Zakażenie skóry i ran powstaje, gdy tkanki te zostaną zaatakowane przez jeden lub kilka rodzajów drobnoustrojów. Zakażenie wywołuje odpowiedź układu immunologicznego i stan zapalny, uszkadza tkanki i opóźnia gojenie się ran. W wielu przypadkach zakażenie nie rozprzestrzenia się poza niewielki obszar (np. zakażone zadrapanie albo zapalenie mieszka włosowego) i ustępuje samoistnie. Jednak niektóre zakażenia nie ustępują, a pozostawione bez leczenia, mogą szerzyć się na okoliczne tkanki lub w głąb ciała. Czasem zakażenie może objąć inne narządy lub spowodować sepsę.
Skóra jest największym narządem organizmu i pierwszą linią obrony. Powierzchnia skóry, nawet czysta nie jest jałowa. Na jej powierzchni znajdują się drobnoustroje zwane florą fizjologiczną. Flora fizjologiczna tworzy dynamiczną barierę, która chroni przed innymi, bardziej szkodliwymi drobnoustrojami (patogenami). W każdej populacji występuje pewien odsetek nosicieli, u których szkodliwe drobnoustroje wypierają częściowo florę fizjologiczną i zasiedlają (kolonizują) np. śluzówki nosa. Zwykle flora fizjologiczna i kolonizujące patogeny nie wywołują choroby i nie prowokują odpowiedzi układu immunologicznego. Jeżeli jednak dojdzie do zranienia skóry lub osłabienia układu immunologicznego, drobnoustroje obecne na skórze mogą spowodować zakażenie rany lub skóry.
Rany powstają w następstwie przerwaniem ciągłości tkanek. Mogą to być powierzchowne skaleczenia, otarcia i zadrapania, ale też rany kłute, oparzenia, skutki zabiegów chirurgicznych lub stomatologicznych. Rodzaje drobnoustrojów powodujących zakażenia zależą od rozmiaru, głębokości rany i środowiska, w którym rana powstała oraz flory bakteryjnej obecnej na powierzchni skóry.
Skóra składa się z trzech warstw: zewnętrznej warstwy - naskórka, środkowej - skóry właściwej (zawierającej mieszki włosowe i gruczoły potowe) i wewnętrznej - tkanki tłuszczowej. Pod skórą leżą błony, które chronią tkankę łączną, mięśnie i kości. Rany mogą penetrować wszystkie te tkanki i umożliwiać szerzenie się w nich zakażeń drobnoustrojami z powierzchni skóry. Gojenie się ran jest złożonym procesem, w którym uczestniczy wiele układów, związków chemicznych i komórek oczyszczając ranę, łącząc jej brzegi oraz tworząc nowe tkanki i naczynia krwionośne.
Zakażenie skóry i rany zaburza proces gojenia i powoduje dodatkowe uszkodzenie tkanek. Może wystąpić u każdego, ale częściej zdarza się u osób, z niewydolnością krążenia, u osób chorujących na cukrzycę, niedożywionych i prowadzi do wolniejszego gojenia się ran. Zakażenia, które dotyczą głęboko położonych tkanek (np. kości) oraz tkanek z osłabionym krążeniem, mogą być trudne do leczenia.

‍

‍

RODZAJE ZAKAŻEŃ I DROBNOUSTROJE WYWOŁUJĄCE ZAKAŻENIA 

Rany można podzielić w zależności od czynnika, który je spowodował, środowiska, w którym powstały, ich rozmiaru oraz stopnia zanieczyszczenia. Drobnoustroje, które typowo wywołują zakażenia zależą od tego, które z nich znajdują się w środowisku, od stanu odporności danej osoby i głębokości rany.
Zakażenia skóry i ran mogą być wywołane przez bakterie, grzyby i wirusy. Bakterie można podzielić - zależnie od środowiska, które umożliwia ich namnażanie - na tlenowe (wzrastają w środowisku powietrza), względnie beztlenowe (wymagają zmniejszonej zawartości tlenu) i beztlenowe (wymagają bardzo małej lub zerowej zawartości tlenu). Częściowo beztlenowe i beztlenowe bakterie mogą zakażać głębokie rany i powodować ropnie.

