Co to jest?
Inne określenia: Chroniczne zmęczenie i zespół dysfunkcji immunologicznej
Charakterystycznym objawem zespołu przewlekłego zmęczenia (ang. CFS) jest skrajne i obezwładniające poczucie wycieńczenia. Osoby cierpiące na CFS źle śpią i budzą się zmęczone. Często miewają bóle głowy, mięśni oraz stawów, bolące gardło, problemy z koncentracją i pamięcią. Natężenie i rodzaj objawów może się zmieniać z dnia na dzień. W czasie, gdy natężenie objawów jest niewielkie, chory jest w stanie funkcjonować niemalże prawidłowo, natomiast podczas "gorszego dnia" może być niezdolny do wstania z łóżka.
Zespół przewlekłego zmęczenia niegdyś lekceważąco nazywano"grypą yuppie" i uważano, że jest to połączenie depresji, stresu i wypalenia występującego u młodych kobiet rasy białej, pochodzących z wyższych warstw społecznych. Obecnie wiadomo, że CFS występuje na całym świecie, u osób w każdym wieku, niezależnie od rasy i płci. Uważa się, że choroba występuje cztery razy częściej u kobiet, niż u mężczyzn, wynikać to może z faktu, że kobiety częściej zgłaszają lekarzowi swoje objawy, i to wydaje się powszechne 40. a 60. rokiem życia.
Znużenie, ból oraz inne, liczne objawy, które są związane z CFS mogą być frustrujące zarówno dla pacjenta, jak i lekarza. Objawy często sprawiają, że pacjent jest nieszczęśliwy, jednak nie powodują widocznych, mierzalnych nieprawidłowości. Z tego powodu niektórzy sceptycznie podchodzą do istnienia CFS, mimo, iż większość znaczących organizacji zdrowotnych uznaje CFS jako odrębną jednostkę chorobową. Niektórzy lekarze przypisują objawy swoich pacjentów depresji lub przeżywanemu stresowi, bądź uważają, że są to objawy innej nierozpoznanej jeszcze choroby czy zaburzenia. Wprawdzie niektórzy pacjenci z CFS cierpią również na depresję, jednak nie dotyka ona wszystkich chorych. Depresja towarzyszy temu schorzeniu tak samo często, jak i innym chorobom przewlekłym.
Istnieje wiele chorób, zaburzeń oraz stanów klinicznych, które mogą powodować, lub objawiają się krótkotrwałym lub przewlekłym zmęczeniem. Należą do nich niedoczynność tarczycy, mononukleoza, zaburzenia natury psychologicznej, zaburzenia łaknienia, nowotwory, choroby autoimmunizacyjne, infekcje, nadużywanie narkotyków lub alkoholu, reakcja na przyjmowane leki oraz niewystarczająca ilość nieprzerwanego snu. W takich przypadkach można ustalić i leczyć powód występowania zmęczenia. Należy jednak pamiętać, że ani krótkotrwałe, ani przewlekłe zmęczenie nie jest równoznaczne z zespołem przewlekłego zmęczenia i należy te dwa stany rozróżniać.
Objawy
Najistotniejszym problemem dla naukowców, lekarzy i pacjentów, jest fakt, że przyczyny występowania zespołu przewlekłego zmęczenia nie są znane. Przez wiele lat CFS było określane, jako samoistne przewlekłe zmęczenie o nieznanym podłożu. W późnych latach 80-tych ubiegłego wieku amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) wraz z międzynarodową grupą prowadzącą badania nad zespołem przewlekłego zmęczenia, przyjęło definicję tej jednostki chorobowej. Definicja ta została zmodyfikowana i zaktualizowana w 1994 roku.
Zgodnie z definicją, u pacjenta z CFS występować muszą następujące objawy:
- ciężkie przewlekłe zmęczenie trwające pół roku lub dłużej przy wykluczeniu, za pomocą badań klinicznych, innych stanów patologicznych
- równocześnie, występują cztery lub więcej z 8 poniżej podanych objawów
- istotne pogorszenie funkcjonowania pamięci krótkotrwałej lub uwagi,
- bolące gardło,
- tkliwe węzły chłonne,
- bóle mięśni,
- ból wielu stawów, bez występowania obrzęku i zaczerwienienia,
- bóle głowy, innego niż dotychczas rodzaju, natężenia lub częstości,
- sen, który nie regeneruje (zmęczenie po obudzeniu się),
- złe samopoczucie występujące po wysiłku, które utrzymuje się ponad 24 godziny.
