Znany również jako: gFOBT, badanie FOBT testem gwajakowym, badanie kału na obecność krwi utajonej.

‍

W skrócie

Zestaw testowy do badania na obecność krwi utajonej w kale (FOBT) zazwyczaj zawiera urządzenie do  pobierania materiału w warunkach domowych i wymaga pobrania dwóch lub trzech oddzielnych próbek kału.

FOBT wykorzystuje się w celu wczesnego wykrywania raka jelita grubego. Badanie może również wykryć krwawienie w przewodzie pokarmowym spowodowane innymi schorzeniami.  Obecność krwi w kale zazwyczaj wymaga wykonania dalszych badań w celu ustalenia przyczyn.

Informacje o testach

Cel wykonania testu

Celem FOBT jest sprawdzenie czy w kale jest obecna krew niewidoczna gołym okiem, czyli inaczej krew utajona.

FOBT jest ważnym testem, który może wspomagać diagnozę nowotworów, stanów przedrakowych lub innych problemów medycznych. Może być stosowany do badań przesiewowych lub w procesie diagnostycznym.

Badania przesiewowe to takie badania, które wykonuje się pomimo braku objawów choroby.   Krew utajona w kale może być oznaką raka jelita grubego, czyli okrężnicy lub odbytnicy. FOBT może przyspieszyć wczesne wykrycie zmian przedrakowych lub nowotworowych.  Prawidłowe wykorzystanie FOBT w badaniach przesiewowych w kierunku raka umożliwia wykrycie choroby co przekłada się na zmniejszenie odsetka zachorowań i zgonów.

Diagnostyka to wykonanie badań w celu ustalenia przyczyny choroby w przypadku obecności objawów. FOBT można wykonywać w diagnostyce stanów takich jak niedokrwistość,  krwawienie z przewodu pokarmowego i nieswoiste zapalenie jelit (IBD).

Co się oznacza?

FOBT wykonuje się w celu wykrycia krwi w próbce kału, w oparciu o zachodzącą reakcję chemiczną. W skład zestawu do wykonania badania w warunkach domowych wchodzi mały kartonik nasycony substancją zwaną gwajakiem. Próbki pobiera się, rozmazuje na kartoniku i wysyła do laboratorium do badania.

Podczas badania do próbek dodaje się drugą substancję chemiczną zwaną peroksydazą.  Jeśli w kale obecna jest krew w mieszaninie składników zachodzi reakcja chemiczna.

Kolejną metodą poszukiwania krwi utajonej  w kale jest badanie immunochemiczne kału (FIT).

Kiedy  należy wykonać badanie na obecność  krwi utajonej w kale?

Coroczne  badanie krwi utajonej w kale jest jednym z  testów, które można wykorzystać w    badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. Grupa robocza United States Preventive Services Task Force (USPSTF) zaleca ich wykonywanie u osób powyżej 45. roku życia. Badania można rozpocząć wcześniej u osób z grupy wyższego ryzyka zachorowania, w tym osób z historią choroby w rodzinie lub osób ze stanami zapalnymi jelit.  

W zależności od występujących objawów, badanie  krwi  utajonej w kale może wspomagać rozpoznanie różnych schorzeń. Na przykład wykrycie krwawienia z przewodu pokarmowego może pomóc w ustaleniu przyczyny niedokrwistości. FOBT wykonuje się też w procesie diagnostycznym chorób układu pokarmowego.  

Niezależnie od tego, czy w celach przesiewowych  czy w celu diagnostyki, lekarz może stwierdzić, czy w określonym przypadku niezbędne jest wykonanie FOBT lub jakiegokolwiek innego testu.

‍

Wykonanie oznaczenia krwi utajonej w kale

W jaki sposób poddać się badaniu?

FOBT najczęściej wykonuje się z użyciem zestawu do pobrania próbek w warunkach domowych.  Lekarz może przepisać i wysłać zestaw FOBT bezpośrednio do pacjenta. Można go też kupić online lub w aptece – na receptę lub bez recepty.

W niektórych przypadkach próbkę kału na FOBT pobiera się podczas badania przezodbytniczego w szpitalu lub gabinecie lekarskim.  Nie jest to jednak preferowana ani standardowa metoda pozyskania materiału do badania.

