W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Aby sprawdzić, czy stężenie żelaza we krwi jest prawidłowe.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Kiedy lekarz podejrzewa, że we krwi pacjenta może znajdować się za dużo bądź za mało żelaza.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Może być wskazane pobranie próbki na czczo, po 12 godzinach wstrzymywania się od przyjmowania pokarmów. W tym czasie wolno pić tylko wodę.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Badanie żelaza wykonuje się oznaczając bezpośrednio jego stężenie w surowicy krwi pacjenta. Żelazo jest niezbędnym dla organizmu pierwiastkiem śladowym. Żelazo jest dostarczane z pożywieniem, w organizmie transportowane jest przez transferynę, białko wytwarzane w wątrobie. Jest potrzebne do wytwarzania prawidłowych krwinek czerwonych (erytrocytów). Jest ważnym składnikiem hemoglobiny, białka krwinek czerwonych, które transportuje w organizmie tlen. Wykorzystywane jest do syntezy niektórych innych białek, w tym mioglobiny oraz enzymów pełniących różnorodne funkcje.
W warunkach prawidłowych około 70% wchłoniętego żelaza jest wbudowywane do cząsteczek hemoglobiny. Reszta jest magazynowana w tkankach w postaci ferrytyny lub hemosyderyny. Przy niedoborze żelaza w diecie wykorzystywane są zapasy tkankowe. Jeśli ograniczenie podaży przedłuża się dochodzi do wyczerpania puli magazynowej i rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza. Przy nadmiernym wchłanianiu żelaza mogą powstawać złogi związków żelaza w tkankach, co może powodować uszkodzenie różnych organów, np. wątroby, serca i trzustki.
Metody służące do oznaczania żelaza w surowicy mierzą stężenie żelaza związanego z transferyną. Stężenie żelaza we krwi nie jest stabilne, zmienia się w ciągu doby, a wyniki uzyskiwane w kolejnych dniach mogą się znacznie od siebie różnić. Dlatego lekarz często zleca oznaczanie stężenia żelaza razem z innymi badaniami. Zwykle równocześnie zleca się oznaczenie całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC), dzięki czemu można obliczyć wysycenie transferyny żelazem. Wysycenie transferyny odzwierciedla ilość żelaza związanego z transferyną i zdolność transferyny do jego dalszego wiązania. Wykonanie kilku różnych testów równocześnie pozwala na bardziej wiarygodne wykrywanie niedoboru lub nadmiaru żelaza w organizmie.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Badanie żelaza w surowicy i całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC), lub czasem utajonej zdolności wiązania żelaza (UIBC) lub stężenia transferyny najczęściej zleca się łącznie, co pozwala na obliczenie wysycenia transferyny żelazem i uzyskanie informacji, jak duża ilość żelaza jest transportowana we krwi. Oznaczanie stężenia ferrytyny pozwala na ocenę zawartości żelaza w puli magazynowej.
Wyniki tych badań, interpretowane łącznie, pozwalają na wykrycie niedoboru lub nadmiaru żelaza w organizmie. U osób z niedokrwistością (anemią), badanie może pomóc w ustaleniu, czy przyczyną anemii jest niedobór żelaza czy też niedokrwistość spowodowana jest np. chorobą przewlekłą.
Bezpośrednie oznaczenie poziomu żelaza wraz z badaniem wysycenia transferyny może być używane jako badanie przesiewowe w kierunku wrodzonej hemochromatozy, zaburzenia związanego z nadmiernym magazynowaniem żelaza w tkankach.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Oznaczanie wskaźników gospodarki żelazem nie jest zlecane rutynowo. Zwykle badania te wykonuje się u osób z nieprawidłowymi wynikami badania morfologii. Lekarz może zlecić takie badania także wówczas, gdy podejrzewa u pacjenta niedobór lub nadmiar żelaza w ustroju.
We wczesnej fazie niedobór żelaza przebiega bezobjawowo. Jeśli u pacjenta nie występują inne schorzenia objawy mogą się pojawić dopiero wtedy, gdy dojdzie do spadku stężenia hemoglobiny poniżej określonej wartości (około 10 g/dl). Dopiero po wyczerpaniu puli magazynowej żelaza dochodzi do rozwoju niedokrwistości, której zwykle towarzyszą takie objawy jak:
- przewlekłe zmęczenie/wyczerpanie
- zawroty głowy
- osłabienie
- bóle głowy.
W ciężkiej niedokrwistości z niedoboru żelaza może wystąpić zadyszka, zawroty głowy, ból w klatce piersiowej, bóle głowy i bóle nóg. U dzieci może dojść do upośledzenia zdolności poznawczych i trudności w nauce. Oprócz ogólnych objawów niedokrwistości stwierdza się objawy charakterystyczne dla niedoboru żelaza. Należą do nich spaczone łaknienie (przemożna chęć spożywania nietypowych substancji na przykład korzenia lukrecji, kredy, gliny, ziemi), uczucie palenia języka lub wygładzenie powierzchni języka, pęknięcia kącików ust, łyżeczkowate wgłębienia paznokci u palców dłoni i stóp.
Oznaczenie żelaza i innych wskaźników gospodarki żelazem zleca się także przy objawach sugerujących hemochromatozę. Objawy kumulacji żelaza w organizmie są różne u różnych osób, ale pogłębiają się z czasem. Należą do nich między innymi:
- bóle stawów
- zmęczenie, osłabienie
- brak energii
- bóle brzucha
- zanik libido
- zaburzenia pracy serca.
W razie podejrzenia zatrucia żelazem u dzieci (np. połknięcia tabletek zawierających żelazo) zleca się oznaczanie wskaźników gospodarki żelazem w celu potwierdzenia zatrucia i określenia jego ciężkości.
