W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się w celu stwierdzenia infekcji przewodu pokarmowego, spowodowanego bakteriami, pasożytami lub wirusami chorobotwórczymi (patogennymi)
Kiedy badanie jest wykonywane?
W przypadku wystąpienia objawów takich jak biegunka, skurczowy ból brzucha, mdłości i/lub wymioty; również w przypadku obecności krwi lub śluzu w luźnym stolcu
Jak się pobiera próbkę do badania?
Do czystego pojemnika pobiera się świeżą próbkę kału. Próbka nie może być zanieczyszczona moczem ani wodą. Próbkę należy dostarczyć do laboratorium w ciągu dwóch godzin od pobrania lub umieścić ją w fiolce z konserwantem i dostarczyć do laboratorium tak szybko jak to możliwe.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Przyczyną zakażeń układu pokarmowego może być wiele wirusów, bakterii i pasożytów. Panel oznaczeń patogenów w układzie pokarmowym pozwala na jednoczesne określenie obecności drobnoustrojów chorobotwórczych (patogennych) w próbce kału.
Panel oznaczeń patogenów w układzie pokarmowym pozwala wykryć materiał genetyczny (RNA lub DNA) najczęściej występujących patogenów. Umożliwia on wykrycie zakażeń współistniejących (wywołanych przez kilka drobnoustrojów) oraz drobnoustrojów niewykrytych w badaniach metodą tradycyjną. Wyniki są zazwyczaj dostępne w ciągu kilku godzin, a nie kilku dni, jak w przypadku badań metodą tradycyjną.
Zakażenia przewodu pokarmowego są często wynikiem spożycia pokarmu lub płynu skażonego bakteriami, wirusami lub pasożytami. Źródłem zakażenia mogą być na przykład niedogotowane jajka, drób lub wołowina, niepasteryzowane mleko, nieuzdatniona woda z jeziora, strumienia lub (czasami) ujęcia wody.
Drobnoustroje chorobotwórcze są obecne w kale osoby zarażonej. Z tej przyczyny do zakażenia może dochodzić poprzez kontakt z odchodami chorego. Brak zachowania higieny (mycia rąk) po korzystaniu z toalety może prowadzić do zakażenia kolejnych osób poprzez kontakt z powierzchniami, których dotykała osoba chora, na przykład z klamkami lub poręczami. Chorzy, u których występuje biegunka nie powinni przygotowywać posiłków dla innych osób.
Niektóre infekcje przewodu pokarmowego są spowodowane namnażaniem się bakterii Clostridium difficile. Mogą one powodować obniżenie liczby “dobrych bakterii” (prawidłowa flora bakteryjna) w jelitach. Sytuacja taka może wystąpić na przykład w wyniku leczenia antybiotykami o szerokim spektrum działania.
Infekcje przewodu pokarmowego mogą być wywołane przez wiele wirusów, bakterii i pasożytów, jednak najczęstszą przyczyną jest kilka z nich. Lekarz może z dużym prawdopodobieństwem określić przyczynę zakażenia w oparciu o informacje dotyczące ostatnio spożywanych pokarmów i napojów, historii medycznej i/lub niedawno odbytych podróży, lecz ostateczne rozpoznanie mikroorganizmów następuje dopiero po wykonaniu badań.
Jeżeli zakażenie ma łagodny przebieg i ustępuje po kilku dniach, badania nie będą konieczne. Jednak w przypadku wystąpienia ostrych lub nieustępujących objawów, takich jak krwawa biegunka czy śluz w kale, lekarz może zlecić wykonanie panelu badań na obecność patogenów w przewodzie pokarmowym. Według Amerykańskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (CDC), biegunka jest przyczyną wielu zgonów i drugą w kolejności przyczyną zgonów dzieci w wieku poniżej 5 lat na całym świecie (około 2195 dzieci każdego dnia).
