Jako badanie pomocne w rozpoznaniu niedokrwistości lub neuropatii jako pomoc w ocenie stanu odżywienia lub w celu monitorowania skuteczności leczenia niedoborów witaminy B12 lub kwasu foliowego.

W przypadku nieprawidłowej morfologii krwi, występowania dużych krwinek czerwonych w rozmazie (makrocytoza) lub nieprawidłowych neutrofili z hipersegmentacją; w niedokrwistości (osłabienie, zmęczenie, bladość skóry) i/lub neuropatii (mrowienie lub świąd, drganie powiek, utrata pamięci, zmiany stanu psychicznego) jak również podczas leczenia niedoborów witaminy B12 lub kwasu foliowego.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Lekarz może zalecić pobranie próbki krwi na czczo, po 6-8 godzinach od ostatniego posiłku. Na wynik oznaczeń wpływ mogą mieć niektóre leki. Lekarz prowadzący poinformuje, których leków nie należy brać przed badaniem.

Witamina B12 i foliany należą do kompleksu witamin z grupy B. Są one niezbędne w procesie wytwarzania prawidłowych krwinek czerwonych, naprawy tkanek i komórek oraz syntezy DNA – materiału genetycznego w komórkach. Obydwie substancje należy dostarczać w diecie, ponieważ organizm nie potrafi wytwarzać ich samodzielnie. Badanie polega na oznaczeniu stężenia folianów i witaminy B12 w surowicy lub osoczu w celu wykrycia niedoborów. Zawartość folianów można również oznaczyć w krwinkach czerwonych.  

Określenie foliany odnosi się do jednej z form witaminy, podczas gdy określenie kwas foliowy stosowane jest w odniesieniu do suplementów dodawanych do pokarmów i napojów. Występują one w zielonych warzywach, owocach cytrusowych, suchych warzywach strączkowych, wątrobie i drożdżach. Witamina B12, zwana również kobalaminą, jest obecna w produktach zwierzęcych, takich jak czerwone mięso, ryby, drób, mleko, jogurty i jaja. Istotnym źródłem witaminy B12 i folianów (w tabelach informacyjnych określanych jako „kwas foliowy") są mineralizowane płatki śniadaniowe, pieczywo oraz inne produkty zbożowe, a także napoje.  

Niedobór witaminy B12 lub folianów może prowadzić do niedokrwistości makrocytarnej, w której przebiegu krwinki czerwone są większe niż zazwyczaj. Odmianą niedokrwistości makrocytarnej jest niedokrwistość megaloblastyczna, w której przebiegu – oprócz powstawania mniejszej liczby czerwonych krwinek i ich większego rozmiaru – zachodzą zmiany w szpiku kostnym. Niedokrwistość megaloblastyczna związana jest również z obniżoną liczbą białych krwinek i płytek krwi.

Witamina B12 jest również bardzo istotna dla prawidłowego działania układu nerwowego, a jej niedobór może również skutkować neuropatiąo różnym stopniu nasilenia. Neuropatia to uszkodzenie nerwów powodujące mrowienie oraz drętwienie dłoni i stop.

Kwas foliowy warunkuje prawidłowy podział komórek u rozwijającego się płodu. Niedobór folianów podczas ciąży, a szczególnie na samym początku, może prowadzić do powstawania wad cewy nerwowej u płodu, takich jak rozszczep kręgosłupa.

Niedobory witaminy B12 i folianów najczęściej spowodowane są niewystarczającą ilością tych substancji w diecie lub suplementacji, upośledzenie wchłaniania lub wzmożone zapotrzebowanie, np. w ciąży:

• Niewystarczająca ilość w spożywanym pożywieniu
  Niewystarczające spożycie w USA nie zdarza się zbyt często, ponieważ witaminy te są dodawane do wielu produktów spożywczych, a następnie odkładają się w organizmie. W wątrobie osób dorosłych zazwyczaj znajduje się zapas witaminy B12 na kilka lat oraz zapas folianów na około 3 miesiące. Niedobór w diecie nie powoduje wystąpienia objawów do czasu wyczerpania tych zapasów. Poziom witaminy B12 czasami występuje u wegan (osób, które nie spożywają żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego) i ich niemowląt karmionych piersią.
  

