Badanie morfologii krwi obwodowej należy do podstawowych badań laboratoryjnych wykonywanych w laboratoriach analitycznych już od kilkudziesięciu lat.

Badanie to obejmuje oznaczenie liczby wszystkich komórek krwi oraz ocenę pewnych cech ich budowy.
Morfologie wykonuje się z krwi pobranej z żyły lub z palca. Badanie to jest obecnie wykonywane niemal wyłącznie za pomocą specjalnych analizatorów.
Wbrew rozpowszechnionym poglądom - wcześniejsze spożycie posiłku ma niewielki wpływ na wynik badania i w żaden istotny sposób nie wpłynie na poważne nieprawidłowości. Badanie morfologii krwi zaleca się wykonywać w ramach rutynowej profilaktyki nawet wtedy, gdy nie pojawiają się żadne niepokojące objawy.

Jeżeli stan pacjenta nie wskazuje na chorobę, a populacje komórek znajdują się w prawidłowych zakresach, kolejne badanie morfologii wymagane będzie dopiero w przypadku zmiany stanu zdrowia, lub w przypadku, gdy lekarz uzna to za konieczne z innych przyczyn. Badanie to ma znaczenie w procesie leczenia jako forma kontroli stanu zdrowia, szczególnie przy schorzeniach przewlekłych. Należy je wykonywać regularnie w czasie ciąży. Zlecane jest również, gdy występują objawy takie jak: męczliwość i uczucie przewlekłego osłabienia, nagły i nieuzasadniony spadek masy ciała, przy często nawracających infekcjach, skłonność do siniaków i trudno gojących się ran oraz przy bólach kostnych.

Badanie to pozwala na wstępne wykrycie nieprawidłowości, takich jak: ostre i przewlekłe stany zapalne, zaburzenia odporności, choroby autoimmunologiczne, choroby krwi, np. skaza krwotoczna, anemia, nowotwory (w tym białaczka). Ocena wyniku badania morfologii krwi zależy od tego kogo to badanie dotyczy. W interpretowaniu wyniku badania należy uwzględnić wiek, płeć, wywiad chorobowy oraz przyjmowane przez pacjenta leki.

‍

Trzy główne grupy komórek oceniane w badaniu morfologicznym to:
‍
Krwinki białe (leukocyty) - WBC
Istnieje pięć różnych typów krwinek białych, które biorą udział w zwalczaniu infekcji lub innych przyczyn uszkodzenia tkanek. 

Są to neutrofile, bazofile, eozynofile, limfocyty i monocyty, których odsetek we krwi jest względnie stały, ale może ulegać zmianom w wyniku procesów zachodzących w organizmie np. w przebiegu infekcji wzrosnąć może liczba neutrofili. W przypadku alergii można oczekiwać zwiększenia liczby eozynofilii. Liczba limfocytów wzrasta  w zakażeniach wirusowych. 

Krwinki czerwone (erytrocyty) - RBC

Erytrocyty zawierają hemoglobinę, która umożliwia przenoszenie tlenu z płuc do tkanek i narządów. W badaniu morfologii określa się liczbę RBC i stężenie hemoglobiny Hb, oblicza objętość pełnej krwi zajmowaną przez erytrocyty (hematokryt Ht) oraz wskaźniki czerwonokrwinkowe, co pozwala wstępnie określić, czy populacja erytrocytów jest prawidłowa. W warunkach prawidłowych wszystkie erytrocyty mają ten sam rozmiar i kształt. Zmian można oczekiwać w stanach niedoboru witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza i innych czynników. W przypadku, gdy stężenie hemoglobiny jest niższe od wartości prawidłowych uważa się, że u pacjenta występuje niedokrwistość, czego objawami może być zmęczenie i osłabienie. Zdecydowanie rzadziej spotykana jest zbyt wysoka liczba erytrocytów (czerwienica). 

Płytki krwi (trombocyty) - PTL
Płytki krwi są fragmentami komórek, które odgrywają bardzo ważną rolę w procesie krzepnięcia. Brak dostatecznej liczby płytek powoduje zwiększenie ryzyka krwawień i powstawania wybroczyn. Badanie morfologii określa liczbę i wielkość płytek. U niektórych pacjentów występować mogą tak zwane płytki olbrzymie albo agregaty płytek, które są trudne do określenia przez analizatory hematologiczne. Wówczas należy liczyć się z trudnościami w przeprowadzeniu oznaczeń. W takich przypadkach niezbędna jest ocena mikroskopowa.

Zmiany w liczbie i składzie komórek krwi mogą wskazywać na jedną lub wiele różnych chorób. Aby wyjaśnić przyczynę obserwowanych zmian lekarz powinien zlecić przeprowadzenie szeregu innych badań w celu wyjaśnienia przyczyny nieprawidłowości.