Jako pomoc w ocenie ryzyka przedwczesnego porodu.

Badanie wykonuje się pomiędzy 22 a 35 tygodniem ciąży, w przypadku występowania objawów przedwczesnego porodu; czasem u osoby która urodziła przedwcześnie w poprzedniej ciąży lub ciężarnej z przedwczesnym skróceniem szyjki macicy.

Próbka wydzieliny pochwowej lub szyjkowej.

Za pomocą wacika dakronowego pobiera się próbkę wydzieliny pochwowo-szyjkowej z tylnego sklepienia pochwy lub z okolic szyjki macicy.

W zasadzie nie, ale aby zmniejszyć ryzyko zafałszowania wyniku należy wstrzymać się od kontaktów seksualnych przez 24 godziny przed pobraniem materiału.

Każdy czynnik, który drażni mechanicznie szyjkę macicy lub macicę potencjalnie zwiększa stężenie fFN. Dlatego próbkę wydzieliny pobiera przed właściwym badaniem ginekologicznym. Należy unikać stosowania środków dopochwowych (leczniczych, pianek nawilżających, irygacji) i zrezygnować z kąpieli w wannie. Fałszywie dodatni wynik testu może być spowodowany obecnością nasienia, dlatego należy wstrzymać się od kontaktów seksualnych przez 24 godziny przed pobraniem materiału.

Fibronektyna płodowa (fFN) jest to glikoproteina, której oznaczanie może być pomocne w ocenie krótkoterminowego ryzyka przedwczesnego porodu. fFN wytwarzana jest na granicy pomiędzy workiem owodniowym a błoną śluzową macicy matki (doczesną) w miejscu zwanym połączeniem maciczno-łożyskowym (lub matczyno-płodowym). Fibronektyna płodowa wytwarzana jest prawie wyłącznie w tym połączeniu i uważa się, że pomaga utrzymać integralność tej granicy. Fizjologicznie fFN jest wykrywalna w wydzielinie szyjkowo-pochwowej w pierwszych 20-24 tygodniach ciąży, następnie zanika i pojawia się ponownie dopiero po około 36. tygodniu ciąży.

Obecność fFN w wydzielinie szyjkowo-pochwowej po 36 tygodniu ciąży nie jest niczym niezwykłym, ponieważ jest ona często wytwarzana przez organizm, jako sygnał gotowości do porodu. Podwyższone stężenie fibronektyny płodowej w wydzielinie pochwowej we wczesnej ciąży może odzwierciedlać prawidłowy wzrost i rozwój tkanek w połączeniu matczyno-płodowym, zaś po zakończeniu tej fazy ciąży, stężenie fibronektyny płodowej spada. Pomiędzy 22 a 35 tygodniem trwania ciąży fFN powinna być niewykrywalna. Podwyższony poziom fFN w w tym okresie ciąży świadczy o zaburzeniu połączenia matczyno-płodowego i jest związany ze zwiększonym ryzykiem przedwczesnego porodu.

U wielu kobiet występują objawy sugerujące przedwczesny poród. Zalicza się do nich skurcze macicy, zmiany w wydzielinie pochwy, bóle pleców, bóle w dole brzucha, skurcze i rozszerzenie kanału szyjki macicy - jednak nie u każdej kobiety z powyższymi objawami wystąpi poród przedterminowy. Wprawdzie przedwczesny poród może nie mieć negatywnych skutków dla płodu, jednak niestety istnieje ryzyko poważnych powikłań. Dzieci urodzone przed 37 tygodniem ciąży częściej mają kłopoty z oddychaniem, przyjmowaniem pokarmu i utrzymywaniem stałej temperatury ciała. Ich płuca i inne narządy wewnętrzne są niedojrzałe i mogą nie mają jeszcze zdolności prawidłowego funkcjonowania, a nadmierne ich przeciążenie po porodzie może być przyczyną przewlekłych kłopotów zdrowotnych.

Jeśli objawy wskazują na ryzyko przedwczesnego porodu lekarz może podjąć decyzję o wdrożeniu leczenia opóźniającego poród. Jednak takie zabiegi mogą przynieść skutki niepożądane. Dlatego ocena ryzyka przedwczesnego porodu pomaga zaplanować i wdrożyć odpowiednie postępowanie. Oznaczanie stężenia fFN jest nieinwazyjnym, stosunkowo bezpiecznym badaniem, pomocnym w określeniu, czy u pacjentki występuje ryzyko przedwczesnego porodu.

Fibronektyna płodowa jest badaniem przesiewowym, wykonywanym u pacjentek z objawami, pomiędzy 22 a 35 tygodniem ciąży.

Badanie fibronektyny płodowej należy wykonywać jedynie u kobiet, które:

• Mają nieuszkodzoną błonę owodniową
• Mają rozwarcie szyjki macicy nie większe niż 3 centymetry
• Nie mają krwawienia z dróg rodnych, lub krwawienia te są bardzo niewielkie
• Nie mają założonego szwu okrężnego na szyjce macicy (zabieg wykonywany w przypadkach niewydolności szyjki macicy podczas ciąży)
• Nie odbyły stosunku seksualnego ani nie były badane ginekologicznie w ciągu ostatnich 24 godzin.

Badanie stężenia fFN nie jest zalecane jako badanie przesiewowe u pacjentek bezobjawowych nawet, jeśli znajdują się w grupie ryzyka przedwczesnego porodu.