Badania można również zlecić, jeżeli pacjent wyjeżdżał poza teren USA i/lub spożywał posiłki lub napoje, które wywołały infekcję u osoby z bezpośredniego otoczenia. Według szacunków CDC 30% do 70% osób wyjeżdżających poza USA przechodzi infekcję układu pokarmowego.
Standardowo przeprowadzane badania to posiew kału w celu identyfikacji patogenów oraz badanie na obecność jaj i pasożytów w celu identyfikacji pasożytów i/lub wiele innych badań, jak na przykład oznaczenia antygenów. Badania charakteryzuje duża przydatność, jednak niektóre bakterie trudno rosną w hodowli, nie zawsze można wykryć pasożyty w niskim natężeniu, a badania na obecność wirusów nie są powszechnie dostępne. Wiele testów jest pracochłonnych, a uzyskanie jednoznacznego wyniku zajmuje co najmniej 2- 3 dni.
Jeżeli infekcję powodują rzadziej występujące bakterie, pasożyty lub wirus, które nie zostały uwzględnione w panelu badań, zakażenie nie zostanie wykryte. W celu rozpoznania konieczne może być wykonanie dodatkowych testów, takich jak posiew kału lub badanie na obecność jaj i pasożytów.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Badania na obecność patogenów w przewodzie pokarmowym wykonuje się w celu jednoczesnego wykrycia wirusów, bakterii i/lub pasożytów chorobotwórczych w próbce kału i wspomagania rozpoznania infekcji przewodu pokarmowego. Z uwagi na wiele możliwych przyczyn infekcji, wynik oznaczenia patogenów stosuje się w połączeniu z innymi testami, takimi jak posiew kału lub badanie na obecność jaj i pasożytów.
Panel oznaczeń pozwala wykryć materiał genetyczny (DNA, RNA) badanych drobnoustrojów. Ich liczba i rodzaj zależy od składu panelu – niektóre ograniczają się do najczęściej występujących patogenów, inne są bardziej wszechstronne i pozwalają na wykrycie wielu bakterii, wirusów i pasożytów.
Niektóre z oznaczanych drobnoustrojów to:
- Wirusy takie jak norowirus lub adenovirus
- Bakterie takie jak Campylobacter, Salmonella lubClostridium difficile
- Pasożyty takie jak Giardia lub Cryptosporidium
Wiele infekcji układu pokarmowego w USA ustępuje w wyniku leczenia objawowego i nie wymaga wykonywania specjalistycznych badań. U osób zdrowych takie infekcje nie stanowią powodu do niepokoju i bywają określane mianem zatrucia pokarmowego lub grypy żołądkowej. Jednak w niektórych przypadkach warto wykonać badania pozwalające określić przyczynę zakażenia, co ułatwia dobranie leczenia, wykluczenie źródła i ograniczenie rozprzestrzeniania infekcji.
Panele mogą stwierdzić obecność drobnoustrojów nierozpoznanych przez lekarza oraz choroby współwystępujące. Umożliwia to wcześniejsze rozpoczęcie i lepsze dostosowanie leczenia (jeżeli jest ono konieczne). Wyniki badań mogą być dostępne już po kilku godzinach.
Panele oznaczeń patogenów w układzie pokarmowym opracowano niedawno, więc w laboratoriach i gabinetach lekarskich nadal trwa proces określania ich wykorzystania w celu zapewnienia optymalnych wyników i ograniczenia kosztów. Jeżeli drobnoustroje nie zostały wykryte w badaniu panelowym i/lub zachodzi podejrzenie obecności mikroorganizmów nieuwzględnionych w panelu, można wykonać dalsze badania, takie jak posiew kału i badanie na obecność jaj i pasożytów.
