Badanie jest wykonywane w celu określenia czy stężenie testosteronu u mężczyzn i kobiet jest prawidłowe, co może być pomocne w wyjaśnieniu przyczyn zaburzeń erekcji, niepłodności u mężczyzn, lub przedwczesnego czy też opóźnionego dojrzewania płciowego u chłopców, oraz przyczyny pojawienia się męskich cech u kobiet (wirylizacja), niezdolności do zajścia w ciążę i jako markera wystąpienia zespołu policystycznych jajników (PCOS).

Badanie wykonuje się u mężczyzn przy podejrzeniu niepłodności lub w przypadku zaburzeń erekcji i u chłopców z przedwczesnym lub opóźnionym dojrzewaniem płciowym. Oznaczenia stężenia testosteronu wykonuje się także w przypadku kobiet, u których pojawiły się cechy męskie (maskulinizacja) takie jak niski głos, nadmierne owłosienie oraz w zaburzeniach miesiączkowania i płodności.

Próbka krwi pobrana z żyły łokciowej.

Nie.

Testosteron jest hormonem steroidowym (androgenem) syntetyzowanym przez jądra (w komórkach Leydiga), a jego wytwarzanie pozostaje pod kontrolą hormonu luteinizującego wydzielanego przez przysadkę mózgową. Testosteron działa na zasadzie mechanizmu odwrotnego sprzężenia zwrotnego: gdy jego stężenie wzrasta stężenie LH obniża się i odwrotnie. Stężenie testosteronu waha się w ciągu doby, najwyższe jest wczesnym rankiem (około 4-8-mej rano) a najniższe wieczorem (około 16-20-tej). Stężenie testosteronu wzrasta po wysiłku fizycznym natomiast spada z wiekiem. Około 2/3 testosteronu krąży we krwi w postaci związanej z SHBG a mniej niż 1/3 w postaci związanej z albuminą. Tylko około 1-4% testosteronu krąży we krwi w postaci wolnej.

U mężczyzn, testosteron stymuluje rozwój drugorzędowych cech płciowych, takich jak powiększenie członka, rozwój owłosienia, wzrost masy mięśniowej, czy obniżenie barwy głosu. Wysokie stężenie tego hormonu odnotowuje się w okresie dojrzewania, a u mężczyzn wysokie stężenia tego hormonu zapewniają prawidłowy popęd seksualny (libido) i utrzymują masę mięśniową. Testosteron jest także syntetyzowany w nadnerczach zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, oraz w niewielkich ilościach w jajnikach.

Testosteron jest przekształcany do głównego żeńskiego hormonu płciowego - estradiolu.

Oznaczanie stężenia testosteronu wykonuje się w celu diagnostyki niektórych chorób u mężczyzn, kobiet oraz chłopców. Do schorzeń tych zalicza się:

• opóźnione lub przedwczesne dojrzewanie płciowe u chłopców
• obniżone libido u mężczyzn
• zaburzenia erekcji u mężczyzn
• niepłodność mężczyzn i kobiet
• guzy jąder
• zaburzenia funkcji podwzgórza lub przysadki
• nadmierne owłosienie, nazywane również hirsutyzmem, oraz maskulinizację, zwaną także wirylizacją, które mogą wystąpić u kobiet

‍

U chłopców oznaczenie stężenia testosteronu jest zlecane razem z innymi badaniami, jak stężenie FSH i LH, gdy występują objawy opóźnionego dojrzewania płciowego. Pomimo występowania indywidualnych różnic, zwykle proces dojrzewania rozpoczyna się przed 10. rokiem życia i można go rozpoznać na podstawie hormonalnych i fizykalnych objawów.
Niektóre objawy opóźnionego dojrzewania płciowego są następujące:

• opóźniony rozwój masy mięśniowej
• brak zmiany barwy głosu lub owłosienia ciała
• wolne lub opóźnione powiększanie się jąder i penisa

