W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
W celu oceny ryzyka wystąpienia u pacjenta poważnych skutków ubocznych przy leczeniu pochodnymi tiopuryn (np. azatiopryną, merkaptopuryną i tioguaniną).
Kiedy badanie jest wykonywane?
Przed rozpoczęciem leczenia.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Tiupuryny to klasa leków, które hamują czynność układu odpornościowego. Należą do niej azatiopryna, merkaptopuryna i tioguanina. Leki te są wykorzystywane do leczenia między innymi ostrej białaczki limfoblastycznej, nieswoistych zapalnych chorób jelit i chorób autoimmunologicznych. Są też przepisywane biorcom narządów w celu opóźnienia lub zapobieżenia odrzucaniu przeszczepu. Badanie polega na oznaczaniu aktywności enzymu S-metylotransferazy tiopuryny (TPMT) w krwinkach czerwonych pacjenta. Enzym jest odpowiedzialny za zdolność do prawidłowego metabolizowania tiopuryn.
Tiopuryny w organizmie muszą być najpierw przekształcone do postaci aktywnej, a następnie unieczynnione. TPMT jest jednym z kluczowych elementów procesu deaktywacji. Jeśli aktywność enzymu nie jest dostatecznie wysoka może dochodzić do kumulacji we krwi aktywnych toksycznych pochodnych leku. U jednej osoby na 300 występuje znaczny niedobór TPMT, a u około 10% populacji aktywność jest niższa od prawidłowej. U pacjentów z obniżoną aktywnością TPMT występuje zwiększone ryzyko zatrucia tiopurynami przyjmowanymi w typowych dawkach. U osób ze śladową aktywnością lub niewytwarzających enzymu leczenie tiopurynami może doprowadzić do ciężkich zaburzeń spowodowanych zahamowaniem działania szpiku kostnego (supresji szpiku). Takich działań niepożądanych można uniknąć, jeśli oznaczy się TPMT przed rozpoczęciem leczenia.
Na aktywność TPMT wpływają mutacje genów kodujących enzym. Można wykonać badania DNA, które pozwalają wykryć większość najczęściej występujących mutacji genu, ale nie wszystkie. Mogą również istnieć odmiany genu, które nie zostały jeszcze poznane. Testy genetyczne mogą pomóc w przewidywaniu prawdopodobnej odpowiedzi na leczenie tiopurynami, ale nie pozwalają na ilościową ocenę aktualnej aktywności TPMT we krwi. Zmienność osobnicza aktywności TPMT jest duża nawet wśród osób z tym samym wariantem genu. Badania genetyczne są zwykle wykonywane przed rozpoczęciem leczenia, ale można je wykonać w dowolnym czasie, gdyż podawanie tiopuryn nie ma wpływu na wyniki badań.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
TPMT oznacza się u pacjentów przed rozpoczęciem leczenia lekami tiopurynowymi. Badanie pozwala ocenić ryzyko wystąpienia skutków niepożądanych, np. spadku liczby WBC.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Lekarz może zlecić oznaczenie TPMT przed rozpoczęciem leczenia lekami tiopurynowymi.
Co oznacza wynik?
Jeśli aktywność TPMT u pacjenta jest śladowa lub niewykrywalna, istnieje duże ryzyko wystąpienia ciężkich działań niepożądanych przy leczeniu lekami tiopurynowymi. W takiej sytuacji zazwyczaj wybierany jest alternatywny lek. Czasem lekarz przepisuje tiopuryny w bardzo małej dawce.
Niska lub umiarkowanie obniżona aktywność TPMT również może sprzyjać wystąpieniu objawów ubocznych. W takich przypadkach można zastosować mniejsze dawki leku.
Jeśli pacjent ma prawidłową aktywność TPMT można stosować standardowe dawki leków tiopurynowych.
U niewielkiej liczby osób występuje wysoka aktywność TPMT. Uważa się, że zmniejsza to skuteczność leczenia tiopurynami, ale nie ustalono wspólnego stanowiska w sprawie dawkowania leków w takich przypadkach..
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Aktywność TPMT mierzy się w erytrocytach, dlatego przetoczenie krwi może zafałszować wynik badania.
Leczenie tiopurynami wpływa na aktywność TPMT, dlatego badanie należy przeprowadzić przed rozpoczęciem leczenia.
Wytwarzanie enzymu jest zależne od dwu kopii genu TPMT. Zidentyfikowano dziesiątki odmian genu TPMT, ale większość ludzi ma dwie kopie prawidłowego „dzikiego” genu, który zapewnia odpowiednią aktywność enzymu. Osoba z jednym genem prawidłowym i jednym zmutowanym (heterozygota) wytwarza umiarkowanie obniżoną ilość białka enzymatycznego. Osoba, która posiada dwa zmienione geny (homozygota) nie wytwarza enzymu. Trzy warianty, spośród dziesiątków poznanych dotąd odmian genu TPMT, odpowiada za 95% przypadków niedoboru enzymu.
Pytania i odpowiedzi
1. Jaką fizjologiczną rolę pełni TPMT w organizmie?
Rola TPMT nie jest w pełni poznana. Enzym ten występuje w wielu komórkach, ale bada się go tylko w związku z leczeniem lekami tiopurynowymi
Źródła
UWAGA: W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu
Linki do stron obcojęzycznych
Genetics Home Reference: thiopurine S-methyltransferase deficiency
Genetics Home Reference: What is pharmacogenomics?
Crohns & Colitis Foundation of America: Diagnosing and Managing IBD
