W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się w procesie diagnostycznym niektórych chorób autoimmunizacyjnych, takich jak ziarniniak Wegenera, mikroskopowe zapalenie naczyń i inne.
Kiedy badanie jest wykonywane?
W przypadku występowania objawów naczyniowej choroby autoimmunizacyjnej, czasami w celu monitorowania odpowiedzi na wprowadzone leczenie.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofili (ANCA) to grupa autoprzeciwciał, które powstają, kiedy układ odpornościowy organizmu zaczyna omyłkowo atakować białka zawarte we własnych neutrofilach. Najczęściej atakowane to białka enzymatyczne to mieloperoksydaza (MPO) i proteinaza 3 (PR3). Powoduje to wytwarzanie przez organizm przeciwciał przeciwko MPO i/lub PR3. Badanie krwi na obecność ANCA metodą immunofluorescencji lub immunoenzymatyczną pozwala stwierdzić obecność lub brak tych autoprzeciwciał.
Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofili mogą występować w przebiegu wielu chorób autoimmunizacyjnych powodujących stany zapalne oraz uszkodzenie naczyń krwionośnych w obrębie całego organizmu (układowe zapalenie naczyń). Ze względu na zwężanie i niedrożność naczyń krwionośnych prowadzącą do ograniczenia dopływu krwi, zapalenie naczyń może powodować uszkodzenie tkanek i narządów. Może również prowadzić do osłabienia fragmentów ścian naczyń krwionośnych, czyli powstawania tętniaków, które mogą pękać.
Objawy występujące u pacjenta z układowym zapaleniem naczyń zależą od natężenia aktywności autoimmunizacyjnej oraz organów i tkanek objętych chorobą. We wczesnym stadium choroby objawy często są nieswoiste – takie jak zmęczenie, gorączka, utrata masy ciała, ból mięśni i nocne poty. W miarę postępu choroby uszkodzenie naczyń krwionośnych może mieć wpływ na funkcjonowanie narządów i tkanek: nerek, oczu, skóry, płuc i wątroby, w wyniku czego u pacjenta mogą wystąpić objawy narządowo-swoiste.
Przeciwciała przeciwko PR3 najczęściej występują w przebiegu ziarniniaka Wegenera. Przeciwciała przeciwko MPO najczęściej związane są z mikroskopowym zapaleniem naczyń, lecz czasami obecne są również u pacjentów ze skąpoimmunologicznym kłębuszkowym zapaleniem nerek z cechami martwicy, zespołem Churga-Straussa oraz ziarniniakiem Wegenera. Informacje w języku angielskim na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Vasculitis Foundation.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Badanie ANCA zleca się w celu oceny stanu pacjenta z objawami mogącymi wskazywać na autoimmunizacyjne zapalenie naczyń. Zleca się je jako badanie samodzielne, lub w połączeniu z dwoma następującymi testami wykorzystywanymi w diagnostyce różnicowej chorób autoimmunizacyjnych:
- przeciwciała przeciwko MPO
- przeciwciała przeciwko PR
Czasami w procesie diagnostycznym dodatkowo wykonuje się inne oznaczenia takie jak OB (odczyn opadania krwinek czerwonych) – w celu wykrycia stanu zapalnego, morfologia – w celu pomiaru liczby białych i czerwonych krwinek, czy też badanie ogólne moczu, BUN (azot mocznikowy we krwi) oraz kreatynina – w celu oceny czynności nerek.
Czasami oznaczenie ANCA zleca się w celu monitorowania przebiegu choroby, odpowiedzi na leczenie i/lub wykrycia wznowy.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie ANCA i/lub MPO i PR3 zleca się u pacjentów z podejrzeniem układowego autoimmunizacyjnego zapalenia naczyń, szczególnie, jeżeli objawy wskazują na ziarniniaka Wegenera lub mikroskopowe zapalenie naczyń. We wczesnym stadium objawy mogą być niewyraźne lub nieswoiste, takie jak gorączka, zmęczenie, spadek masy ciała, ból mięśni i/lub stawów oraz nocne poty.
W miarę postępu choroby uszkodzenie naczyń krwionośnych może spowodować objawy przedmiotowe i objawy podmiotowe związane z powikłaniami w obrębie tkanek i narządów. Na przykład:
- Oczy — zaczerwienienie, podrażnienie, zapalenie spojówek, zaburzenia widzenia (widzenie niewyraźne, utrata wzroku)
- Uszy — utrata słuchu
- Nos — uporczywa wydzielina z nosa lub inne objawy ze strony górnych dróg oddechowych
- Skóra — wysypka i/lub ziarniniaki
- Płuca — kaszel i/lub problemy oddechowe
- Nerki — patologiczne (podwyższone) stężenie białka w moczu
W niektórych laboratoriach wykonuje się wszystkie trzy oznaczenia - ANCA, MPO i PR3, w formie panelu. W innych oznaczenie MPO i PR3 wykonuje się tylko, jeżeli wynik badania ANCA jest dodatni.
Badania można również wykonywać okresowo, w celu monitorowania stanu zdrowia pacjenta z autoimmunizacyjnym zapaleniem naczyń.
Co oznacza wynik?