Objawy, które nie występowały przed pojawieniem się przemęczenia utrzymują się lub nawracają, przez co najmniej sześć kolejnych miesięcy.
Wprawdzie powyższa definicja jest powszechnie akceptowana i stosowana w prowadzonych badaniach i procesie diagnostycznym, jednak nadal nie ma zgodności, co do przyczyn CFS.
Wielu badaczy uważa, że przyczyną CFS może być infekcja wirusowa, jednak do tej pory nie wyizolowano żadnego mikroorganizmu, który mógłby ją wywoływać. Inni badacze są zdania, że infekcja, uraz, przeżyty stres lub alergia powoduje przewlekłą reakcję ze strony układu odpornościowego i że reakcja ta powoduje CFS. Trzecia teoria mówi, że istotną rolę odgrywa tu ośrodkowy układ nerwowy oraz, że choroba ta powiązana jest z gospodarką hormonalną organizmu.
Niektórzy badacze sądzą, że objawy CFS mogą być występować lub wzmagać się w wyniku depresji, zespołu obniżonego ciśnienia (zaburzenia regulacji ciśnienia krwi) lub zaburzeń, które wpływają na jakość i głębokość snu. Większość badaczy twierdzi, że CFS nie jest chorobą zakaźną. Zaobserwowano jednak, że predyspozycje pewnych osób do występowania CFS mogą być dziedziczne, ponieważ wielu pacjentów podaje w wywiadzie występowanie podobnych chorób w rodzinie. Uważa się również, że zespół przewlekłego zmęczenia nie jest pojedynczą chorobą, ale grupą różnych zaburzeń o zbliżonych skutkach.
Wiadomo, że początek objawów zespołu przewlekłego zmęczenia jest zauważalny, a pacjent jest w stanie określić, do kiedy czuł się dobrze i miał wystarczającą ilość energii by prawidłowo funkcjonować. W 75% przypadków wystąpienie CFS poprzedza infekcja przypominającą grypę. W pozostałych przypadkach choroba pojawia się po okresie wzmożonego wysiłku fizycznego lub napięcia emocjonalnego, lub też rozwija się powoli, a pacjent zauważa stopniowy spadek energii oraz pogorszenie się samopoczucia.
Poza głównymi objawami CFS, istnieje szereg innych, często występujących objawów, do których zaliczają się:
- Bóle brzucha
- Alergie i wrażliwość na pokarmy, zapachy, chemikalia, leki i dźwięk
- Wzdęcia
- Bóle klatki piersiowej
- Przewlekły kaszel
- Depresja i niepokój
- Biegunka
- Zawroty głowy
- Suchość gałek ocznych lub śluzówki w jamie ustnej
- Bóle ucha
- Nieregularna praca serca
- Ból szczęki
- Poranna sztywność
- Nudności i utrata apetytu
- Poty nocne
- Płytki oddech
- Drętwienie, mrowienie lub pieczenie w obrębie twarzy,rąk, stóp
Badania
Obecnie nie istnieją badania, pozwalające na bezpośrednie rozpoznanie CFS. Proces diagnostyczny polega na wykluczeniu innych schorzeń. Pod uwagę bierze się:
- Historię choróby pacjenta
- Wyniki wykonanych badań
- Wyniki badań funkcji poznawczych
- Wykluczenie innych stanów klinicznych, które mogą powodować lub wzmagać zmęczenie (i/lub rozpoznanie i leczenie ich, o ile jest to możliwe)
- Spełnienie kryteriów definicji CFS według Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC)
- Obserwację pacjenta w celu wykrycia innych chorób
Badania laboratoryjne mogą być pomocne w rozpoznaniu schorzeń o podobnych objawach oraz zaburzeń, które należy rozpoznać i leczyć przed rozpoznaniem CFS. CDC zaleca wykonanie kilku następujących badań ogólnych:
Badania laboratoryjne
- Kompleksowy panel badań - w celu oceny poziomu elektrolitów, białek, czynności wątroby i nerek oraz poziomu wapnia i glukozy
- Morfologia krwi - w celu wykrycia ewentualnej niedokrwistości oraz nieprawidłowości dotyczących krwinek białych i czerwonych
- Odczyn opadania krwinek czerwonych (OB) nieswoisty wskaźnik stanu zapalnego
- TSH (tyreotropina) i/lub inne badania tarczycy, gdyż niedoczynność tarczycy może powodować objawy podobne do CFS
- Badanie stężenia żelaza - w celu ustalenia ewentualnych niedoborów w organizmie, lub też nieprawidłowości związanych z jego magazynowaniem lub użyciem
- Badanie moczu - w celu wykrycia ewentualnej infekcji oraz obecności cukru, białek lub produktów ubocznych przemiany materii, wydalanych wraz z moczem.