‍

Badanie fFN zleca się u kobiet między 22 a 35 tygodniem ciąży, u których występuje przynajmniej jeden lub więcej objawów zagrażającego porodu przedwczesnego. Do objawów przedwczesnego porodu zalicza się: skurcze macicy, zmiany w wydzielinie pochwowej, bóle pleców, bóle brzucha, uczucie ucisku na miednicę i/lub skurcze. Jeśli wynik badania jest ujemny, a objawy przedwczesnego porodu nie ustępują przez 7-14 dni, wówczas badanie można powtarzać kilkukrotnie. Każdy wynik jest ważny przez okres następnych 7-14 dni.

Badania fFN nie zaleca się wykonywać u kobiet w ciąży mnogiej (bliźnięta, trojaczki, itd.) oraz z przedwczesnym odklejeniem łożyska, przedwczesnym pęknięciem błon płodowych, łożyskiem przodującym (gdy zagnieżdżone jest w dolnej części macicy) lub z umiarkowanym lub obfitym krwawieniem z dróg rodnych.

Wynik ujemny u pacjentki z objawami, która spełnia podane powyżej warunki oznacza, że prawdopodobieństwo przedwczesnego porodu w ciągu następnych 7-14 dni wynosi poniżej 1%. Niemniej jednak w celu oceny ryzyka wziąć pod uwagę należy również pełen obraz kliniczny.

Ujemny wynik badania fFN nie wyklucza całkowicie możliwości wystąpienia przedwczesnego porodu, ale znacznie zmniejsza jego prawdopodobieństwo w ciągu tego okresu. Z uwagi na ryzyko związane z zapobieganiem przedwczesnemu porodowi, ujemny wynik badania fFN może zapobiec zbędnej hospitalizacji i wdrożeniu leczenia.

Dodatni wynik badania fibronektyny płodowej jest związany ze zwiększonym ryzykiem przedwczesnego porodu i powikłań u noworodka. Nie stanowi on jednak o przedwczesnym porodzie, lecz wskazuje jedynie na potrzebę ścisłego monitorowania pacjentki z objawami.

Jeśli ryzyko porodu przedwczesnego jest wysokie, można wdrożyć odpowiednie postępowanie mające na celu jak najdłuższe opóźnianie porodu oraz przygotowanie dziecka do porodu. Można w tym celu zastosować środki tokolityczne (dostępna jest cała gama leków) w celu zahamowania skurczów macicy, hormon progesteron oraz glikokortykosteroidy, mające za zadanie przyśpieszyć dojrzałość płuc płodu. Obydwa sposoby leczenia niosą ze sobą ryzyko działań niepożądanych. Ponadto kobieta ciężarna może zostać przewieziona do referencyjnego ośrodka medycznego, mającego odpowiednie wyposażenie i doświadczenie w przyjmowaniu przedwczesnych porodów.

Fibronektyna płodowa może również wiązać się z drożdżakiem pochwowym (Candida). Jeśli u pacjentki występuje infekcja drożdżakowa pochwy, wynik badania fFN może być fałszywie ujemny.

‍

1. Jakie są czynniki ryzyka przedwczesnego porodu?

Do czynników ryzyka przedwczesnego porodu zalicza się:

• poród przedwczesny w wywiadzie
• ciążę mnogą
• przedwczesne skrócenie szyjki macicy.

‍

Inne czynniki ryzyka to:

• brak właściwej opieki w czasie ciąży
• choroby przewlekłe matki, takie jak nadciśnienie tętnicze lub cukrzyca
• nieprawidłowości jamy macicy
• niektóre choroby zakaźne w czasie ciąży
• zbyt wysoka lub zbyt niska masa ciała przed poczęciem lub niski lub nadmierny przyrost masy ciała w ciąży
• palenie tytoniu, zażywanie narkotyków
• doświadczenie przemocy lub innej stresującej sytuacji
• wielokrotne poronienia
• wiek matki (poniżej 18 rż lub powyżej 40 rż),
• rasa - ryzyko u kobiet odmiany białej jest niższe niż odmiany afrykańskiej.

2. Dlaczego nie wykonuje się badania po 34 tygodniu ciąży?

Stężenia fibronektyny płodowej fizjologicznie ulegają podwyższeniu w miarę zbliżania się termin porodu. Z uwagi na to, że u dzieci urodzonych po 34-35 tygodniu ciąży powikłania wcześniacze występują rzadziej, badanie fFN po tym okresie nie jest zalecane.

3. Czy można zapobiec przedwczesnemu porodowi?

Zazwyczaj nie, ale zastosowanie leków tokolitycznych, podanych w celu zahamowania skurczów macicy, może opóźnić nieco poród. W międzyczasie można podać glikokortykosteroidy w celu przyspieszenia dojrzewania płuc płodu, co pozwala zapobiec zespołowi zaburzeń oddechowych u noworodka, daje to również czas na transport matki do ośrodka o najwyższym poziomie referencyjności.

4. Jakie inne badania wykonuje się w celu określenia ryzyka przedwczesnego porodu?

Pomiar rozszerzenia kanału szyjki macicy za pomocą przezpochwowego badania USG oraz badanie bakteriologiczne pochwy.

‍

Linki do stron w języku polskim:
‍Medycyna praktyczna: Poród przedwczesny          

Linki do stron obcojęzycznych:
‍March of Dimes: Preterm Labor and Premature Birth: Are you at risk?
‍ACOG: Preterm (Premature) Labor and Birth
‍Mayo Clinic: Preterm labor
‍MedlinePlus: Preterm Labor