Panele badań nie służą do monitorowania skuteczności leczenia. Po wykryciu określonych drobnoustrojów będących przyczyną infekcji, zamiast panelu wykonuje się badanie na obecność tych drobnoustrojów, aby stwierdzić czy leczenie było skuteczne. Taki sposób postępowania można przyjąć podczas epidemii chorób przenoszonych przez pokarmy. U osób pracujących z artykułami spożywczymi wykonuje się dalsze badania kontrolne mające na celu stwierdzenie, czy nie zarażają one patogenami.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Panel badań na obecność patogenów w układzie pokarmowym zleca się w przypadku objawów wskazujących na infekcję, takich jak:
- Biegunka z częstym oddawaniem luźnego stolca
- W niektórych przypadkach krwi i/lub śluzu w kale
- Bóle i skurcze żołądka
- Mdłości i wymioty
- Gorączka
Nie u każdego pacjenta z powyższymi objawami wykonuje się badania lub podejmuje leczenie. U osób ze prawidłowym układem odpornościowym, takie infekcje często ustępują bez konieczności leczenia. Panel badań często zleca się u pacjentów:
- Z objawami o silnym natężeniu, odwodnieniem, zaburzeniem równowagi elektrolitowej i innymi powikłaniami
- Bardzo młodych, w podeszłym wieku lub z upośledzonym układem odpornościowym
- W przypadku przedłużonego trwania objawów i/lub infekcji, które nie ustępują bez podjęcia leczenia
- Przechodzących infekcje podczas i po zakończeniu podróży poza granice USA, w szczególności do krajów rozwijających się
W przypadku, gdy zachodzące ryzyko epidemii chorób przenoszonych przez pożywienie lub wodę powoduje konieczność zbadania i określenia przyczyn infekcji, na przykład w przypadku skażonych produktów, skażonego pożywienia pochodzącego z określonej restauracji i/lub choroby na statku wycieczkowym.
Co oznacza wynik?
Wyniki interpretuje się z uwzględnieniem objawów występujących u pacjenta, jego historii chorób oraz podróży.
Wynik dodatni oznacza, że wykryte i określone patogeny są prawdopodobną przyczyną występujących objawów. Jeżeli wynik dodatni uzyskano w kilku oznaczeniach, chory może być zakażony kilkoma drobnoustrojami (infekcje współistniejące). Istnieje jednak kilka odstępstw od tej zasady:
- Czasami wynik dodatni odzwierciedla obecność bakterii, które są obecne (kolonizują) w układzie pokarmowym, lecz nie powodują infekcji.
- Panel wykrywa obecność materiału genetycznego drobnoustrojów, lecz nie różnicuje mikroorganizmów żywych i martwych. Czasami wynik dodatni odzwierciedla obecność martwych mikroorganizmów, które nie są przyczyną infekcji.
- W rzadkich przypadkach można uzyskać wynik dodatni nawet w przypadku braku określonych mikroorganizmów lub w przypadku obecności innych drobnoustrojów o podobnych właściwościach genetycznych.
Wynik ujemny oznacza brak obecności określonych drobnoustrojów. W takim przypadku objawy występujące u chorego mogą być wywołane przyczynami innymi niż infekcja lub patogenami nieuwzględnionymi w wykonywanym badaniu. Istnieje jednak kilka odstępstw od tej zasady:
- Infekcja układu pokarmowego jest wywołana rzadziej występującymi bakteriami, pasożytami lub wirusami nieuwzględnionymi w panelu. W takim przypadku infekcja nie zostanie wykryta.
- Drobnoustroje są wydalane do kału sporadycznie. Wynik ujemny może oznaczać, że mikroorganizmy powodujące infekcję nie były obecne w kale podczas pobierania próbki.
- W rzadkich przypadkach test może nie wykryć infekcji układu pokarmowego spowodowanej przez jeden z drobnoustrojów. Bakterie, wirusy lub pasożyty mogą być obecne w kale w bardzo niewielkich ilościach.
Jeżeli pomimo ujemnych wyników testu objawy utrzymują się i/lub zachodzi znaczne podejrzenie infekcji można wykonać dodatkowe testy:
- Panel oznaczeń patogenów w przewodzie pokarmowym wykrywa najczęściej występujące pasożyty. W przypadku podejrzenia obecności pasożytów nieuwzględnionych w panelu konieczne może być wykonanie badania na obecność jaj i pasożytów. Rzadziej występujące pasożyty częściej występują u osób podróżujących poza teren USA.