Dalsze badania zlecić można w celu wyjaśnienia nieprawidłowych wyników badań ogólnych oraz objawów występujących u pacjenta. Badania uzupełniające wykonuje się w celu rozpoznania lub wykluczenia chorób czy też zaburzeń mogących powodować zmęczenie, jednak nie stanowią one o bezpośrednim rozpoznaniu CFS. Należą do nich:
- ANA (badanie przeciwciał przeciwjądrowych) wykonywane, gdy istnieje podejrzenie wystąpienia choroby autoimmunizacyjnej.
- Tuberkulinowy test skórny, by sprawdzić czy w organizmie pacjenta obecne są prątki wywołujące gruźlicę
- Badanie na obecność boreliozy, w przypadku podejrzenia choroby oraz jeżeli powszechnie występuje ona w miejscu zamieszkania pacjenta
- Oznaczenie czynnika reumatoidalnego, by rozpoznać ewentualne reumatoidalne zapalenie stawów
- Test na obecność wirusa HIV, by sprawdzić czy nie doszło do zakażenia.
- Badanie kortyzolu, w przypadku podejrzenia jego niskiego stężenia i/lub ograniczonej czynności gruczołów nadnerczy.
Rutynowe badania na obecność wirusów, takich jak CMV (wirus cytomegalii), EBV (wirus Epsteina-Barra), opryszczki, enterowirusów, adenowirusów oraz badanie na obecność Candida albicans (drożdżaki) nie mają wartości diagnostycznej w rozpoznaniu CFS.
Inne badania laboratoryjne wykonywać można w ośrodkach naukowych w celu lepszego zrozumienia przyczyny i przebiegu CFS, jednak obecnie ich przydatność kliniczna jest niewielka.
Testy pozalaboratoryjne
Czasami zleca się wykonanie rezonansu magnetycznego (MRI), w celu wykluczenia stwardnienia rozsianego jako przyczyny przewlekłego zmęczenia u pacjenta. Inne testy i badania techniką obrazową można wykonać w celach badawczych, jednak obecnie nie mają one przydatności klinicznej.
Leczenie
Leczenie zespołu przewlekłego zmęczenia to przede wszystkim łagodzenie objawów i zmiana trybu życia. Obecnie nie istnieje lek na CFS. Stan wielu chorób z czasem może się polepszyć, jednak choroba w pewnym stopniu może utrzymywać się latami lub nawet przez całe życie. Eksperci zalecają pacjentom zarządzanie poziomem swojej energii poprzez planowanie swojego czasu i aktywności. Prawidłowe, regularne odżywianie się oraz umiarkowane (lecz nie nadmierne) ćwiczenia fizyczne mogą pomóc w utrzymaniu sprawności i wpłynąć na poprawę samopoczucia i jakości snu pacjenta. Zaleca się techniki relaksacyjne w tym: joga, ćwiczenia oddechowe, medytacje, masaż. Istnieją również grupy wsparcia i poradnictwo dla pacjentów z CFS - może to okazać się pomocne w rozwiązaniu problemów dotyczących sprawności fizycznej, zdrowia psychicznego, finansów i współżycia społecznego, z którymi zmagają się chorzy.
Łagodzenie objawów polega przede wszystkim na poprawie jakości snu pacjenta oraz łagodzeniu bólu. Chory wspólnie z lekarzem, powinien dobrać indywidualne leczenie najlepsze w jego przypadku, ponieważ nie istnieje uniwersalna terapia, skuteczna dla wszystkich pacjentów. Wielu pacjentów z CFS jest wyjątkowo podatnych na skutki uboczne leków.