• Zaburzenia wchłaniania  
  Proces wchłaniania witaminy B12 przebiega w kilku etapach. Witamina ta jest uwalniana z pożywienia dzięki kwasom żołądkowym a następnie w jelicie cienkim wiąże się z czynnikiem wewnętrznym (IF) – białkiem wytwarzanym przez komórki okładzinowe żołądka. Kompleks B12-IF jest następnie wchłaniany w jelicie cienkim, wiąże się z białkami transportowymi (transkobalaminy) i przenika do krwiobiegu. Jeżeli choroba lub stan kliniczny zaburza którykolwiek z tych etapów dochodzi do upośledzenia wchłaniania witaminy B12.
  
• Zwiększone zapotrzebowanie
  Niedobór witaminy B12 i folianów będący wynikiem zwiększonego zapotrzebowania występuje w różnych chorobach i stanach klinicznych. Wzmożone zapotrzebowanie na foliany występuje w ciąży, podczas karmienia piersią, we wczesnym dzieciństwie, w chorobach nowotworowych i przewlekłej niedokrwistości hemolitycznej.

Więcej informacji w artykule Niedobór witaminy B12 i folianów.

‍

Oznaczenie poziomu witaminy B12 i folianów często zlecane jest łącznie w celu stwierdzenia niedoborów i rozpoznania przyczyn niedokrwistości, takich jak niedokrwistość złośliwa, czyli choroba autoimmunizacyjna powodująca zaburzenia wchłaniania witaminy B12.

Organizm nie posiada zdolności wytwarzania witaminy B12 ani folianów i dlatego należy je dostarczać w diecie. Są one niezbędne do wytwarzania prawidłowych krwinek czerwonych, naprawy tkanek i komórek oraz syntezy DNA (materiału genetycznego w komórkach). Odpowiadają one również za prawidłowe funkcjonowanie komórek nerwowych (patrz rozdział Co się oznacza?).

Badanie stężenia folianów i witaminy B12 można wykonać w celu oceny stanu pacjentów – szczególnie osób starszych - ze zmianami umysłowymi lub behawioralnymi. Oznaczenie witaminy B12 można zlecić jako badanie samodzielne, łącznie z folianami lub innymi testami laboratoryjnymi takimi jak morfologia, panel badań metabolicznych, przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), białko C-reaktywne (CRP) lub czynnik reumatoidalny (RF), w celu określenia przyczyny objawów wskazujących na neuropatię.

Oznaczenie stężenia witaminy B12 i folianów można również zlecić w połączeniu z innymi badaniami w celu oceny zdrowia i odżywienia pacjentów z objawami znacznego niedożywienia lub upośledzenia wchłaniania. Może to dotyczyć pacjentów z chorobą alkoholową, chorobami wątroby, jak również pacjentów z chorobami wchłaniania, takimi jak celiakia, choroby zapalne jelit i mukowiscydoza.

U pacjentów ze stwierdzonym niedoborem witaminy B12 i folianów oznaczenia te można zlecać w celu monitorowania skuteczności leczenia. Jest to szczególnie przydatne u pacjentów z zaburzeniami wchłaniania witaminy B12 i/lub folianów, którzy przez całe życie muszą przyjmować te preparaty witaminowe.

Stężenie folianów w surowicy może się wahać w zależności rodzaju diety. Krwinki czerwone zawierają 95% folianów obecnych w krwiobiegu, zatem oznaczenie stężenia folianów w surowicy lub krwinkach czerwonych może być stosowane jako badanie mające na celu wykrycie ich niedoboru. Według niektórych klinicystów oznaczenia wykonywane w krwinkach czerwonych mają większe znaczenie kliniczne niż badania wykonywane w surowicy.

Inne przydatne badania laboratoryjne to oznaczenie homocysteiny i kwasu metylomalonowego (MMA). W niedoborze witaminy B12 wzrasta poziom obu tych substancji, a w przypadku niedoboru folianów podwyższone jest tylko stężenie homocysteiny. Prawidłowa ocena niedoborów jest bardzo ważna, ponieważ podawanie folianów pacjentowi z obniżonym poziomem witaminy B12 powoduje wyleczenie niedokrwistości, ale nie powstrzymuje nieodwracalnych zmian neurologicznych.

