W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie jest pomocne w:
- ocenie zdolności szpiku do produkcji krwinek czerwonych
- różnicowaniu niedokrwistości z utraty krwi lub niszczenia krwinek czerwonych i niedokrwistością wynikającej z obniżenia ich wytwarzania
- monitorowaniu odpowiedzi szpiku kostnego i powrotu jego czynności po chemioterapii, przeszczepieniu szpiku lub ocenie skuteczności leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Wówczas, kiedy pacjent ma obniżoną lub podwyższoną liczbę krwinek czerwonych, hemoglobinę i hematokryt, a lekarz chce ocenić czynność szpiku.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Krew pobiera się z żyły łokciowej lub czasem u niemowląt i noworodków przez nakłucie opuszki palca lub pięty.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Retykulocyty są formą niedojrzałą krwinek czerwonych, powstającą w szpiku kostnym jako kolejny etap różnicowania komórek macierzystych. Większość krwinek czerwonych jest uwalnianych ze szpiku do krwi w formie dojrzałej, ale około 0,5 - 2,0% stanowią retykulocyty. Badanie określa liczbę i odsetek retykulocytów w krwi i dostarcza informacji o zdolności szpiku kostnego do wytwarzania krwinek czerwonych.
Organizm dąży do utrzymania stałej liczby erytrocytów we krwi poprzez ciągłe usuwanie starych (po około 120 dniach życia) i zastępowanie ich nowopowstającymi w szpiku. Jeśli równowaga ta zostanie zachwiana na skutek zwiększonego rozpadu lub zmniejszonej produkcji dochodzi do niedokrwistości. Zwiększona utrata krwinek czerwonych może być spowodowana ostrym lub przewlekłym krwawieniem albo hemolizą (rozpad erytrocytów). Reakcją kompensacyjną ze strony organizmu jest nasilona produkcja erytrocytów i wzrost liczby retykulocytów do momentu przywrócenia zaburzonej równowagi lub osiągnięcia odpowiedniej zdolności produkcyjnej szpiku.
Obniżone wytwarzanie erytrocytów ma miejsce w przypadkach:
- nieprawidłowego funkcjonowania szpiku, na przykład w wyniku niedokrwistości aplastycznej
- supresji szpiku w wyniku działania takich czynników, jak chemio- lub radioterapia w przebiegu leczenia nowotworów
- niedoboru erytropoetyny - hormonu produkowanego w nerkach i stymulującego produkcję erytrocytów
- niedoboru takich czynników jak: żelazo, witamina B12 i kwas foliowy.
Spadek wytwarzania erytrocytów prowadzi do obniżenia liczby krwinek czerwonych w krążeniu, spadku stężenia hemoglobiny i zdolności do przenoszenia tlenu, obniżenia wartości hematokrytu i zmniejszenia liczby retykuloctytów na skutek niedostatecznego uzupełnienia liczby niszczonych, starych krwinek czerwonych.
W niektórych przypadkach obserwuje się zwiększenie liczby erytrocytów i retykulocytów spowodowane ich nadprodukcją. Ma to miejsce we wzmożonej produkcji erytropoetyny, w przewlekłej nadprodukcji erytrocytów (czerwienica prawdziwa) czy nawet u palaczy.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Oznaczenie liczby retykulocytów jest zlecane w celu oceny odpowiedzi szpiku kostnego na zapotrzebowanie organizmu na krwinki czerwone oraz określenia rodzaju i przyczyn niedokrwistości. Liczba retykulocytów musi być oceniana w odniesieniu do liczby erytrocytów i dlatego badanie jest wykonywane równolegle z oznaczeniem RBC. Oznaczane są również hematokryt i hemoglobina.