Opóźnienie dojrzewania płciowego może wystąpić w przypadku niedostatecznej syntezy testosteronu przez jądra lub też LH przez przysadkę. Oznaczenie stężenia testosteronu może być również zlecone w przypadku przedwczesnego dojrzewania płciowego u chłopców, gdy występują rozwinięte typowe drugorzędowe cechy płciowe. Przyczynami przedwczesnego dojrzewania płciowego u chłopców, spowodowanego zwiększonym stężeniem testosteronu, są niektóre nowotwory i wrodzony przerost nadnerczy.
U mężczyzn, oznaczenie stężenia testosteronu może być wykonane w przypadku podejrzenia niepłodności, obniżonego popędu seksualnego lub zaburzeń erekcji, ponieważ przyczyną tych zaburzeń może być zbyt małe stężenie testosteronu. Niektóre inne objawy to brak owłosienia na twarzy i na ciele, obniżona masa mięśniowa i rozwój tkanki sutków (piersi czyli ginekomastia).
U kobiet oznaczenia stężenia testosteronu wykonuje się w przypadku występowania nieregularnych lub braku miesiączek, trudności z zajściem w ciążę, lub też pojawienia się męskich cech, takich jak nadmierne owłosienie na twarzy i innych częściach ciała, łysienie typu męskiego, czy niski głos. Stężenie testosteronu może wzrastać w przebiegu guzów jajnika, nadnercza lub z powodu innych przyczyn, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS).

‍

Stężenia testosteronu u mężczyzn cechują się duża zmiennością oraz szerokim zakresem w zależności od wieku. U mężczyzn wraz z wiekiem istnieje tendencja do zmniejszania się stężeń testosteronu.
Obniżone stężenie testosteronu (hipogonadyzm) może wskazywać na chorobę podwzgórza lub przysadki, choroby o podłożu genetycznym, które również mogą być przyczyną obniżonej syntezy testosteronu przez jądra u młodych mężczyzn (zespół Klinefeltera, Kallmana, Pradera-Willego) lub niewydolności jąder i bezpłodności jak w dystrofii miotonicznej (rodzaj dystrofii mięśniowej).
Obniżone stężenie testosteronu może także wskazywać na upośledzoną syntezę tego hormonu w jądrach, będącą wynikiem uszkodzenia jąder, np. w przebiegu nadużywania alkoholu, urazu fizycznego czy też infekcji wirusowej, np. świnki.
Podwyższone stężenie testosteronu u mężczyzn może wskazywać na guzy jądra, nadnerczy, które wydzielają testosteron, lub też stosowanie androgenów (zwanych również anabolicznymi steroidami), nadczynność tarczycy oraz wrodzony przerost nadnerczy. Przyczyną podwyższonego stężenia testosteronu u chłopców jest też przedwczesne dojrzewanie płciowe.
U kobiet stężenie testosteronu jest zazwyczaj niskie natomiast podwyższone stężenie testosteronu może wskazywać na PCOS lub guz jajnika czy guz nadnercza albo wrodzony przerost kory nadnerczy.

‍

Alkoholizm i choroby wątroby mogą być przyczyną zmniejszenia syntezy testosteronu u mężczyzn. Również leki, w tym androgeny i steroidy, mogą obniżać stężenie testosteronu. Rak prostaty jest nowotworem zależnym od androgenów, dlatego też wielu mężczyzn z zaawansowanym rakiem prostaty otrzymuje leki obniżające stężenie testosteronu.
U kobiet stosujących terapię estrogenową, mogą występować podwyższone stężenia testosteronu. Leki przeciwdrgawkowe, barbiturany oraz klomifen mogą podwyższać stężenie testosteronu.

1. Czy w przypadku występowania niskiego stężenie testosteronu, wskazana jest suplementacja tego hormonu?

Czasami tak. Suplementacja testosteronu w postaci plastrów lub zastrzyków może podwyższyć stężenie testosteronu. Tego rodzaju leczenie może być pomocne w zniesieniu niektórych objawów niedoboru testosteronu, może zapobiegać utracie masy mięśniowej i kostnej pojawiającej się wraz z wiekiem. Jednakże, takie postępowanie nie zostało do końca udowodnione i istnieją przesłanki wskazujące na to, że leczenie substytucyjne testosteronem może zwiększać ryzyko rozwoju raka prostaty. Dodatkowo, u mężczyzn z zaburzeniami erekcji, pomimo niskiego stężenia testosteronu, w wielu przypadkach podawanie tego hormonu nie przyniosło poprawy ze względu na różnorodność przyczyn leżących u podłoża tego stanu. Dlatego też, zawsze należy skonsultować się z lekarzem celem oceny czy taka terapia jest właściwa.