Oznaczenie stężenia witaminy B12 i folianów zleca się przede wszystkim w przypadku, gdy wynik morfologii krwi i/lub rozmazu krwi, wykonywany zazwyczaj w ramach rutynowych badań lub w diagnostyce niedokrwistości, wykazuje obniżony poziom krwinek czerwonych oraz obecność krwinek czerwonych o zwiększonej objętości. Zwiększony rozmiar krwinek czerwonych odzwierciedla jeden ze wskaźników czerwonokrwinkowych – średnia objętość krwinki (MCV).

Oznaczenia witaminy B12 i folianów wykonuje się w przypadku występowania objawów niedoboru tych substancji, takich jak:

• Biegunka
• Zawroty głowy
• Zmęczenie, osłabienie mięśni
• Utrata apetytu
• Bladość
• Szybkie lub nieregularne bicie serca
• Spłycony oddech
• Podrażnienie języka i jamy ustnej
• Mrowienie, drętwienie i/lub pieczenie stóp, dłoni, rąk i nóg (przy niedoborze witaminy B12)
• Splątanie lub zaniki pamięci
• Paranoja.

Oznaczenia witaminy B12 i folianów niekiedy zleca się w przypadku zagrożenia niedoborami, na przykład u pacjentów niedożywionych lub ze stanami powodującymi zaburzenia wchłaniania. Badania te zleca się również u osób niedożywionych lub z niedoborami witaminy B12 i folianów w celu oceny skuteczności leczenia. U pacjentów ze stanami powodującymi przewlekłe niedobory badania te mogą być elementem długofalowego leczenia.

Prawidłowy poziom witaminy B12 i folianów wskazuje, że niedobory nie występują, a objawy u pacjenta spowodowane są innymi stanami klinicznymi. Jednak prawidłowy poziom może również oznaczać, że zapas witaminy B12 i/lub folianów w organizmie nie został jeszcze całkowicie wyczerpany. Jeżeli pomimo prawidłowego poziomu witaminy B12 nadal podejrzewa się niedobór tej substancji, można wykonać oznaczenie kwasu metylomalonowego (MMA), który jest wczesnym wskaźnikiem niedoboru witaminy B12. .

Obniżony poziom witaminy B12 i/lub folianów u pacjenta objawowego wskazuje na niedobór, lecz nie zawsze odzwierciedla stopień natężenia niedokrwistości lub powiązanej z nią neuropatii. Wykonuje się wtedy zazwyczaj dodatkowe badania w celu wykrycia pierwotnej przyczyny niedoborów. Przyczyny te mogą być następujące:

• Niedobór w diecie, rzadko spotykany w USA. Może występować w niedożywieniu lub u wegan, którzy nie spożywają produktów pochodzenia zwierzęcego. Z uwagi na mineralizację płatków śniadaniowych, pieczywa i innych produktów zbożowych, niedobór folianów występuje niezmiernie rzadko.
  
• Zaburzenia wchłaniania—niedobór zarówno witaminy B12 jak i folianów może towarzyszyć stanom powodującym zaburzenie wchłaniania tych substancji w jelicie cienkim, takim jak:
• Niedokrwistość złośliwa, najczęstsza przyczyna niedoboru witaminy B12
• Celiakia
• Nieswoiste zapalne choroby jelit, w tym choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• Wzmożona flora bakteryjna lub obecność pasożytów, takich jak tasiemiec, w jelitach
• Zmniejszone wytwarzanie kwasu żołądkowego spowodowane przewlekłym stosowaniem leków zobojętniających kwas żołądkowy lub inhibitorów pompy protonowej H2
• Chirurgiczne usunięcie fragmentu żołądka, np. operacja zmniejszenia żołądka lub usunięcie fragmentu jelit może spowodować znaczne ograniczenie wchłaniania składników odżywczych.
• Niewydolność trzustki
  
• Nadużywanie alkoholu lub przewlekła choroba alkoholowa
• Niektóre leki, takie jak metformina, omeprazol, metotreksat lub leki przeciwdrgawkowe takie jak fenytoina.
• Zwiększone zapotrzebowanie - do prawidłowego rozwoju płodu niezbędne są zwiększone ilości folianów, dlatego zaleca się, aby kobiety ciężarne przyjmowały kwas foliowy w dawce 400 mikrogramów dziennie. Zwiększone zapotrzebowanie występuje również u pacjentów z przerzutami nowotworowymi lub przewlekłą niedokrwistością hemolityczną.
• Palenie tytoniu.