Erytrocyty, hemoglobina i hematokryt są oznaczane w ramach automatycznego badania morfologii krwi. Wynik badania morfologii zazwyczaj zawiera również informacje dotyczące charakterystyki krwinek czerwonych w tym ich wielkości, objętości i kształtu. W oparciu o w/w dane zleca się oznaczenie liczby retykulocytów. Retykulocyty można odróżnić od dojrzałych erytrocytów, ponieważ zawierają resztki materiału genetycznego (RNA - kwas rybonukleinowy), którego nie ma w dojrzałych erytrocytach. Retykulocyty krążące we krwi tracą RNA w ciągu 1-2 dni i stają się dojrzałymi krwinkami czerwonymi.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie liczby retykulocytów jest zlecane, kiedy pacjent ma obniżoną liczbę krwinek czerwonych i/lub stężenie hemoglobiny oraz wartość hematokrytu, a lekarz chce ocenić czynność szpiku kostnego. U pacjentów bez objawów chorobowych dane te uzyskuje się w rutynowym badaniu morfologii krwi. Badanie może być również zlecone u pacjentów z objawami takimi jak: uczucie zmęczenia, bladość, osłabienie, duszność, obecność krwi w kale.
W przypadku, kiedy u pacjenta występuje: niedobór żelaza, witaminy B12, folianów, choroba nerek, supresja szpiku spowodowana chemioterapią, lub chory jest po transplantacji szpiku lub w trakcie leczenia erytropoetyną, badanie retykulocytów powinno być wykonywane okresowo według wskazań lekarza, w celu oceny czynności szpiku i monitorowania leczenia.
W przypadku stwierdzenia zwiększonej liczby krwinek czerwonych oraz podwyższenia hemoglobiny i hematokrytu określenie liczby retykulocytów pozwala na ocenę stopnia i nasilenia nadprodukcji.
Co oznacza wynik?
Lekarz zleca badanie liczby retukulocytów, gdy chce sprawdzić czy szpik kostny prawidłowo reaguje na spadek liczby erytrocytów w krążeniu i jest w stanie, odpowiednio do potrzeb, zwiększyć wytwarzanie krwinek czerwonych.
U zdrowych osób odsetek retykulocytów jest stabilny. Kiedy zmniejsza się liczba krwinek czerwonych procent retykulocytów może być zwiększony. W celu uzyskania bardziej wiarygodnej oceny czynności szpiku wartość ta jest korygowana i nosi nazwę: skorygowanej liczby retykulocytów lub wskaźnika retykulocytów (index retykulocytów - RI). Przeliczenie uwzględnia porównanie hematokrytu pacjenta z wartością prawidłową hematokrytu. Można także obliczyć dodatkowo wskaźnik wytwarzania retykulocytów (RPI), który pozwala uwzględnić stopień niedojrzałości retykulocytów, gdyż wskaźnik ten jest zależny od szybkości uwalniania retykulocytów ze szpiku kostnego do krążenia oraz czasu potrzebnego retykulocytom w krążeniu do uzyskania ostatecznej dojrzałości. RPI jest zależny od hematokrytu.
Retykulocyty (%) = [liczba retykulocytów/liczba erytrocytów] × 100
RI = liczba retykulocytów (%) × [mierzony hematokryt/prawidłowy hematokryt]
RPI = RI × [1/czas dojrzewania]
Niektóre analizatory hematologiczne mogą zliczać retykulocyty niedojrzałe (IRF) i obliczać średnią objętość retykulocytów (MRV). Obecnie te informacje wykorzystywane są raczej w badaniach naukowych. Liczba retykulocytów jest odzwierciedleniem aktualnej aktywności szpiku kostnego. Jeśli odpowiedź ze strony szpiku na zwiększone zapotrzebowanie na erytrocyty jest prawidłowa, dochodzi do szybkiego uwolnienia ich niedojrzałych form - retykulocytów co prowadzi do zwiększenia ich liczby.