- W celu wykrycia bakterii nieuwzględnionych w panelu można wykonać posiew kału.
Dalsze informacje dotyczące drobnoustrojów powodujących infekcje przewodu pokarmowego znajdują się w artykułach dotyczących Chorób przenoszonych przez pożywienie lub wodę, Biegunki oraz Chorób podróżnych.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
W przeciwieństwie do posiewu kału, panele badań na obecność patogenów w przewodzie pokarmowym nie powodują wzrostu bakterii, więc nie będą dostępne żywe bakterie umożliwiające wykonanie badania lekooporności, stanowiącego pomoc w doborze leczenia przeciwko drobnoustrojom. Jeżeli konieczne jest wykonanie badania lekooporności należy założyć hodowlę bakterii.
Jeżeli zachodzi podejrzenie dotyczące przyczyny infekcji, można wykonać badanie na obecność określonych drobnoustrojów, zamiast całego panelu, np.:
- Po wypiciu wody ze strumienia zachodzi podejrzenie zakażenia pierwotniakiem Giardia. Można wtedy wykonać badanie na obecność antygenów Giardia.
- Po leczeniu antybiotykiem o szerokim spektrum działania zachodzi prawdopodobieństwo zakażenia bakterią Clostridium difficile. Można wtedy wykonać badanie na obecność toksyn Clostridium difficile lub test PCR.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy badanie można wykonać w gabinecie lekarskim?
Nie. Oznaczenie wymaga specjalistycznej wiedzy i sprzętu. Można je wykonać w lokalnym laboratorium, lecz konieczne może być wysłanie materiału do laboratorium referencyjnego.
2. Dlaczego konieczne mogą okazać się dodatkowe badania?
Dodatkowe badania wykonuje się w celu potwierdzenia dodatniego wyniku badania wykonanego inną metodą, w celu wykonania badania lekooporności (jeżeli jest ono konieczne) lub w celu określenia przyczyny występujących objawów.
3. W jaki sposób można zapobiegać infekcjom układu pokarmowego?
Zapobieganie nie zawsze jest to możliwe, lecz można zmniejszyć ryzyko infekcji. Najskuteczniejsze jest unikanie spożywania potencjalnie skażonych potraw i napojów oraz przestrzeganie higieny, czyli dokładne i częste mycie rąk. Produkty spożywcze, które mogą być skażone, takie jak surowe mięso i jajka należy poddać dokładnej obróbce termicznej. Nabiał należy poddać pasteryzacji. Unikać styczności potraw gotowanych i surowych z potencjalnie skażonymi powierzchniami. Jeżeli osoba z najbliższego otoczenia ma infekcję z biegunką, zaleca się dokładne mycie rąk, dezynfekcję dotykanych powierzchni, a do czasu ustąpienia infekcji osoba zakażona nie powinna przygotowywać potraw ani napojów dla innych.
Podczas podróży do krajów rozwijających należy pić wyłącznie wodę butelkowaną, napoje gazowane i jeść gorące dania gotowane. Unikać owoców i warzyw, spożywać tylko te, które można samodzielnie obrać. Ryzykowne są również potrawy sprzedawane w ulicznych budkach. Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób opracowało doskonały poradnik dla osób wybierających się w podróż: CDC Health Information for International Travel (The Yellow Book).
4. Dlaczego dochodzi do zatruć u turystów podczas podróży zagranicznych, a mieszkańcy lokalni spożywający te same potrawy pozostają zdrowi?
Określone szczepy bakterii, mogły przedostać się do układu pokarmowego mieszkańców lokalnych, którzy wcześniej mieli z nimi styczność i dzięki temu są odporni na patogeny, które mogą powodować dolegliwości gastryczne u turystów.
Źródła
Na stronie:
Choroby: Biegunka, Choroby przenoszone przez pożywienie i wodę, Choroby podróżnych
Artykuły: Laboratory Methods: Polymerase Chain Reaction (PCR)
