W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Jako badanie przesiewowe oraz w celu monitorowania przewlekłej ekspozycji na ołów; w celu wykrycia niedoboru żelaza u dzieci.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się w przypadku przewlekłej ekspozycji na ołów, jako element programu monitorowania ekspozycji na ołów, w przypadku podejrzenia zatrucia ołowiem, jako element badań przesiewowych w kierunku niedoboru żelaza u dzieci.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej lub opuszki palca.
FEP oznacza się w próbce krwi pełnej, pobranej poprzez nakłucie żyły łokciowej. W celu badania stosunku ZPP/hem pobiera się kroplę krwi przez nakłucie opuszki palca, a oznaczenie wykonuje się przy pomocy przyrządu zwanego hematofluorometrem. Przyrząd ten mierzy fluorescencję ZPP a wynik podaje jako ilość ZPP w cząsteczce hemu. Ponieważ do wykonania tego badania wystarczy jedna kropla krwi metoda jest wykorzystywana w badaniach przesiewowych u dzieci.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Badanie służy do oznaczania stężenia protoporfiryny cynkowej (ZPP) we krwi. W warunkach prawidłowych zawartość ZPP w krwinkach czerwonych jest niewielka, ale wzrasta w przypadku zatrucia ołowiem lub niedoborze żelaza. Wynika to z zaburzenia syntezy hemu.
Hem jest istotnym składnikiem hemoglobiny - białka obecnego w czerwonych krwinkach, transportującego tlen z płuc do tkanek. Hem powstaje w wyniku serii reakcji enzymatycznych, mających na celu wprowadzenie atomu żelaza do cząsteczki protoporfiryny. W przypadku niedoboru żelaza lub zablokowania ferrochelatazy (enzymu odpowiedzialnego za wprowadzenie żelaza), protoporfiryna łączy się z cynkiem zamiast z żelazem i tworzy protoporfirynę cynkową. Z uwagi na to, że ZPP nie może transportować tlenu, hemoglobina nie spełnia oczekiwanej roli.
Zawartość ZPP w erytrocytach można oceniać na dwa sposoby:
- Oznaczając wolne protoporfiryny erytrocytarne (FEP); jest to suma protoporfiryn cynkowych w erytrocytach (90%) i wolnych protoporfiryn niezwiązanych z cynkiem
- Obliczając stosunek ZPP/hem, który wskazuje na proporcje pomiędzy ZPP i prawidłowo zbudowanym hemem zawierającym żelazo.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Oznaczenie protoporfiryny cynkowej zleca się przede wszystkim w celu wykrycia niedoboru żelaza u dzieci oraz w celu wykrycia i monitorowania przewlekłej ekspozycji na ołów u dorosłych.
U osób dorosłych oznaczenie ZPP zleca się czasami wraz z oznaczeniem poziomu ołowiu, jako badania przesiewowe w kierunku przewlekłej ekspozycji na ołów. U osób, które w ramach swojego hobby mają styczność z produktami zanieczyszczonymi ołowiem oraz mieszkańców starych domów występuje zwiększone ryzyko zatrucia ołowiem, z uwagi na to, że ołów zazwyczaj dostaje się do organizmu drogą pokarmową lub wziewną. Osoby wdychające pył zawierający ołów, mające do czynienia z ołowiem tuż przed posiłkiem lub dzieci wkładające do ust odpryski farby zawierającej ołów (często zdarza się to w domach wybudowanych przed rokiem 1960) mogą mieć podwyższone stężenie ołowiu i ZPP w organizmie.
Amerykańska agencja bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu pracy (OSHA) zobowiązuje pracodawców do wykonywania oznaczeń ZPP u pracowników w obszarach przemysłowych i zaleca wykonywanie oznaczeń ZPP w każdym przypadku, gdy oznaczane jest stężenie ołowiu, co ma na celu monitorowanie ekspozycji pracowników na ten pierwiastek. Oba badania są niezbędne, ponieważ protoporfiryna cynkowa nie wzrasta bezpośrednio po ekspozycji na ołów i jej poziom nie zmienia się szybko po zaprzestaniu ekspozycji. ZPP najlepiej odzwierciedla średnią ekspozycję na ołów w ciągu ostatnich 3-4 miesięcy.
Oznaczenie ZPP nie ma wystarczającej czułości diagnostycznej, aby mogło być stosowane jako test przesiewowy u dzieci, ponieważ wartość ZPP nie wzrasta dopóki stężenie ołowiu w organizmie nie przekroczy dopuszczalnych norm. W celu wykrycia ekspozycji na ołów w tej grupie wiekowej należy wykonywać badanie ołowiu we krwi.
U dzieci czasami zleca się oznaczenie stosunku ZPP/hem, traktując go jako wczesny wskaźnik niedoboru żelaza. Wzrost ZPP/hem jest jednym z pierwszych objawów niedoboru żelaza w puli magazynowej i u większości młodych ludzi wyprzedza wystąpieniem objawów niedokrwistości. Potwierdzenie niedoboru żelaza wymaga oznaczenia bardziej swoistych wskaźników gospodarki żelazem.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Oznaczenie ZPP zleca się wraz z oznaczeniem stężenia ołowiu w przypadku podejrzenia przewlekłej ekspozycji na ołów. Na zatrucie ołowiem mogą wskazywać następujące objawy:
- wysokie ciśnienie krwi
- drętwienie i/lub uczucie mrowienia dłoni i stóp
- zaniki pamięci, zmiany nastroju
- osłabienie
- bóle brzucha
- bóle głowy.