(Dalsze informacje dostępne są w artykule Niedobory witaminy B12 i folianów).

U osób przyjmujących doustną suplementację witaminy B12 lub folianów (lub zastrzyki z witaminy B12) prawidłowy lub podwyższony wynik świadczy o skuteczności leczenia.

Podwyższony poziom witaminy B12 jest rzadki i zazwyczaj nie jest monitorowany. Może wystąpić u pacjentów z przewlekłym nowotworem mieloproliferacyjnym, cukrzycą, niewydolnością serca, otyłością, AIDS lub zaawansowaną chorobą wątroby. Na podwyższenie poziomu witaminy B12 wpływ może mieć również przyjmowanie estrogenów, witaminy C lub witaminy A.

Suplementacja diety jedynie kwasem foliowym u pacjenta z równoczesnym niedoborem witaminy B12 może maskować jej niedobór. Niedokrwistość związana z niedoborem obu substancji może ustąpić, lecz leżąca u jej podstaw neuropatia (uszkodzenie nerwów) pozostanie.

Przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu mogą interferować z oznaczeniem witaminy B12, dając fałszywie zawyżone wyniki. U pacjentów z tymi przeciwciałami należy zachować szczególną ostrożność podczas interpretacji wyników.

W przeszłości rutynowo zlecano wykonanie badania Schillinga w celu potwierdzenia rozpoznania niedokrwistości złośliwej jako przyczyny niedoboru witaminy B12. Obecnie badanie to zleca się rzadko ze względu na konieczność podania pacjentowi radioaktywnej witaminy B12. Test Schillinga częściowo zastąpiono oznaczeniem przeciwciał przeciwko czynnikowi wewnętrznemu i komórkom okładzinowym oraz gastryny.

Niedobór folianów w USA występuje niezmiernie rzadko i niektóre laboratoria zaprzestały wykonywania tego badania.

‍

1. Czy przyjmowanie zbyt dużej ilości witaminy B12 i kwasu foliowego może być szkodliwe dla zdrowia?

Zazwyczaj nie. Witamina B12 i kwas foliowy rozpuszczają się w wodzie, dlatego organizm usuwa ich nadmiar z moczem. Jednak przyjmowanie kwasu foliowego może maskować obniżony poziom witaminy B12, dlatego przed rozpoczęciem suplementacji należy oznaczyć obie te substancje. Osoby uczulone na kobalt nie powinny przyjmować witaminy B12. U chorych z wrodzoną ślepotą Lebera przyjmowanie witaminy B12 może spowodować uszkodzenie nerwu wzrokowego.

2. Czy każdy powinien wykonać oznaczenie stężenie witaminy B12 i folianów?

Zazwyczaj badania te nie są konieczne, o ile u pacjenta nie występują objawy niedoborów, powiększone krwinki czerwone w morfologii, ani choroba związana z upośledzeniem wchłaniania.  

3. Czy każda kobieta ciężarna powinna wykonać oznaczenie stężenia folianów?

Poziom folianów oznacza się podczas wizyt kontrolnych w ciąży. Zaleca się, aby przed i podczas ciążykobiety przyjmowały dodatkowo kwas foliowy

4. Czy oznaczenia te można wykonać w gabinecie lekarskim?

Oznaczenia witaminy B12 i folianów wymagają specjalistycznej aparatury, więc zazwyczaj wykonuje się je w laboratorium.

‍

Na stronie:
‍Choroby: Niedobór witaminy B12 i folianów, Niedokrwistość, Alkoholizm, Niedożywienie, Celiakia, Mukowiscydoza, Zaburzenia wchłaniania, Neuropatie, Nieswoiste zapalne choroby jelit, Ciąża, Wady cewy nerwowej
‍
‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Society of Hematology: Anemia
March of Dimes: Folic Acid
NIH Office of Dietary Supplements: Vitamin B12 QuickFacts
NIH Office of Dietary Supplements: Folate
MedlinePlus Health Topics: Folic Acid
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Pernicious anemia
NHLBI: Pernicious anemia

‍Źródła:

UWAGA: Artykuł powstał w wyniku badań, w których wykorzystano zacytowane źródła oraz doświadczenie  Członków komisji redakcyjnej Lab Tests Online . Artykuł jest poddawany okresowej aktualizacji przez komisję redakcyjną. Nowe źródła zostają wtedy dodane do listy i odpowiednio oznakowane w odróżnieniu od źródeł wykorzystanych w pierwotnym opracowaniu.
‍
‍Źródła wykorzystane w obecnej wersji:

Parietal Cell Antibodies, IgG, Serum. Mayo Medical Laboratories. Artykuł dostępny na stronie http://www.mayomedicallaboratories.com/test-catalog/Clinical+and+Interpretive/83728 through http://www.mayomedicallaboratories.com. Dostęp luty 2014.

Horowitz, D. (Updated 2014 February 25). Intrinsic Factor. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002381.htm through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp luty 2014.

Chen, Y. (Updated 2014 February 24). Anemia – B12 deficiency. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000574.htm through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp luty 2014.

(2014 August). Vitamin B12 Deficiency Evaluation. Mayo Medical Laboratories. Artykuł dostępny na stronie http://www.mayomedicallaboratories.com/it-mmfiles/Vitamin_B12_Deficiency_Evaluation.pdf through http://www.mayomedicallaboratories.com. Dostęp luty 2014.

Test 83632 : Pernicious Anemia Cascade. Mayo Medical Laboratories. Artykuł dostępny na stronie www.mayomedicallaboratories.com/interpretive-guide/?alpha=P&unit_code=83632 through http://www.mayomedicallaboratories.com. Dostęp luty 2014.

Singh, N. (Updated 2014 September 23). Vitamin B-12 Associated Neurological Diseases Treatment & Management. Medscape Reference. Available online at http://emedicine.medscape.com/article/1152670-treatment through http://emedicine.medscape.com. Dostęp luty 2014.

Maakaron, J.E. (Updated 2014 March 20). Macrocytosis Treatment and Management. Medscape Reference. Artykuł dostępny na stronie http://emedicine.medscape.com/article/203858-treatment through http://emedicine.medscape.com. Dostęp luty 2014.

Coffey-Vega , K. (Updated 2013 March 22). Folic Acid Deficiency. Medscape. Artykuł dostępny na stronie http://emedicine.medscape.com/article/200184-overview through http://emedicine.medscape.com. Dostęp luty 2014.

Gersten, T. (Updated 2013 September 20). Folate Deficiency. Medline Plus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000354.htm through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp luty 2014.

Johnson, L. (Updated 2014 October). Folate. Merck Manual. Artykuł dostępny na stronie http://www.merckmanuals.com/professional/nutritional_disorders/vitamin_deficiency_dependency_and_toxicity/folate.html through http://www.merckmanuals.com. Dostęp luty 2014.

Gersten, T. (Updated 2014 February 24). Vitamin B12 Level. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003705.htm through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp luty 2014.

Gersten, T. (Reviewed 2013 September 20). Folate Deficiency. Pubmed Health. Artykuł dostępny na stronie http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmedhealth/PMH0001394/ throughhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov. Dostęp luty 2014.

(©2015) Linus Pauling Institute. Vitamin B12. Artykuł dostępny na stronie http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/vitamins/vitaminB12/ through http://lpi.oregonstate.edu. Dostęp marzec 2015.

(©2015) Linus Pauling Institute. Folate. Artykuł dostępny na stronie http://lpi.oregonstate.edu/infocenter/vitamins/fa/ through http://lpi.oregonstate.edu. Dostęp marzec 2015.

Scarpa E, et.al. Undetected vitamin B12 deficiency due to false normal assay results. Blood Transfus. 2013 Oct; 11(4): 627–629. Artykuł dostępny na stronie http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3827408/ through http://www.ncbi.nlm.nih.gov. Dostęp kwiecień 2015.

Źródła wykorzystane w poprzedniej wersji:
‍Thomas, Clayton L., Editor (1997). Taber's Cyclopedic Medical Dictionary. F.A. Davis Company, Philadelphia, PA [18th Edition].

Cohen, E. (2003 April 25). Medical Encyclopedia: Folate-deficiency anemia. MedlinePlus Health Information, Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000551.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html.

