Rak jajnika znajduje się na szóstym miejscu pod względem częstości występowania wśród nowotworów złośliwych i jest piątą w kolejności przyczyną zgonów z powodu nowotworów złośliwych u kobiet. Prowadzone analizy pokazują, iż od około 60 lat nie uzyskano znaczącego spadku umieralności z powodu tego nowotworu. Statystyki światowe wykazują stały wzrost zachorowalności na raka jajnika. Stanowi on ok. 5 % wszystkich rozwijających się nowotworów u kobiet. Najczęściej występuje między 40 a 70 rokiem życia. Obliczono, że średni wiek zapadania na raka jajnika wynosi 53,7 +/- 3,1 lat z największą szansą pięcioletniego przeżycia dla grupy wiekowej 40 - 49 lat.  
W Polsce współczynnik zapadalności na ten nowotwór systematycznie wzrasta z rocznym tempem zmiany o 1,76 %. Nowotwory jajnika są trudne do rozpoznania ze względu na brak występowania specyficznych objawów. Do objawów raka jajnika należą:

• dyskomfort lub uczucie ucisku w jamie brzusznej, powiększenie obwodu talii,        
• nagłe parcie na mocz, zmiana rytmu wypróżnień,        
• ból lub dyskomfort w obrębie miednicy,        
• utrata łaknienia, niestrawność, wzdęcia lub nudności.
                 

Jajniki zlokalizowane są w podbrzuszu, po obu stronach macicy. W jajnikach umiejscowione są dwa ważne procesy: synteza estrogenu i progesteronu oraz rozwój komórki jajowej. 
Guzy jajnika mogą być łagodne lub złośliwe. Zazwyczaj ich rozróżnienie nie jest możliwe przed wykonaniem biopsji guza (lub usunięciem go) albo dopóki nowotwór nie zaatakuje innych narządów. Rozróżnia się trzy rodzaje nowotworów jajnika:

• nowotwory nabłonkowe - większość (ok. 85%) guzów jajnika rozwija się z komórek nabłonka pokrywającego jajniki,        
• nowotwory zarodkowe (germinalne) - powstają z komórek, które biorą udział w wytwarzaniu komórki jajowej (częściej występują u młodych kobiet),        
• nowotwory gonadalne - pochodzą z komórek tkanki łącznej, w których zachodzi synteza estrogenów i progesteronu.
             

Łagodne guzy nie prowadzą do powstania przerzutów, natomiast złośliwe guzy jajnika, jeśli nie są dostatecznie wcześnie rozpoznane i leczone, rozrastają się najpierw w jajniku, a następnie atakują macicę, pęcherz moczowy i odbytnicę oraz otrzewną (błonę wyścielającą jamę brzuszną). Komórki nowotworowe mogą w końcu zająć węzły chłonne i utworzyć odległe przerzuty w całym organizmie.
Za podstawowy czynnik ryzyka raka jajnika uznawany jest dodatni wywiad rodzinny. W wielu tych rodzinach wykrywa się mutacje genów BRCA1 i BRCA2, co wiąże się z 50-60% ryzykiem rozwoju raka jajnika. Rak jajnika jest rzadki u młodych kobiet, ale zachorowalność wzrasta z wiekiem, częściej spotykany jest u kobiet po menopauzie. Ryzyko zachorowania jest nieznacznie wyższe u kobiet, które nie rodziły, przyjmowały leki stosowane w leczeniu niepłodności lub były otyłe w młodości. W znacznie mniejszym stopniu występowanie raka jajnika może mieć związek z podwiązaniem jajowodów, czy przyjmowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych. Pewne znaczenie mogą mieć również czynniki demograficzne. Zachorowalność na raka jajnika w Szwecji wynosi 14,9 przypadków na 100 000 kobiet, a w Japonii 2,7 na 100 000 kobiet. Jednak Japonki, które wyemigrowały do USA, chorują równie często, jak Amerykanki (13,3 przypadków na 100 000 kobiet), co może wskazywać na związek występowania raka jajnika z dietą lub czynnikami środowiskowymi. 