Czy test można wykonać w warunkach domowych?

Próbki na FOBT zazwyczaj pobiera się w warunkach domowych przez trzy kolejne dni. Zestaw testowy zawiera materiały do pobrania próbki kału, w tym kartonik testowy, który następnie wysyła się do laboratorium.

Ile kosztuje test?

Cena zestawu FOBT zależy od tego, czy ubezpieczenie medyczne pokrywa koszty testu. Może zachodzić konieczność samodzielnego poniesienia niektórych kosztów, takich jak współpłatność lub potrącenia.  Niektóre rodzaje ubezpieczeń pokrywają całkowity koszt. Przed otrzymaniem zestawu FOBT można skontaktować się z lekarzem lub firmą ubezpieczeniową.

‍

Wykonanie oznaczenia krwi utajonej w kale

FOBT wymaga próbki kału, którą pobiera się na specjalny kartonik testowy. W większości przypadków próbkę pobiera się samodzielnie w domu, a czasami w trakcie wizyty lekarskiej podczas badania doodbytniczego.

Przed wykonaniem testu

Niektóre pokarmy i leki mogą wpływać na wyniki FOBT testem gwajakowym.   Należy postępować  zgodnie z instrukcjami, a w razie pytań lub wątpliwości skonsultować się z lekarzem.  Lekarz może zalecić następujące ograniczenia przed wykonaniem badania:

• Niesteroidowe przeciwzapalne leki (NLPZ) – może zachodzić konieczność unikania leków takich jak ibuprofen, naproksen czy aspiryna przez siedem dni przed badaniem. Jednak w przypadku pewnych schorzeń, przed odstawieniem NLPZ należy skonsultować się z lekarzem.

• Nadmiar witaminy C- zazwyczaj należy unikać  spożywania więcej niż 250 miligramów (mg) witaminy C dziennie przez siedem dni przed badaniem. Obejmuje to całkowite spożycie witaminy  C z suplementów i innych źródeł.

• Czerwone lub surowe mięso -  zazwyczaj należy unikać spożywania surowego lub czerwonego mięsa na trzy dni przed badaniem, ponieważ zawarte w nim śladowe ilości krwi mogą powodować uzyskanie wyników fałszywie dodatnich.

• Inne produkty spożywcze -  lekarz może zalecić powstrzymanie się od spożywania określonych produktów przez kilka dni.  Mogą to być niektóre surowe owoce i warzywa.

Przed wykonaniem testu należy poprosić lekarza o szczegółowe instrukcje i postępować zgodnie z nimi, aby uzyskać jak najbardziej wiarygodny wynik.

Podczas testu

W większości przypadków, kał na FOBT w warunkach domowych pobiera się w następujący sposób:

1. przygotować kartonik, wpisując  swoje imię i nazwisko, datę i inne  informacje potrzebne do odesłania próbki

2. spuścić wodę i poczekać aż muszla ponownie się napełni. Następnie umieść bibułę  dostarczoną w zestawie nad muszlą klozetową.

3. podczas wypróżnienia pozwolić stolcowi spaść na bibułę. Następnie przy pomocy jednego z patyczków dostarczonych w zestawie, wbić się w stolec i pobrać małą próbkę.  Rozsmarować ją na zaznaczonej części kartonika.

4. spłukać pozostałość i  wyrzucić patyczek.

5. czynność wykonać jeszcze dwa razy w ciągu kolejnych dwóch dni. W efekcie końcowym powinny być trzy osobne próbki z trzech kolejnych dni.

6. Umieścić kartonik w dostarczonej kopercie i zakleić ją. Jak najszybciej wysłać do laboratorium lub lekarza, aby próbka nie uległa rozkładowi.

Podczas przygotowania do testu, pobierania próbek i ich wysyłki należy  postępować zgodnie z instrukcjami. W przypadku pytań dotyczących prawidłowego wykonania testu FOBT należy skontaktować się z lekarzem.

Po teście

Wykonanie badania domowym zestawem do oznaczenia FOBT nie stanowi zagrożenia. Po pobraniu  próbek nie ma dalszych wymagań ani ograniczeń. Można powrócić do normalnego spożywania posiłków, leków oraz do codziennych zajęć.