Brose, M. (2003 June 1). Medical Encyclopedia: Folic acid - test. MedlinePlus Health Information, Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003686.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html.

Angelo, S. (2003 January 19). Medical Encyclopedia: Folic acid (folate). MedlinePlus Health Information, Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002408.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html.

Angelo, S. (2003 January 18). Medical Encyclopedia: Vitamin B12. MedlinePlus Health Information, Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002403.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html.

Folate, RBC and Serum. ARUP's Guide to Clinical Laboratory Testing. Artykuł dostępny na stronie http://www.aruplab.com/guides/clt/tests/clt_a237.jsp#1149156 through http://www.aruplab.com.

Intrinsic Factor Blocking Antibody. ARUP's Guide to Clinical Laboratory Testing. Artykuł dostępny na stronie http://www.aruplab.com/guides/clt/tests/clt_a23b.jsp#1152989 through http://www.aruplab.com.

Vitamin B12. ARUP's Guide to Clinical Laboratory Testing. Artykuł dostępny na stronie http://www.aruplab.com/guides/clt/tests/clt_259c.jsp#1150535 through http://www.aruplab.com.

Vitamin B12 Binding Capacity. ARUP's Guide to Clinical Laboratory Testing. Artykuł dostępny na stronie http://www.aruplab.com/guides/clt/tests/clt_260c.jsp#1150556 through http://www.aruplab.com.

Stevenson, R. Spina bifida. AccessMed Health Information Library, Hendrick Health System. Artykuł dostępny na stronie http://www.ehendrick.org/healthy/001280.htm through http://www.ehendrick.org.

Carson-DeWitt, R. Pernicious anemia. AccessMed Health Information Library, Hendrick Health System. Artykuł dostępny na stronie http://www.ehendrick.org/healthy/001049.htm through http://www.ehendrick.org.

Haggerty, M. Folic acid deficiency anemia. AccessMed Health Information Library, Hendrick Health System. Artykuł dostępny na stronie http://www.ehendrick.org/healthy/000554.htm through http://www.ehendrick.org.

Patience Paradox. Folic acid. AccessMed Health Information Library, Hendrick Health System. Artykuł dostępny na stronie http://www.ehendrick.org/healthy/002072.htm through http://www.ehendrick.org.

Haggerty, M. Anemias. AccessMed Health Information Library, Hendrick Health System. Artykuł dostępny na stronie http://www.ehendrick.org/healthy/ through http://www.ehendrick.org.

Vitamin B12. NIH Clinical Center, Facts About Dietary Supplements. Artykuł dostępny na stroniehttp://www.cc.nih.gov/ccc/supplements/intro.html through http://www.cc.nih.gov.

Folate. NIH Clinical Center, Facts About Dietary Supplements. Artykuł dostępny na stronie http://www.cc.nih.gov/ccc/supplements/intro.html through http://www.cc.nih.gov.

Johnson, L. Vitamin B12. Merck Manual Second Home Edition, Section 12. Disorders of Nutrition and metabolism, Chapter 154. Vitamins. Artykuł dostępny na stroniehttp://www.merck.com/pubs/mmanual_home2/sec12/ch154/ch154j.htm through http://www.merck.com.

Johnson, L. Folic Acid. Merck Manual Second Home Edition, Section 12. Disorders of Nutrition and metabolism, Chapter 154. Vitamins. Artykuł dostępny na stroniehttp://www.merck.com/pubs/mmanual_home2/sec12/ch154/ch154k.htm through http://www.merck.com.

(2003 October). Vitamin B-12. Familydoctor.org. Artykuł dostępny na stronie http://familydoctor.org/765.xml through http://familydoctor.org/765.xml.

Pagana, Kathleen D. & Pagana, Timothy J. (© 2007). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 8th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO. Pp 460-461, 999-1000, 834-836.

Clarke, W. and Dufour, D. R., Editors (2006). Contemporary Practice in Clinical Chemistry, AACC Press, Washington, DC. Pp 405-406.

Wu, A. (2006). Tietz Clinical Guide to Laboratory Tests, Fourth Edition. Saunders Elsevier, St. Louis, Missouri. 1124-1127, 410-413.

Levin, M. (2007 March 13, Updated). Vitamin B12 level. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stroniehttp://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/003705.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html. Accessed on 1/30/08.