‍

2. Dlaczego u kobiet ocenia się stężenie testosteronu?

U kobiet również zachodzi synteza testosteronu, ale jest on wydzielany w niewielkich ilościach. Jest on niezbędny do zapewnienia równowagi hormonalnej i prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nadmiernej syntezie testosteronu mogą towarzyszyć takie objawy, jak nadmierne owłosienie, zaburzenia lub brak miesiączkowania lub nawet bezpłodność. Dlatego oznaczenie stężenia testosteronu u kobiet jest pomocne w wyjaśnieniu przyczyny tego typu objawów.

‍

3. Czy stopień owłosienia ciała jest proporcjonalny do stężenia testosteronu?

Udowodniono, że istnieje wprost proporcjonalna zależność pomiędzy stężeniem testosteronu a intensywnością owłosienia. Rozwój owłosienia zależnego od testosteronu jest inny w różnych częściach ciała. U niektórych mężczyzn, pod wpływem testosteronu następuje rozwój owłosienia na brzuchu i plecach, a wzrost owłosienia głowy jest zahamowany, co daje łysienie typu męskiego. Podłoże genetyczne odgrywa istotną rolę w ekspresji 5-alfa-reduktazy, enzymu przekształcającego testosteron do dihydrotestosteronu, hormonu który wpływa na owłosienie, prowadząc do rodzinnej skłonności do łysienia. Lek o nazwie finasteryd (Propecia) hamuje działanie 5-alfa-reduktazy i u niektórych mężczyzn może odwrócić proces łysienia typu męskiego.

‍

4. Co to jest wolny i biodostępny testosteron?

Testosteron jest obecny we krwi jako tzw.,"wolny" testosteron (1-4%) lub "związany" testosteron. Ten ostatni może być związany z albuminą (białkiem surowicy) lub też ze specyficznym białkiem zwanym globuliną wiążącą steroidy płciowe (SSBG) lub globuliną wiążącą hormony płciowe (SHBG). Wiązanie testosteronu z albuminą nie jest wiązaniem silnym i jest ono łatwo odwracalne, dlatego też określenie biodostępny testosteron (BAT) odnosi się do sumy"wolnego" testosteronu i testosteronu związanego z albuminą. Innymi słowy, jest to frakcja krążącego testosteronu nie związanego z SHBG. Biodostępny testosteron reprezentuje frakcję krążącego testosteronu, która może z łatwością dostać się do komórek i lepiej odzwierciedla bioaktywność tego hormonu, w porównaniu z oznaczeniem w surowicy całkowitego testosteronu. Zmieniające się stężenia SHBG mogą przyczyniać się do nieprecyzyjnych pomiarów BAT. Obniżone stężenia SHBG obserwuje się w otyłości, niedoczynności tarczycy, podczas stosowania androgenów i w zespole nerczycowym. Podwyższone stężenia towarzyszą marskości, nadczynności tarczycy i terapii estrogenowej. W tych przypadkach, pomiar wolnego testosteronu może być bardziej użyteczny. Jednakże, ze względów technicznych, precyzyjny pomiar wolnego testosteronu jest trudny do wykonania w rutynowej praktyce laboratoryjnej.

‍

Linki do tej strony:

Choroby: Niepłodność, Zespół policystycznych jajników

Linki do stron obcojęzycznych:

The Hormone Health Network: Mens Health
Mayo Clinic: Infertility
Mayo Clinic: Testosterone therapy
KidsHealth.org: Precocious puberty
KidsHealth.org: Delayed puberty
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Congenital Adrenal Hyperplasia