Badanie ZPP może być także wykonywane na zlecenie pracodawcy u pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na kontakt z ołowiem, jak również u osób, które w ramach swojego hobby mają częstą styczność z ołowiem (na przykład przy wyrobie witraży).
Oznaczenie stosunku ZPP/hem może być zlecane u dzieci i młodzieży jako badanie przesiewowe w kierunku niedoboru żelaza lub, jeżeli istnieje podejrzenie niedoboru żelaza. Do objawów niedoborów żelaza należą m.in.:
- przewlekłe zmęczenie/wyczerpanie
- zawroty głowy
- osłabienie
- bóle głowy.
W ciężkiej niedokrwistości z niedoboru żelaza może wystąpić zadyszka, zawroty głowy, ból w klatce piersiowej, bóle głowy i bóle nóg. U dzieci może dojść do upośledzenia zdolności poznawczych i trudności w nauce. Oprócz ogólnych objawów niedokrwistości stwierdza się objawy charakterystyczne dla niedoboru żelaza. Należą do nich spaczone łaknienie (przemożna chęć spożywania nietypowych substancji na przykład korzenia lukrecji, kredy, gliny, ziemi), uczucie palenia języka lub wygładzenie powierzchni języka, pęknięcia kącików ust, łyżeczkowate wgłębienia paznokci u palców dłoni i stóp.
Co oznacza wynik?
Stężenie protoporfiryny cynkowej we krwi pełnej jest zazwyczaj bardzo niskie. Jego wzrost wskazuje na zaburzenia prawidłowego wytwarzania hemu, ale nie określa przyczyny takiego stanu. Główne powody wzrostu stężenia ZPP to niedobór żelaza, zatrucie ołowiem, a czasami porfiria.
Istotne jest, aby wyniki oznaczeń ZPP interpretować w kontekście historii choroby pacjenta, wywiadu klinicznego i wyników innych badań laboratoryjnych, jak stężenie ferrytyny, ołowiu i morfologia krwi. Jest możliwe jednoczesne wystąpienie niedoboru żelaza i zatrucia ołowiem.
W przypadkach przewlekłej ekspozycji na ołów, ZPP stanowi odzwierciedlenie średniego stężenia ołowiu w organizmie na przestrzeni ostatnich 3 - 4 miesięcy. Jednak badanie to nie wykaże ilości ołowiu we krwi ani obciążenia organizmu ołowiem (ilości znajdującej się w narządach i kościach). Po ekspozycji wartości ZPP wzrastają wolniej niż stężenie ołowiu we krwi i wolniej też maleją po ustaniu kontaktu z ołowiem.
Wzrost wskaźnika ZPP/hem u dzieci najczęściej spowodowany jest niedoborem żelaza. Spadek stosunku ZPP/hem w czasie suplementacji żelazem wynika ze zwiększonej dostępności żelaza.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Stężenie protoporfiryny cynkowej może wzrastać w stanach zapalnych, zakażeniach, u chorych z niedokrwistością chorób przewlekłych, lecz oznaczenia tego nie stosuje się w celu rozpoznawania ani monitorowania tych stanów. Bardzo wysokie stężenie ZPP występuje w dwu chorobach wrodzonych, protoporfirii i wrodzonej porfirii erytropoetycznej. Obydwa schorzenia są bardzo rzadkie, w obydwu występują objawy skórne (nadwrażliwość na promieniowanie słoneczne).
Ze względu na metodykę oznaczania ZPP inne fluoryzujące substancje we krwi, jak bilirubina i ryboflawina mogą dawać wynik fałszywie dodatni. Fałszywie niskie wartości mogą wystąpić, jeżeli przed wykonaniem oznaczenia próbka nie była chroniona przed światłem.
Pytania i odpowiedzi
1. Jakie jeszcze badania - poza ZPP i stężeniem ołowiu - można zlecić w celu monitorowania ekspozycji na ołów?
Pracownikom, którzy często narażeni są na kontakt z ołowiem w miejscu pracy można zlecić wykonanie następujących badań, mających na celu ocenę pracy nerek i wytwarzania czerwonych krwinek:
2. Czy badanie ZPP powinno być wykonane u każdego pacjenta?
Nie, u osób dorosłych oznaczenie ZPP wykonuje się tylko w przypadku podejrzenia przewlekłej ekspozycji na ołów
Źródła
UWAGA: Wymienione powyżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.
Linki do stron obcojęzycznych
Centers for Disease Control and Prevention: Lead
Occupational Safety & Health Administration: Lead
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Lead poisoning
KidsHealth.org: Iron-Deficiency Anemia
National Heart, Lung, and Blood Institute: Iron-Deficiency Anemia
