Co to jest?
Wirus Zachodniego Nilu (West Nile virus, WNV) powoduje chorobę zakaźną (gorączkę Zachodniego Nilu), po raz pierwszy odnotowaną w Ugandzie (w Afryce) w 1937 r. Choroba występowała potem na Bliskim Wschodzie, w Europie Wschodniej i Zachodniej Azji, a ostatnio również w Stanach Zjednoczonych - pierwsze przypadki odnotowano w 1999 r. w Nowym Jorku. Od tego czasu wirus szerzy się w całym kraju, wywołując rosnącą liczbę zachorowań wśród ludzi: choroba występowała w większości stanów z wyjątkiem Alaski i Hawajów. Wirus Zachodniego Nilu należy do grupy wirusów chorobotwórczych zwanych flawiwirusami. Wiele z nich przenoszonych jest przez owady, zwykle komary, co powoduje zakażenia zwierząt i ludzi. Większość zakażeń u ludzi ma łagodny przebieg, ale zdarzają się przypadki ciężkie.
Zakażenie wirusem Zachodniego Nilu następuje najczęściej w wyniku ugryzienia komara. Komar może przenieść infekcję z zakażonego ptaka (zwykle kruka - ptaki te są szczególnie wrażliwe) na inne zwierzę. Liczba zachorowań najczęściej wzrasta wczesną wiosną, kiedy pojawiają się dorosłe komary, i utrzymuje się do jesieni. Ocenia się, że przeciętnie 1 na 200 komarów jest nosicielem wirusa.
Choć wirus Zachodniego Nilu zwykle nie przenosi się z człowieka na człowieka, odnotowano przypadki zakażenia w wyniku przetoczenia krwi, przeszczepu narządów i rzadkie przypadki zakażenia niemowląt przez mleko matki. W lipcu 2003 r. większość stacji krwiodawstwa w USA wdrożyła badania wykrywające wirusa w oddawanej krwi; w lipcu i sierpniu 2003 r. przebadano 2,5 miliona jednostek krwi.
Aktualne dane można znaleźć na stronach internetowych Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób (Centers for Disease Control and Prevention, CDC), poświęconych gorączce Zachodniego Nilu.
Objawy
U około 80% osób zakażonych wirusem Zachodniego Nilu nie występują objawy kliniczne. Natomiast u około 20% osób zakażonych tym wirusem występują tzw. objawy grypopodobne:
- gorączka,
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- bóle mięśni i stawów,
- może także wystąpić wysypka i powiększenie węzłów chłonnych.
Choroba trwa zwykle kilka dni i nie ma odległych konsekwencji dla zdrowia.
Poważniejsza postać choroby, z zajęciem mózgu, rozwija się u poniżej 1% (ok. 1 na 150) chorych. Zakażenie może prowadzić do zagrażającego życiu zapalenia mózgu lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy). Objawy obejmują wysoką gorączkę, znaczne osłabienie mięśni, sztywność karku, zaburzenia świadomości (osłupienie, splątanie, śpiączkę), drgawki i rzadziej porażenia. Śmiertelność waha się od 3 do 15% i jest większa u starszych osób. Ciężka postać choroby występuje częściej u pacjentów z osłabioną odpornością.
Badania
Gorączkę Zachodniego Nilu zwykle rozpoznaje się na podstawie objawów występujących u pacjenta i wywiadu potwierdzającego możliwość zakażenia, rozpoznanie potwierdzają badania krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego. Badania laboratoryjne pozwalają ustalić, czy pacjent jest lub niedawno był zakażony wirusem Zachodniego Nilu. Wykonuje się je również w celu oceny krwi pobranej od dawców i w badaniach epidemiologicznych nad szerzeniem się wirusa. Oznacza się przeciwciała przeciw wirusowi Zachodniego Nilu (białka wytwarzane przez układ immunologiczny w odpowiedzi na zakażenie) lub DNA (materiał genetyczny) wirusa.
Badania serologiczne
Badania przeciwciał przeciw wirusowi Zachodniego Nilu zleca się u pacjentów z objawami, aby stwierdzić, czy są lub niedawno byli zakażeni tym wirusem. Wyniki badań pozwalają też śledzić szerzenie się wirusa w populacji. Oznacza się przeciwciała w dwóch klasach immunoglobulin: IgM i IgG. U większości osób przeciwciała IgM pojawiają się po 8 dniach od zakażenia, a IgG po kilku tygodniach. Dwa niedawno wprowadzone, dostępne na rynku testy immunochemiczne ułatwiły wykrywanie zakażenia wirusem Zachodniego Nilu u pacjentów z objawami choroby, jednak zdarzają się wyniki fałszywie dodatnie u osób zakażonych innymi flawiwirusami. Przed postawieniem rozpoznania i zgłoszeniem przypadku wystąpienia choroby do CDC, dodatnie wyniki tych testów należy potwierdzić inną metodą.
Badania materiału genetycznego
Badania polegają na amplifikacji i oznaczeniu materiału genetycznego RNA wirusa Zachodniego Nilu i pozwalają bezpośrednio stwierdzić obecność wirusa we krwi lub tkankach. Dwa testy tego typu są obecnie wykonywane w stacjach krwiodawstwa do wykrywania wirusa w oddawanej krwi.
Wykrywanie materiału genetycznego umożliwiają przebadanie martwych ptaków i komarów, co pozwala udokumentować i śledzić występowanie wirusa w środowisku. Ptaki i komary są naturalnym rezerwuarem wirusa Zachodniego Nilu; można go u nich wykryć znacznie częściej niż u ludzi. Dzięki takim badaniom można stwierdzić obecność wirusa na danym terenie, zanim wystąpią zachorowania wśród mieszkańców.
Leczenie
Obecnie gorączkę Zachodniego Nilu leczy się objawowo. W ciężkich przypadkach może być konieczne leczenie szpitalne. Zakażeniom można skuteczniej zapobiegać, zabezpieczając się przed ukąszeniami komarów za pomocą repelentów i odpowiedniego ubrania (długie rękawy i nogawki), pozostając w pomieszczeniach o wschodzie słońca i o zmierzchu oraz osuszając zbiorniki stojącej wody, które przyciągają komary.
Pytania i odpowiedzi
Czy istnieje szczepionka przeciwko wirusowi Zachodniego Nilu?
Dotychczas nie opracowano szczepionki przeciwko gorączce Zachodniego Nilu ani też swoistej metody leczenia tej choroby, jednak wyniki badań naukowych są obiecujące. Od siedemdziesięciu lat stosuje się szczepionki przeciw innym chorobom wywołanym przez flawiwirusy (np. przeciw żółtej gorączce), działania uboczne i skuteczność tych szczepionek jest dobrze znana. Ostatnio, w wyniku zmieszania wirusa Zachodniego Nilu i szczepionki przeciw żółtej gorączce, zmieniając przez to białka opłaszczające stosowaną już szczepionkę. Nową szczepionkę z powodzeniem testowano na zwierzętach, obecnie trwają badania kliniczne u ludzi.
Wstępne badania przeszła już również inna szczepionka, zawierająca inaktywowane białka wirusa Zachodniego Nilu (zamiast żywego wirusa). Taka szczepionka mogłaby być podawana każdemu, nawet kobietom ciężarnym i osobom z osłabioną odpornością.