Powierzchowne zakażenia skóry

Powierzchowne zakażenia dotyczą pierwotnie zewnętrznej warstwy skóry, ale mogą postępować głębiej do tkanki podskórnej. Wywoływane są głównie przez drobnoustroje tlenowe, ale głębsze rany mogą zostać zakażone beztlenowcami.
Zakażenia bakteryjne zwykle wywołują drobnoustroje należące do flory fizjologicznej, np. gronkowce (Staphylococcus) i paciorkowce (Streptococcus). Mogą je również powodować bakterie kolonizujące i oporne na antybiotyki, np. metycylinooporny gronkowiec złocisty (MRSA). W środowisku słonawej wody zakażenia ran mogą być wywołane przez wodne szczepy Vibrio (przecinkowce) i Aeromonas, w ciepłej wodzie (np. w jacuzzi) - przez pałeczkę ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa). Głębsze rany mogą też ulegać zakażeniom przez beztlenowce z rodziny Bacteroides i Clostridium.

Do typowych skórnych zakażeń bakteryjnych zaliczamy:

• zapalenia mieszków włosowych, czyraki i czyraki gromadne
• liszajec
• odleżyny i owrzodzenia - mogą wystąpić u osób przewlekle unieruchomionych, np. pacjentów domów opieki. Te rodzaje ran mogą zawierać wiele różnych szczepów bakterii, a posiewy nie dostarczają informacji przydatnych w leczeniu pacjenta.
• zapalenie tkanki podskórnej(cellulitis) - zakażenie podskórnej tkanki łącznej objawiające się zaczerwienieniem, ociepleniem i obrzękiem skóry
• martwicze zapalenie powięzi (łącznotkankowe błony osłaniające grupy mięśni)  - poważne, ale rzadkie zakażenie, które może szybko się szerzyć i uszkadzać skórę, tkankę tłuszczową, mięśnie i powięzie często wywoływane są przez paciorkowce grupy A.

Inne powszechne zakażenia skórne takie jak grzybica woszczynowa i grzybica stóp nie są spowodowane bakteriami, ale grzybami. Grzyby mogą też być obecne na martwych kawałkach roślin, cierniach, drzazgach i powodować zakażenia głębszych ran; do rozpoznania takich zakażeń i identyfikacji grzyba potrzebne są specjalne badania mikrobiologiczne. W jamie ustnej i w innych wilgotnych okolicach skóry zdarzają się zakażenia drożdżakami (szczepy Candida).
Wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) wywołują różne zakażenia, takie jak brodawki płaskie i brodawki stóp, natomiast wirusy opryszczki pospolite,  Herpes simplex typu 1 i 2 (HSV-1, HSV-2), są przyczyną zmian zapalnych na granicy skóry i błony śluzowej (wargi i narządy płciowe), a także rzadziej zapalenia spojówek i rogówki oraz skóry.

Ugryzienia

Drobnoustroje, które zakażają rany kąsane, najczęściej pochodzą ze śliny i jamy ustnej człowieka lub zwierzęcia, które go ugryzło. Mogą należeć do jednego lub kilku szczepów tlenowych, względnie beztlenowych lub beztlenowych.
Rany po pogryzieniu przez ludzi mogą być zakażone tlenowymi i beztlenowymi drobnoustrojami należącymi do flory fizjologicznej jamy ustnej. W ranach po ugryzieniach zwierząt, zwykle psów i kotów, najczęściej hodowaną bakterią jest Pasteurella multocida. W przypadku pogryzienia przez nieszczepione zwierzę istnieje ryzyko zakażenia wirusem wścieklizny, choć zdarza się to rzadko.

Urazy

Urazy są różnorodną grupą obrażeń, które powstają w wyniku działania siły fizycznej. Do tej grupy ran zaliczamy oparzenia, obrażenia w wyniku wypadków drogowych, rany tłuczone, rany cięte zadane przy pomocy noży i innych ostrych narzędzi i rany postrzałowe. Rodzaj zakażeń u ofiar urazów zależy głównie od środowiska, w jakim doszło do powstania obrażeń, rozmiaru ran, drobnoustrojów, które znajdują się na powierzchni skóry ofiary i na które są narażone rany w czasie gojenia oraz od ogólnego stanu zdrowia i odporności osoby poszkodowanej.
Najbardziej narażone na zakażenie są rany pierwotnie zanieczyszczone (np. pyłem, który dostał się do rany w czasie wypadku drogowego) lub rozległe uszkodzenia tkanek (np. ciężkie oparzenia). Często w takich ranach obecnych jest kilka szczepów drobnoustrojów tlenowych i/lub beztlenowych.
W głęboko drążących ranach kłutych mogą rozwijać się bakterie beztlenowe, takie jak laseczka tężca (Clostridium tetani). Większość osób jest szczepiona przeciw tężcowi, dlatego też choroba ta występuje bardzo rzadko.