Matsui, W. (2007 February 14, Updated). Anemia B12 deficiency. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000574.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html. Accessed on 1/30/08.

Grund, S. (2007 August 27, Updated). Pernicious Anemia. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000569.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html. Accessed on 1/30/08.

Van Voorhees, B. (2006 October 17, Updated). Folate Deficiency. MedlinePlus Medical Encyclopedia. Artykuł dostępny na stroniehttp://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000354.htm through http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/encyclopedia.html. Accessed on 1/30/08.

(Reviewed 2011 April 4). Vitamin B12. MedlinePlus Drug Information [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/druginfo/natural/926.html through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp sierpień 2011.

(Reviewed 2011 June 24). Dietary Supplement Fact Sheet: Vitamin B12. NIH Office of Dietary Supplements [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminB12-QuickFacts/ through http://ods.od.nih.gov. Dostęp sierpień 2011.

Mayo Clinic Staff (2011 March 4). Vitamin Deficiency Anemia. MayoClinic.com [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.mayoclinic.com/health/vitamin-deficiency-anemia/DS00325/METHOD=print through http://www.mayoclinic.com. Dostęp lipiec 2011.

(Revised 2011 April). Pernicious Anemia. National Heart Lung and Blood Institute [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.nhlbi.nih.gov/health/dci/Diseases/prnanmia/prnanmia_what.html through http://www.nhlbi.nih.gov. Dostęp sierpień 2011.

Chen, Y. (Updated 2010 January 31). Anemia – B12 deficiency. MedlinePlus Medical Encyclopedia [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000574.htm through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp sierpień 2011.

Schick, P. (Updated 2011 May 26). Megaloblastic Anemia. Medscape Reference [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://emedicine.medscape.com/article/204066-overview through http://emedicine.medscape.com. Dostęp sierpień 2011.

Frank, E. et. al. (Updated 2010 September). Megaloblastic Anemia. ARUP Consult [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.arupconsult.com/Topics/MegaloblasticAnemia.html through http://www.arupconsult.com. Dostęp lipiec 2011.

Conrad, M. (Updated 2011 May 26). Pernicious Anemia. Medscape Reference [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://emedicine.medscape.com/article/204930-overview through http://emedicine.medscape.com. Dostęp sierpień 2011.

Dugdale, D. (Updated 2008 November 23). Pernicious anemia. MedlinePlus Medical Encyclopedia [On-line information]. Artykuł dostępny na stronie http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000569.htm through http://www.nlm.nih.gov. Dostęp sierpień 2011.

OH, R. and Brown, D. (2003 March 1). Vitamin B12 Deficiency. Am Fam Physician. 2003 Mar 1;67(5):979-986. [On-line information]. Artykuł dostępny na stroniehttp://www.aafp.org/afp/2003/0301/p979.html through http://www.aafp.org. Dostęp sierpień 2011.

Pagana, K. D. & Pagana, T. J. (© 2011). Mosby's Diagnostic and Laboratory Test Reference 10th Edition: Mosby, Inc., Saint Louis, MO. Pp 468-470, 1038-1039.

McPheresen RA, Pincus MR. Henry's Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods, 22nd ed. Elsever Saunders: Philadelphia, 2011.

Jacobs DS, DeMott WR, Oxley DK. Jacobs & DeMott Laboratory Test Handbook, 5th ed. LexiComp: Cleveland2001.

Saenger AK. Red cell folate testing: Unwarranted and overutilized in the era of folic acid supplementation. November 2010 . Mayo Medical Laboratories. Artykuł dostępny na stronie http://www.mayomedicallaboratories.com/articles/hottopics/transcripts/2010/2010-11a-rbc/2010-11a-rbc.html through http://www.mayomedicallaboratories.com. Dostęp sierpień 2011.

Tietz Textbook of Clinical Chemistry and Molecular Diagnostics. Burtis CA, Ashwood ER, Bruns DE, eds. St. Louis: Elsevier Saunders; 2006, Pp1100-1103.

Kasper DL, Braunwald E, Fauci AS, Hauser SL, Longo DL, Jameson JL eds, (2005). Harrison's Principles of Internal Medicine, 16th Edition, McGraw Hill, Pp 601-604.

‍

‍