Od wielu lat występują kontrowersje dotyczące korzyści płynących z badań przesiewowych swoistego antygenu sterczowego (PSA). Wprawdzie nowotwór stercza (gruczołu krokowego) jest drugą najczęściej występującą przyczyną zgonów spowodowanych nowotworem u mężczyzn, jednak w wielu przypadkach rozwija się on powoli i nie powoduje problemów zdrowotnych. Badanie przesiewowe PSA może wykryć raka we wczesnym, uleczalnym stadium. Wynik dodatni oznacza zazwyczaj łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH), a nie nowotwór (dalsze informacje zawarte są w artykułach dotyczących PSA i raka stercza).
Międzynarodowy panel specjalistów opublikował niedawno w czasopiśmie The BMJ (poprzednia nazwa the British Medical Journal) skrócone zalecenia, w których opisano powody przemawiające przeciwko wykonywaniu badań przesiewowych PSA w profilaktyce nowotworu stercza. Ponadto w raporcie zasugerowano, aby lekarze nie byli zobowiązani do rutynowego pytania pacjenta o chęć wykonania badania, a jedynie wspomagali pacjenta w podjęciu świadomej decyzji.
W zaleceniach stwierdzono, że u większości pacjentów korzyści wykonania badania przesiewowego PSA są niewielkie i nie dają pewności, a ponadto występują czynniki ryzyka i skutków niepożądanych związanych z leczeniem wdrożonym w przypadku uzyskania wyniku dodatniego. Takie zalecenia nie odnoszą się jednak do wszystkich mężczyzn, szczególnie jeżeli występowała u nich historia raka stercza w rodzinie, są pochodzenia afrykańskiego lub pochodzą z niższych warstw socjoekonomicznych. W takich przypadkach panel specjalistów zaleca, aby lekarz podjął decyzję wspólnie z pacjentem.
Wytyczne specjalistów opisane w The BMJ są jednak sprzeczne z zaleceniami opublikowanymi przez inne organizacje prozdrowotne. Amerykańska organizacja zajmująca się promocją działań prewencyjnych w ochronie zdrowia (U.S. Preventive Services Task Force - USPSTF) zaktualizowała odrębne wytyczne dotyczące czynników przemawiających przeciwko rutynowym badaniom przesiewowym PSA. Obecnie organizacja zaleca, aby mężczyźni w wieku 55 – 69 lat omawiali tę kwestię z lekarzem, w celu podjęcia świadomej decyzji o wykonaniu badania. Według USPSTF badania przesiewowe PSA u mężczyzn w wieku powyżej 70 lat nie są konieczne.
USPSTF zmieniła swoje zalecenia w wyniku przeglądu danych dotyczących badań przesiewowych PSA w kierunku nowotworu stercza wykonanych u 1 904 950 mężczyzn. Stwierdzono, że potencjalne czynniki ryzyka oraz korzyści w tej populacji pacjentów były podobne i z tej przyczyny decyzję o wykonaniu badania należy podejmować indywidualnie w przypadku każdego pacjenta. Mężczyźni pragnący się przebadać powinni rozważyć wszystkie za i przeciw, w tym między innymi:
Możliwe korzyści płynące z wykonania badania przesiewowego PSA:
- Wykrycie nowotworu we wczesnym stadium, które najlepiej poddaje się leczeniu, co w przypadku niektórych pacjentów może zmniejszyć ryzyko zgonu spowodowanego nowotworem.
- Możliwość wykrycia raka gruczołu krokowego u mężczyzn, którzy pragną wykonać badanie przesiewowe PSA pomimo możliwych czynników ryzyka z nim związanych .
Możliwe czynniki ryzyka związane z wykonaniem badania przesiewowego PSA:
- Fałszywie dodatni wynik badania (jeżeli stężenie PSA jest podwyższone pomimo braku nowotworu) może powodować stres u pacjenta oraz skutkować wykonaniem zbędnych badań, takich jak biopsja gruczołu kroczowego. Powikłania związane z tym zabiegiem to między innymi krew w nasieniu, krew w moczu, ból, gorączka i posocznica.
- Przediagnozowanie i leczenie mężczyzn, u których rozrost gruczołu krokowego nigdy nie spowodowałby wystąpienia objawów ani nie doprowadził do śmierci. Leczenie zazwyczaj obejmuje zabieg chirurgiczny, chemioterapię i/lub radioterapię, może prowadzić do nietrzymania moczu, dysfunkcji jelit i zaburzeń erekcji. Niektórzy pacjenci mogą uniknąć niepotrzebnego leczenia wybierając obserwację wiążącą się z ze sporadycznym wykonywaniem oznaczenia PSA lub opcję aktywnej kontroli, czyli oznaczanie PSA co sześć miesięcy, w połączeniu z badaniem per rectum i corocznym wykonywaniem biopsji gruczołu krokowego.
Panel The BMJ opublikował swoje wnioski na podstawie szczegółowego przeglądu i analizy wyników pięciu badań klinicznych dotyczących przesiewowych oznaczeń PSA u ponad 700 000 mężczyzn, u których nie stwierdzono raka gruczołu krokowego. Po analizie wyników badań klinicznych stwierdzono, że w tej populacji mężczyzn przesiewowe badania PSA ograniczyły liczbę zgonów spowodowanych rakiem gruczołu krokowego na niewielką skalę. Większość pacjentów z podwyższonym stężeniem poziomem PSA zdecydowała się na wykonanie biopsji, lecz nie wykazała ona obecności nowotworu. U niewielkiej liczby mężczyzn, u których podwyższony poziom PSA wiązał się z rakiem gruczołu krokowego nigdy nie wystąpiłyby objawy, a nowotwór nie byłby przyczyną zgonu. Z tej przyczyny panel specjalistów wydał „słabe zalecenia” odradzające lekarzom aktywne namawianie do wykonania przesiewowego badania PSA.
Zalecenia panelu The BMJ uznano za słabe, z uwagi na “niewielkie i niepewne korzyści badania śmiertelności związanej z nowotworami gruczołu krokowego oraz zróżnicowane preferencje pacjentów”. Słaba rekomendacja oznacza, że ważne jest podjęcie wspólnej decyzji. W przypadku mężczyzn pytających o to badanie, panel The BMJ zaleca lekarzom przekazanie wszystkich informacji, tak aby pacjent mógł samodzielnie podjąć świadomą decyzję.
The American Academy of Family Physicians popiera skrócone zalecenia The BMJ. Inne stowarzyszenia, takie jak the American Cancer Society, the American Urological Association, the American College of Physicians oraz the U.S. National Comprehensive Cancer Network, wydały zalecenia zbliżone do USPSTF.
Treści powiązane
Na stronie
Testy: Swoisty antygen sterczowy (PSA)
Choroby: Rak stercza
Linki do stron obcojęzycznych:
FamilyDoctor.org: Pros and Cons of PSA Testing