Rany chirurgiczne

Rany po zabiegach chirurgicznych najczęściej bywają zakażone florą fizjologiczną pochodzącą ze skóry lub przewodu pokarmowego pacjenta; są to te same drobnoustroje, które spotykamy w powierzchownych zakażeniach. Może też dojść do zakażenia w wyniku kontaktu rany z drobnoustrojami obecnymi w środowisku szpitalnym. Szczepy szpitalne, np. MRSA, są często oporne na antybiotyki. Głębokie rany chirurgiczne mogą być płytko zakażone szczepami tlenowymi i jednocześnie głębiej beztlenowcami.

Oparzenia

Oparzenia mogą być spowodowane kontaktem z gorącymi lub łatwopalnymi płynami, ogniem i innymi źródłami ciepła, chemikaliami, promieniowaniem słonecznym, elektrycznością i, rzadko, z promieniowaniem jądrowym. Oparzenia pierwszego stopnia dotyczą naskórka, oparzenia drugiego stopnia - obejmują skórę właściwą, a oparzenia trzeciego stopnia obejmują wszystkie warstwy skóry i często uszkadzają głębiej położone tkanki.
Początkowo rany po oparzeniach są jałowe, ale w związku z obecnością martwej tkanki (strupa) i utratą ochronnej bariery skórnej, szybko zostają zasiedlone przez florę fizjologiczną pacjenta. Oparzenie zwiększa ryzyko zakażenia rany, wystąpienia posocznicy i niewydolności wielonarządowej. Zwykle najpierw rozwija się zakażenie bakteryjne. Następnie mogą dołączać infekcje grzybami (m.in. z rodzajów Candida, Aspergillus, Fusarium), które nie są wrażliwe na antybiotyki. Zdarzają się też zakażenia wirusowe, np. wirusem opryszczki.

‍

Ogólnie objawy zakażenia rany obejmują zaczerwienienie, obrzęk, ocieplenie, tkliwość i ropienie rany. Okoliczna skóra może być twardsza lub napięta, z czerwonymi, rozchodzącymi się promieniście liniami. Zakażenie rany może powodować gorączkę, szczególnie, jeśli szerzy się do krwi. Zakażenia skórne objawiają się często zaczerwienieniem lub odbarwieniem skóry, krostami, łuszczeniem, bólem lub świądem.

Większość łagodnych, powierzchownych zakażeń skórnych lekarze rozpoznają na podstawie badania i doświadczenia klinicznego. Oprócz wymienionych wyżej objawów zapalenia, wiele zakażeń wywołuje charakterystyczne zmiany (np. brodawki stóp), o charakterystycznej lokalizacji (np. grzybica między palcami stóp). Badanie lekarskie nie pozwala jednak ostatecznie stwierdzić, jakie drobnoustroje wywołały zakażenie i na jakie leki są one wrażliwe. Można to ustalić dzięki badaniom laboratoryjnym.

BADANIA LABORATORYJNE

Badania laboratoryjne wykonuje się przede wszystkim w przypadku zakażeń bakteryjnych, aby zidentyfikować bakterie odpowiedzialne za zakażenie i ustalić ich wrażliwość na leki. Czasem tego typu badania wykonuje się też w przypadku zakażeń grzybiczych. Do badania pobiera się wymazy z rany (próbki komórek lub ropy), aspiraty zawierające płyn lub ropę (pobierane za pomocą igły i strzykawki) albo tkanki (metodą biopsji). Jeśli podejrzewa się zakażenie beztlenowcami, konieczne jest pobranie i transport materiału w odpowiednich warunkach, aby nie dopuścić do kontaktu próbki z tlenem. W zakażeniach grzybiczych można pobierać wyskrobiny ze skóry.