We wczesnych stadiach rozwoju nowotwór jajnika jest trudny do rozpoznania. U blisko 75 % chorych nowotwór rozpoznawany jest dopiero w zaawansowanych stadiach, gdy proces chorobowy rozprzestrzenia się poza obręb jajnika. Objawy raka jajnika są słabo odczuwalne i niespecyficzne - wiele innych chorób może powodować podobne objawy. Szczególny nacisk kładzie się na regularne badania, a w przypadku wystąpienia któregokolwiek z wymienionych objawów należy zasięgnąć porady lekarza.

‍

Obecnie nie istnieje swoiste badanie przesiewowe w kierunku raka jajnika. Prowadzone są badania nad wiarygodną metodą wczesnego wykrywania raka jajnika u kobiet bez objawów choroby. Uważa się, że bardzo istotne jest wykonywanie regularnych badań fizykalnych, badania ginekologiczne oraz świadomość objawów i historii choroby w rodzinie. Objawy związane z rakiem jajnika są nieznaczne i nieswoiste i mogą również towarzyszyć innym, nienowotworowym stanom klinicznym.
W roku 2012 zespół ekspertów oceniających skuteczność medycyny zapobiegawczej potwierdził zalecenia z roku 2008 przeciwko badaniom przesiewowym w kierunku raka jajnika.
U kobiet z objawami wykonuje się następujące badania (testy te wykrywają różne rodzaje guzów jajnika, więc nie wszystkie zlecane są w danym przypadku):

Nowotwory nabłonkowe

• CA-125 (antygen nowotworowy 125)
• BRCA1 i BRCA2 - badania te pomagają stwierdzić, czy kobieta znajduje się w grupie wysokiego ryzyka rozwoju raka jajnika, lecz nie są one rutynowo wykorzystywane w diagnostyce ani w procesie monitorowania przebiegu choroby
• CEA (antygen rakowo-zarodkowy)
• galaktozylotransferaza
• TPA (tkankowy antygen polipeptydowy)
  

Nowotwory zarodkowe

• AFP (alfa-fetoproteina)
• hCG (ludzka gonadotropina kosmówkowa)
  ‍

Guzy gonadalne

• Inhibina

‍
‍Inne - nie laboratoryjne - badania to:

• przezbrzuszne i przezpochwowe USG miednicy: badanie wykorzystuje fale akustyczne, aby zobrazować macicę i jajniki. Pozwala ocenić, czy guz jest lity, czy też jest torbielą wypełnioną płynem i może być pomocne w ustaleniu czy jest złośliwy, czy łagodny,
• TK (tomografia komputerowa),
• RTG przewodu pokarmowego.

‍

W przypadku nieprawidłowych wyników badań i podejrzenia raka jajnika, potwierdzeniem rozpoznania jest biopsja chirurgiczna. Gdy guz jest złośliwy, chirurgicznie usuwa się zmieniony jajnik wraz z jajowodem (ooforektomia). W zależności od stopnia zaawansowania choroby, może być konieczne usunięcie również innych tkanek. Na podstawie rozprzestrzenienia nowotworu rozpoznaje się następujące stopnie zaawansowania:

• Stopień I - nowotwór ograniczony do jednego lub obu jajników,
• Stopień II - nowotwór zaatakował macicę i/lub jajowody,
• Stopień III - nowotwór zaatakował otrzewną lub lokalne węzły chłonne (jest to najczęściej rozpoznawany stopień zaawansowania),
• Stopień IV - przerzuty do narządów położonych poza jamą brzuszną.

W dalszym leczeniu zwykle stosuje się chemioterapię, czasem radioterapię. Do monitorowania odpowiedzi na leczenie i do wykrywania ewentualnego nawrotu choroby wykorzystuje się oznaczenia stężenia CA-125, AFP lub hCG.
Proces leczenia raka jajnika jest wciąż modyfikowany. Bada się też skuteczność nowych leków, immunoterapii, terapii genowych i przeszczepów szpiku kostnego. Lekarz lub zespół lekarzy zajmujący się leczeniem onkologicznym indywidualnie dobierają odpowiednią terapię.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

College of American Pathologists: How to Read Your Pathology Report
American Cancer Society: Learn About Ovarian Cancer
National Cancer Institute: Ovarian Cancer
Womenshealth.gov: Ovarian cancer fact sheet
National Ovarian Cancer Coalition
Foundation for Women's Cancer: Find a Gynecologic Oncologist
Centers for Disease Control and Prevention: Ovarian Cancer