‍

Wyniki oznaczenia krwi utajonej w kale

Otrzymanie wyników

Czas do uzyskania wyniku testów laboratoryjnych  wynosi zazwyczaj kilka dni roboczych  w zależności od laboratorium, do którego wysłano kartonik testowy FOBT.  W przypadku uzyskania testu w gabinecie, można zapytać o standardowy czas oczekiwania.  Można   również uzyskać szybszy dostęp do  swojej dokumentacji medycznej za pośrednictwem  internetowej  karty  medycznej.

Interpretacja wyników

Wynik zostanie podany jako ujemny, dodatni lub nierozstrzygający, w oparciu o to, czy kartonik testowy zmienia kolor po wystawieniu na działanie określonych związków chemicznych.

Wynik ujemny oznacza, że w próbkach kału nie wykryto krwi. Wynik dodatni oznacza, że wykryto krew. Wynik nierozstrzygający wskazuje na wystąpienie problemu z próbką.

Wprawdzie FOBT jest stosowany we wczesnej diagnostyce raka jelita grubego, jednak wynik dodatni nie oznacza obecności nowotworu, FOBT wykrywa również krwawienie z przewodu pokarmowego spowodowane wieloma innymi schorzeniami. Stany kliniczne, które mogą powodować uzyskanie dodatniego wyniku FOBT to między innymi:

• polipy

• wrzody

• zapalna choroba jelit, w tym zapalenie okrężnicy

• hemoroidy

• choroba uchyłkowa jelit.

Z uwagi na to, że dodatni wynik FOBT może być spowodowany różnymi stanami klinicznymi, często konieczne są dalsze badania w celu rozpoznania konkretnej przyczyny.

Aby jak najlepiej zrozumieć co oznacza wynik, należy porozmawiać z lekarzem, który wyjaśni, czy był on dodatni, ujemny czy nierozstrzygający i w razie potrzeby zleci dalsze badania.

Czy wyniki testów są wiarygodne?

FOBT może wykryć  krew w kale i wiadomo, że wspomaga wczesne wykrycie raka jelita grubego. Nie jest to jednak test idealny.  Czasami dochodzi do uzyskania wyników fałszywie dodatnich lub fałszywie ujemnych.

Wyniki fałszywie dodatnie wskazują na obecność określonej choroby lub stanu klinicznego, podczas gdy faktycznie one  nie występują. W przypadku FOBT przyczyną wyniku fałszywie dodatniego może być krew  pochodząca ze spożytego czerwonego mięsa (dotyczy tylko testu gwajakowego a nie testu FIT).

Wyniki fałszywie ujemne wskazują na nieobecność  określonego stanu klinicznego lub choroby, mimo że rozwija się ona w organizmie. Przykładowo, fałszywie ujemne wyniki FOBT występują u pacjentów przyjmujących ponad 250 miligramów witaminy C dziennie.  Ponadto, jeżeli krwawienie występuje sporadycznie, próbki z trzech kolejnych dni mogą nie zawierać krwi.

W celu zapewnienia dokładności testu należy przestrzegać wszystkich instrukcji przed badaniem i w jego trakcie. Wszelkie pytania dotyczące dokładności wyniku należy kierować do lekarza.

Czy niezbędne jest wykonanie dalszych testów?

W przypadku wykrycia krwi w kale, można zalecić dodatkowe badania  w celu ustalenia przyczyny i zlokalizowania krwawienia.

Najczęstszym  testem  wykonywanym w następstwie FOBT jest kolonoskopia, która pozwala obejrzeć wnętrze  okrężnicy i usunąć wszelkie podejrzane zmiany lub narośle za pomocą małych narzędzi chirurgicznych.

W zależności od określonej sytuacji, w tym objawów i wyników innych badań,  może być konieczne wykonanie dalszych testów.

‍

Badania powiązane

Porównywanie FOBT i badania immunochemicznego kału (FIT)

Zarówno FOBT, jak i FIT są testami wykonywanymi w kale, które można wykorzystać do  badań przesiewowych w kierunku  raka jelita grubego.  W oparciu o aktualne wytyczne, każdy z nich można wykonywać co roku, w celu wczesnego wykrywania raka jelita grubego.

Oba testy można wykonać w domu i obydwa wymagają pozyskania próbki kału, jednak istnieją między nimi różnice.    