Badania mogą obejmować:

• posiew bakteriologiczny z rany - podstawowe badanie w rozpoznawaniu zakażeń bakteryjnych. Próbkę umieszcza się na pożywce lub miesza z pożywką i inkubuje w temperaturze 37'C; takie warunki umożliwiają namnażanie i identyfikację bakterii. Badanie obejmuje identyfikację MRSA, jeśli jest obecny w próbce. Wyniki bakteryjnych posiewów z rany z reguły są dostępne po 24-48 godzinach od momentu otrzymania próbki. Specjalistyczne hodowle wolno rosnących drobnoustrojów, takich jak grzyby lub prątki (Mycobacterium) mogą zająć kilka tygodni.
  
• barwienie metodą Grama - badanie wykonuje się razem z posiewem z rany. Odpowiednie barwienie pozwala ocenić bakterie pod mikroskopem. Można je podzielić w zależności od kształtu (na ziarenkowce i pałeczki) i od koloru (na Gram dodatnie i Gram ujemne). Wyniki tego badania powinny być dostępne w dniu przysłania próbki; badanie pozwala wstępnie ocenić jakość próbki i rodzaj bakterii wywołujących zakażenie, co może być cenną informacją dla lekarza.
  
• badanie wrażliwości na antybiotyki - badanie wykonywane po uzyskaniu wyniku posiewu. Po zidentyfikowaniu i wyizolowaniu patogenu w hodowli ocenia się jego wrażliwość na różne antybiotyki. Wyniki badania pozwalają lekarzowi wybrać odpowiedni lek. Wyniki z reguły są dostępne po 24 godzinach od identyfikacji drobnoustroju odpowiedzialnego za zakażenie.

Lekarz może zlecić także następujące dodatkowe badania:

• badanie z wodorotlenkiem potasu (KOH) - szybki test, który pozwala wykryć pod mikroskopem fragmenty komórek grzybów obecnych w próbce
• hodowla grzybów - zlecana przy podejrzeniu zakażenia grzybiczego. Wiele grzybów należy do wolno rosnących drobnoustrojów i ich identyfikacja może zająć kilka tygodni.
• hodowla i rozmaz w kierunku prątków kwasoopornych - przy podejrzeniu zakażenia Mycobacterium
• posiew krwi - przy podejrzeniu sepsy
• posiew moczu - przy podejrzeniu zakażenia układu moczowego
• badania DNA lub RNA - wykrywają materiał genetyczny wybranych drobnoustrojów.
• podstawowy panel metaboliczny, w tym badanie stężenia glukozy we krwi w celu wykrycia cukrzycy

INNE BADANIA

W niektórych przypadkach zleca się badania obrazowe, takie jak USG lub badania rentgenowskie, aby ocenić rozległość uszkodzeń tkanek i rozmiar ropni.

‍

Ryzyko zakażenia rany można zmniejszyć szybko i prawidłowo oczyszczając i lecząc ranę. Większość zakażeń, które mimo to wystąpią, można skutecznie leczyć.
Wiele powierzchownych zakażeń bakteryjnych i wirusowych ustępuje bez leczenia. Inne zakażenia bakteryjne mogą wymagać miejscowego leczenia antybiotykami, a czasem także nacięcia i zdrenowania. W głębszych i przewlekających się zakażeniach zwykle stosuje się doustną antybiotykoterapię. Wybór antybiotyku zależy od wyników posiewu z rany i badania wrażliwości patogenu na antybiotyki. W przypadku zakażeń bakteriami opornymi na antybiotyki lub zakażeń tkanek, do których antybiotyk dociera z trudem (jak kości) może być konieczne długotrwałe leczenie i/lub dożylne podawanie leków.
Leczenie rany może też wymagać usunięcia martwej tkanki i/lub zdrenowania, niekiedy kilkakrotnie. Miejscowe antybiotyki i oczyszczanie rany z martwej tkanki stosuje się też w leczeniu oparzeń. W rozległych oparzeniach mogą być konieczne inne zabiegi chirurgiczne, m.in. przeszczepy skórne.

Linki do stron obcojęzycznych:

‍CDC: Methicillin-resistant Staphylococcus aureus (MRSA)
MedlinePlus: Wounds and Injuries
MedlinePlus: Skin Infections_
KidsHealth.org: Skin Infections & Rashes
Cleveland Clinic: Nutrition Guidelines to Improve Wound Healing
American Diabetes Association: Skin Complications
Wound Healing Foundation