Wyniki oznaczenia ANCA należy interpretować z dużą ostrożnością, rozpatrując jednocześnie kilka czynników dodatkowych. W procesie diagnostycznym lekarz musi wziąć pod uwagę kliniczne objawy przedmiotowe i objawy podmiotowe oraz wyniki innych badań, np. obrazowych.
Dodatni wynik badania ANCA, PR3 i/lub MPO wspomaga rozpoznanie układowego autoimmunizacyjnego zapalenia naczyń oraz różnicowanie jego rodzajów. Jednak w celu potwierdzenia rozpoznania często niezbędne jest wykonanie biopsji miejsca objętego chorobą. Jeżeli wyniki badań są ujemne, prawdopodobieństwo obecności autoimmunizacyjnego zapalenia naczyń u pacjenta jest mniejsze.
Zazwyczaj badanie ANCA wykonuje się metodą mikroskopii immunofluorescencyjnej. Próbki surowicy miesza się z neutrofilami, aby umożliwić ewentualnym autoprzeciwciałom obecnym w próbce, reakcję z komórkami. Próbkę umieszcza się na szkiełku laboratoryjnym i wybarwia fluorescencyjnym barwnikiem. Następnie szkiełko umieszcza się pod mikroskopem i poddaje się ocenie powstały wzór/typ świecenia.
Wzory ANCA:
- Typ okołojądrowy (p-ANCA) – największe natężenie fluorescencji występuje w okolicy jądra. W około 90% próbek ze wzorem p-ANCA obecne są przeciwciała przeciwko MPO.
- Typ cytoplazmatyczny (c-ANCA) – widoczna jest fluorescencja całej cytoplazmy komórkowej. W około 85% próbek ze wzorem c-ANCA obecne są przeciwciała przeciwko PR3.
- Typ ujemny ANCA — bardzo słaba fluorescencja lub jej brak.
- Atypowy p-ANCA — występuje u większości pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego oraz u niektórych pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz reumatoidalnym zapaleniem stawów.
Jeżeli wynik oznaczenia ANCA jest dodatni, wykonuje się dodatkowe badania w celu określenia miana – czyli ilości obecnych przeciwciał. W celu określenia miana próbkę surowicy rozcieńcza się kolejno w kilku etapach i w każdym rozcieńczonym roztworze oznacza się obecność przeciwciał. Najwyższe rozcieńczenie, które daje wynik dodatni to właśnie miano przeciwciał. Na przykład, jeżeli wynik oznaczenia w surowicy jest dodatni przy rozcieńczeniu 64-krotnym, miano wynosi 1:64. Im wyższe miano, tym większa ilość przeciwciał jest obecna we krwi.
Dodatkowo, inną metodą, można również wykonać badania swoiste dla przeciwciał przeciwko MPO i PR3:
- Dodatni wynik oznaczenia przeciwciał przeciwko PR3 oraz dodatni c-ANCA lub p-ANCA występuje u ponad 80% pacjentów z ziarniniakiem Wegenera.
- Dodatni wynik oznaczenia przeciwciał przeciwko MPO oraz dodatni p-ANCA występują w mikroskopowym zapaleniu naczyń, kłębuszkowym zapaleniu nerek, zespole Churga-Straussa oraz zespole Goodpasture’a. Przeciwciała MPO oraz p-ANCA mogą również występować w innych chorobach autoimmunizacyjnych, takich jak układowy toczeń rumieniowaty, reumatoidalne zapalenie stawów czy zespół Sjogrena.
W tabeli podano, jakie wyniki mogą występować w niektórych stanach zapalnych naczyń krwionośnych.
Wraz z upływem czasu poziom ANCA może ulegać zmianom. Czasami stanowi on ogólny wskaźnik w monitorowaniu aktywności choroby i/lub odpowiedzi na leczenie.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Zazwyczaj w celu potwierdzenia rozpoznania autoimmunizacyjnego zapalenia naczyń niezbędne jest wykonanie biopsji naczynia objętego chorobą.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy przeciwciała przeciwko ANCA, PR3 i MPO kiedykolwiek znikną z organizmu?
Nie. Ich, poziom może ulegać wahaniom, lecz organizm nie zaprzestaje wytwarzania autoprzeciwciał.
2. Czy oznaczenie ANCA można wykonać w gabinecie lekarskim?
Oznaczenia ANCA, MPO i PR3 wymagają specjalistycznego sprzętu. W celu wykonania badań próbki wysyła się do laboratorium.
3. Czy każdy powinien wykonać oznaczenie ANCA?
Wykonanie oznaczenia ANCA jest konieczne tylko w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na zapalenie naczyń krwionośnych. U większości osób nie ma potrzeby wykonania tego badania.
4. Czy, oprócz zapalenia naczyń krwionośnych, dodatni wynik oznaczenia ANCA może być spowodowany innymi chorobami?
Tak. Niektóre z nich to reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalne choroby jelit, niektóre leki oraz infekcje w obrębie serca (zapalenie wsierdzia) lub układu oddechowego.
5. Ile chorób autoimmunizacyjnych powoduje układowe zapalenie naczyń krwionośnych?
Liczba znanych chorób autoimmunizacyjnych jest długa (patrz linki). Zostały one sklasyfikowane według rozmiaru naczyń krwionośnych, których dotyczą – małe, średnie lub duże.