FOBT wymaga pewnych ograniczeń związanych z dietą i przyjmowanymi lekami, czego zazwyczaj nie ma przy teście FIT.  Kluczową różnicą jest to, że do FOBT wymagane są trzy oddzielne próbki kału pobrane w ciągu trzech kolejnych dni, a do FIT potrzebna jest tylko jedna.

‍

‍

‍

Źródła:

A.D.A.M. Medical Encyclopedia. Stool guaiac test. Updated January 15, 2020. Accessed September 5, 2021. https://medlineplus.gov/ency/article/003393.htm

A.D.A.M. Medical Encyclopedia. Colonoscopy. Updated January 16, 2020. Accessed September 5, 2021. https://medlineplus.gov/ency/article/003886.htm

American Cancer Society. Insurance coverage for colorectal cancer screening. Updated May 19, 2021. Accessed August 27, 2021. https://www.cancer.org/cancer/colon-rectal-cancer/detection-diagnosis-staging/screening-coverage-laws.html

Centers for Disease Control and Prevention. Colorectal cancer screening tests. Updated February 8, 2021. Accessed August 22, 2021. https://www.cdc.gov/cancer/colorectal/basic_info/screening/tests.htm

Doubeni C. Tests for screening for colorectal cancer. In: Elmore JG, ed. UpToDate. Updated March 18, 2020. Accessed August 24, 2021. https://www.uptodate.com/contents/tests-for-screening-for-colorectal-cancer

Gotfried J. Stool occult blood tests. Merck Manual Consumer Edition. Updated April 2021. Accessed August 22, 2021. https://www.merckmanuals.com/home/digestive-disorders/diagnosis-of-digestive-disorders/stool-occult-blood-tests

Kaur K, Adamski JJ. Fecal occult blood test. In: StatPearls. Updated August 11, 2021. Accessed August 26, 2021. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537138/

MedlinePlus: National Library of Medicine. Gastrointestinal bleeding. Published May 4, 2016. Accessed September 10, 2021. https://medlineplus.gov/gastrointestinalbleeding.html

MedlinePlus: National Library of Medicine. Fecal occult blood test (FOBT). Updated July 31, 2020. Accessed August 24, 2021. https://medlineplus.gov/lab-tests/fecal-occult-blood-test-fobt/

National Cancer Institute. Dictionary of cancer terms: False-negative test result. Date unknown. Accessed August 27, 2021. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/false-negative-test-result

National Cancer Institute. Dictionary of cancer terms: False-positive test result. Date unknown. Accessed August 27, 2021. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/false-positive-test-result

National Cancer Institute. Dictionary of cancer terms: FOBT. Date unknown. Accessed August 20, 2021. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/fobt

National Cancer Institute. Dictionary of cancer terms: Stool guaiac test. Date unknown. Accessed August 22, 2021. https://www.cancer.gov/publications/dictionaries/cancer-terms/def/stool-guaiac-test

National Cancer Institute. Colorectal cancer screening (PDQ®): Patient version. Updated April 8, 2021. Accessed August 20, 2021. https://www.cancer.gov/types/colorectal/patient/colorectal-screening-pdq

National Cancer Institute. Colorectal cancer screening (PDQ®): Health professional version. Updated June 30, 2021. Accessed August 22, 2021. https://www.cancer.gov/types/colorectal/hp/colorectal-screening-pdq

National Cancer Institute. Screening tests to detect colorectal cancer and polyps. Updated August 2, 2021. Accessed September 20, 2021. https://www.cancer.gov/types/colorectal/screening-fact-sheet

National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases. Gastrointestinal (GI) bleeding. Updated July 2016. Accessed August 22, 2021. https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/gastrointestinal-bleeding

United States Preventive Services Task Force (USPSTF). Colorectal cancer: Screening.

Updated May 18, 2021. Accessed August 26, 2021.  https://www.uspreventiveservicestaskforce.org/uspstf/recommendation/colorectal-cancer-screening

Washington State Department of Health. Instructions for the fecal occult blood test (FOBT). Published March 2010. Accessed August 24, 2021. https://www.doh.wa.gov/portals/1/documents/pubs/342-052_bcchpinstructions_for_fobt.pdf

‍