Badania można też zlecać okresowo w trakcie leczenia niedoboru lub nadmiaru żelaza aby ocenić skuteczność terapii.
Co oznacza wynik?
Oznaczanie stężenia żelaza w surowicy zwykle łączy się z badaniem innych wskaźników gospodarki żelazem. W poniższej tabeli zestawiono zmiany wskaźników obserwowane w różnych zaburzeniach.
Niskie stężenie żelaza, przy wysokim stężeniu transferyny lub całkowitej zdolności wiązania żelaza (TIBC) spowodowane jest zwykle niedoborem żelaza. W chorobach przewlekłych stężenie żelaza jak i transferyny (lub TIBC) jest niskie. Niedobór żelaza jest zwykle związany z długotrwałym lub masywnym krwawieniem, zwiększonym zapotrzebowaniem w ciąży i w okresie szybkiego wzrostu (u dzieci) oraz z dietą ubogą w żelazo lub zaburzeniami wchłaniania (w chorobach żołądka lub jelit).
Wysokie stężenie żelaza może być spowodowane wielokrotnymi transfuzjami krwi, przyjmowaniem domięśniowych zastrzyków z żelaza, zatruciem ołowiem oraz chorobami wątroby lub nerek. Najczęstszą przyczyną wysokiego stężenia żelaza jest hemochromatoza
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Przed badaniem nie powinno się spożywać pokarmów bogatych w żelazo oraz zażywać preparatów (tabletek) zawierających żelazo. Żelazo z pokarmów i tabletek jest szybko wchłaniane i mogłoby zawyżyć wynik badania. Na wynik badania ma wpływ przetaczanie krwi.
Do substancji, które mogą zwiększyć stężenie żelaza należą doustne środki antykoncepcyjne, estrogeny, alkohol (zwłaszcza nadużywany) oraz leki: metyldopa i chloramfenikol. Substancje, które powodują spadek stężenia żelaza to: aspiryna w dużych dawkach, ACTH (hormon), kolchicyna, deferoksamina, metycylina i testosteron.
Przejściowe obniżenie stężenia żelaza może być spowodowane także stresem i niedosypianiem.
Pytania i odpowiedzi
1. Czy niedobór żelaza oznacza to samo, co niedokrwistość (anemia)?
Termin niedobór żelaza oznacza zmniejszenie zawartości żelaza w ustroju, natomiast niedokrwistość rozpoznaje się gdy obniżeniu ulega stężenie hemoglobiny we krwi. Niedobór żelaza początkowo powoduje spadek żelaza w magazynach tkankowych, a dopiero po wyczerpaniu zapasów, zwykle po kilku tygodniach lub miesiącach, dochodzi do spadku syntezy hemoglobiny i wytwarzania erytrocytów. Niedobór żelaza we wczesnym etapie zwykle nie powoduje występowania żadnych objawów, natomiast gdy już dojdzie do rozwoju niedokrwistości pacjent zaczyna odczuwać osłabienie i zmęczenie.
2. Jakie pokarmy zawierają najwięcej żelaza?
Organizm najłatwiej przyswaja żelazo zawarte w mięsie i jajach. Do innych pokarmów bogatych w żelazo należą: zielone warzywa (np. szpinak i włoska kapusta), kiełki pszenicy, pełnoziarniste pieczywo, inne produkty zbożowe (kasze, müsli), rodzynki, melasa.
3. Kto powinien przyjmować suplementy żelaza?
U osób z rozpoznaną niedokrwistością z niedoboru żelaza, a często także u kobiet w ciąży i karmiących piersią (u których zapotrzebowanie na żelazo jest większe) wskazane jest leczenie preparatami żelaza, najczęściej w formie doustnej (czasem stosuje się złożone preparaty zawierające również inne mikroelementy i witaminy). Wybór najlepszej formy leczenia należy do lekarza, gdyż przyjmowanie zbyt dużych dawek żelaza może spowodować zatrucie żelazem, szczególnie u dzieci.
4. Czy niedokrwistość z niedoboru żelaza rozwija się szybko czy powoli?
Niedokrwistość z niedoboru żelaza rozwija się stopniowo. Jeśli utrata żelaza przez organizm przekracza jego wchłanianie z diety, dochodzi najpierw do zużycia zapasów żelaza. Na tym etapie stężenie ferrytyny jest niskie, ale poziom żelaza i całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC) są prawidłowe, nie dochodzi również do niedokrwistości. W miarę pogłębiania się deficytu żelaza spada jego stężenie we krwi, rosną całkowita i utajona zdolność wiązania żelaza (UIBC) oraz stężenie transferyny, a erytrocyty (krwinki czerwone) stają się małe i niedobarwliwe (zawierają mniej hemoglobiny).
5. Czy oddawanie krwi ma wpływ na stężenie żelaza?
Tak. Donacja jednej jednostki krwi oznacza utratę około 250 mg żelaza i wiąże się z przejściowym spadkiem stężenia ferrytyny, która odzwierciedla stan zapasów żelaza w magazynach tkankowych. Stężenie żelaza w surowicy i TIBC nie ulegają zmianie.
6. Dlaczego lekarz może zlecić przeprowadzenie badań krótko po podaniu preparatu żelaza?
Jeśli lekarz podejrzewa zaburzenia wchłaniania żelaza w przewodzie pokarmowym może zlecić zbadanie stężenia żelaza w surowicy w krótkim czasie po przyjęciu suplementów. Jeśli ich spożycie nie spowoduje wzrostu stężenia tego pierwiastka we krwi może być konieczne przeprowadzenie innych badań w celu zdiagnozowania choroby, która jest przyczyną złego wchłaniania żelaza.