Zwiększony odsetek retykulocytów może wskazywać na:
- Krwawienia: Jeśli pacjent krwawi, liczba retykulocytów wzrasta w ciągu kilku dni w wyniku kompensacji utraty krwinek czerwonych. W przypadkach przewlekłych krwawień liczba retykulocytów utrzymuje się na podwyższonym poziomie, co wskazuje na dążenie szpiku do sprostania zwiększonemu zapotrzebowaniu na produkcję krwinek czerwonych.
- Niedokrwistość hemolityczną
- Niedokrwistość hemolityczną noworodków.
Jeżeli szpik nie jest w stanie produkować odpowiedniej ilości krwinek albo jego czynność jest nieprawidłowa, wówczas liczba retykulocytów może być w granicach przedziału referencyjnego lub tylko nieznacznie podwyższona. Jeśli u pacjentów z niedokrwistością liczba retykulocytów nie jest podwyższona, wówczas należy podejrzewać dysfunkcję szpiku kostnego i/lub niedobór erytropoetyny.
Obniżony odsetek retykulocytów może występować na przykład w:
- Niedokrwistości z niedoboru żelaza
- Niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego
- Niedokrwistości aplastycznej
- Po radioterapii
- Uszkodzeniu szpiku spowodowanym zakażeniem lub nowotworem.
Liczba retykulocytów może świadczyć o zachodzących zmianach, lecz nie pozwala na bezpośrednie rozpoznanie konkretnej choroby. Wskazuje natomiast na konieczność przeprowadzenia dalszych badań.
Wzrost liczby retykulocytów w przebiegu chemioterapii, po przeszczepie szpiku lub leczeniu preparatami żelaza, witaminy B12 albo kwasu foliowego, świadczy o ponownym rozpoczęciu wytwarzania erytrocytów przez szpik kostny. W stanach, którym towarzyszy nadprodukcja erytrocytów, liczba retykulocytów i erytrocytów, stężenie hemoglobiny i wartość hematokrytu będzie podwyższona.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Pacjenci, którzy mieszkają w górach mogą mieć zwiększoną liczbę retykulocytów, ponieważ ich organizm adaptuje się do niższej zawartości tlenu w powietrzu. Podwyższona liczba erytrocytów i retykulocytów może również występować u osób palących papierosy.
Liczba retykulocytów może wzrastać w przebiegu ciąży. Może być podwyższona u noworodków, ale spada do wartości występujących u dorosłych w ciągu kilku tygodni.
Liczba retykulocytów może być oznaczana metodą tradycyjną, w oparciu o ocenę mikroskopową wybarwionych preparatów umożliwiających ocenę liczby retykulocytów w polu widzenia w odniesieniu do liczby dojrzałych erytrocytów. Metoda ta jest jeszcze niekiedy stosowana, lecz najczęściej wykorzystywane są metody automatyczne, które umożliwiają zliczanie większej liczby komórek, co poprawia dokładność oznaczeń.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy oznaczenia retykulocytów można wykonać w warunkach domowych?
Nie jest to możliwe. Badanie to musi być wykonane przez personel laboratoryjny, a jego wyniki zinterpretowane przez lekarza.
2. Czy liczbę retykulocytów można oznaczyć z tej samej próbki krwi co erytrocyty i morfologię?
Tak. Jeśli niedokrwistość zostanie wykryta podczas wykonywania rutynowej morfologii, lekarz może dodatkowo zlecić wykonanie innych badań, łącznie z liczbą retykulocytów, z tej samej próbki krwi, pod warunkiem, że oznaczenie to zostanie wykonane w dniu pobrania próbki.
3. Czy przetoczenie krwi wpływa na liczbę retykulocytów?
Tak. Lekarz powinien poinformować pacjenta, w jakim czasie po transfuzji należy oznaczyć u niego liczbę retykulocytów.
4. W jaki inny sposób lekarz może ocenić produkcję komórek w szpiku kostnym?
W niektórych przypadkach należy liczyć się z możliwością pobrania szpiku w celu uzyskania próbki, która zostanie poddana ocenie metodą mikroskopową. Czasami jest to najlepsza metoda oceny czynności szpiku.
