8):1187] [published correction appears in Arthritis Care Res (Hoboken). 2021 Mar;73(3):458]. Arthritis Care Res (Hoboken). 2020;72(6):744-760. doi:10.1002/acr.24180
