W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
W celu wykrycia chorób i stanów klinicznych spowodowanych niedoborem lub nadmiernym wytwarzaniem hormonu wzrostu (GH), w celu oceny czynności przysadki mózgowej oraz w celu monitorowania skuteczności leczenia hormonem wzrostu.
Kiedy badanie jest wykonywane?
W celu oceny czynności przysadki mózgowej; w przypadku zwolnionego tempa wzrostu, niskiego wzrostu, opóźnionego rozwoju (u dzieci) lub obniżonej gęstości kości, obniżonej siły mięśni i podwyższonego stężenia lipidów (u dorosłych), wskazujących na niedobór GH i IGF - 1. W przypadku objawów gigantyzmu (u dzieci) lub akromegalii (u dorosłych), wskazujących na nadmierne wytwarzanie GH i IGF-1. W trakcie oraz po zakończeniu leczenia chorób związanych z nieprawidłowym wytwarzaniem GH.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobranej z żyły łokciowej lub z opuszki palca (u dzieci).
Czy do badania trzeba się przygotować?
Zasadniczo nie, chyba, że lekarz zleci wykonanie badania na czczo. Czasem jednak badanie wykonuje się z innymi, do których trzeba się zgłosić na czczo po co najmniej 12 godz. powstrzymania się od posiłku.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Insulinopodobny czynnik wzrostu 1 (IGF-1) jest pośrednim miernikiem średniego stężenia hormonu wzrostu wytwarzanego przez organizm. IGF - 1 i GH to hormony peptydowe - niewielkie białka, które odgrywają kluczową rolę w procesie prawidłowego wzrostu i rozwoju kości i tkanek. GH wytwarzany jest przez przysadkę mózgową (niewielki gruczoł umiejscowiony u podstawy mózgu, za nasadą nosa) i wydzielany do krwiobiegu pulsacyjnie przez całą dobę. Największą aktywność osiąga zazwyczaj w nocy. IGF-1 wytwarzany jest - głównie w wyniku stymulacji ze strony GH - przez wątrobę oraz częściowo przez mięśnie szkieletowe. Wspomaga on wiele czynności hormonu wzrostu, przez co stymuluje rozwój kości i innych tkanek oraz pobudza wytwarzanie masy mięśniowej. IGF-1 stanowi odzwierciedlenie nadmiarów i niedoborów GH, lecz jego stężenie nie podlega wahaniom dobowym, dzięki czemu jest dobrym wskaźnikiem średniego stężenia hormonu wzrostu.
Podobnie jak w przypadku GH, stężenie IGF-1 jest niskie u małych dzieci. Następnie stopniowo wzrasta i najwyższy poziom osiąga podczas dojrzewania. U osób dorosłych stężenie IGF-1 stopniowo maleje. Niedobory GF i IGF-1 mogą być spowodowane stanami klinicznymi takimi jak niedoczynność przysadki mózgowej (choroby podwzgórza i przysadkiHormon wzrostu, w wyniku których nie dochodzi do wytwarzania hormonu wzrostu w przysadce) lub obecnością niewytwarzającego GH guza przysadki, który uszkadza komórki wytwarzające hormony. Niedobór IGF-1 towarzyszy również brakowi odpowiedzi organizmu na GH (niewrażliwość na hormon wzrostu). Niewrażliwość taka może być pierwotna (uwarunkowana genetycznie) lub wtórna, wynikająca ze stanów takich jak niedożywienie, niedoczynność tarczycy, niedobór hormonów płciowych i choroby przewlekłe. Niewrażliwość na GH (oporność na GH) może być uwarunkowana genetycznie i występuje bardzo rzadko.
Niedobory we wczesnym dzieciństwie mogą spowodować zahamowanie wzrostu kości oraz rozwoju ogólnego, czego wynikiem jest niższy od prawidłowego wzrost dziecka. U osób dorosłych obniżone stężenie GH i IGF-1może prowadzić do obniżenia gęstości kości, masy mięśniowej i zmian metabolizmu lipidów. Jednak rutynowo nie oznacza się GH ani IGF-1 u dorosłych z obniżoną gęstością kości, zmniejszoną siłą mięśniową lub zmianami w profilu lipidowym gdyż niedobór GH i w konsekwencji niedobór IGF-1 rzadko są przyczyną tych chorób.
Nadmiar GH i IGF-1 w organizmie może spowodować nieprawidłowy rozrost kośćca oraz inne objawy charakterystyczne dla gigantyzmu i akromegalii. W przypadku gigantyzmu, który występuje u osób młodych, kości długie rosną ponad normę, w wyniku czego osoba dotknięta tą chorobą jest bardzo wysoka, ma bardzo duże dłonie i stopy. Akromegalia, która występuje u osób dorosłych, powoduje grubienie kości oraz obrzmienie tkanek miękkich (np. opuchlizna nosa). Obie choroby mogą prowadzić do powiększenia organów wewnętrznych (np. serca) i powikłań jak cukrzyca typu 2, wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia tętniczego, zapalenia stawów i przedwczesnej śmierci. Najczęstszą przyczyną nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu jest guz przysadki (zazwyczaj niezłośliwy) wytwarzający hormon wzrostu. Zazwyczaj guz można usunąć chirurgicznie i/lub zastosować leczenie farmakologiczne lub radioterapię. W większości przypadków leczenie powoduje powrót GH i IGF-1 do poziomu prawidłowego lub zbliżonego do prawidłowego.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
IGF-1 służy jako pomoc w rozpoznaniu przyczyny zaburzeń wzrostu oraz w celu oceny czynności przysadki, a także do monitorowania leczenia niedoboru/ nadmiaru hormonu wzrostu.
Nie stanowi o rozpoznaniu niedoboru hormonu wzrostu lecz można je zlecić łącznie z badaniem stymulacji hormonu wzrostu, w celu uzyskania dodatkowych informacji. Stężenie IGF-1 oraz oznaczenie GH może również dostarczyć informacji dotyczących niewrażliwości na GH. Przed wykonaniem ostatecznych oznaczeń GH, jeżeli stężenie IGF-1 u pacjenta jest prawidłowe dla jego wieku i płci, wyklucza się niedobór GH i nie ma konieczności wykonywania ostatecznych oznaczeń.
Oznaczenie IGF-1 można zlecić łącznie z innymi badaniami hormonów przysadki, takimi jak oznaczenie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), w celu rozpoznania niedoczynności przysadki. Może ono również służyć w celu monitorowania skuteczności leczenia niedoborów hormonu wzrostu i niewrażliwości na hormon wzrostu. Jednak stężenia IGF-1 nie oznacza się rutynowo w celu monitorowania leczenia GH u dzieci z niedoborem GH. Najlepszym wskaźnikiem skuteczności leczenia jest obserwacja szybkości wzrostu oraz wzrostu bezwzględnego.
Oznaczenie IGF-1 oraz test hamowania GH mogą służyć wykryciu guza przysadki wytwarzającego hormon wzrostu. Obecność guza przedniego płata przysadki oraz jego umiejscowienie potwierdza się następnie przy pomocy badań obrazowych. W przypadku konieczności leczenia chirurgicznego poziom GH i IGF-1 oznacza się po usunięciu guza, w celu sprawdzenia, czy został on usunięty w całości. W celu obniżenia syntezy hormonu wzrostu i przywrócenia prawidłowego stężenia IGF-1, można dodatkowo zastosować leczenie farmakologiczne i/lub radioterapię. Oznaczenie IGF-1 może służyć do sprawdzenia skuteczności tego leczenia - oznaczenia wykonuje się w regularnych odstępach czasu przez kilka lat, co pozwala na monitorowanie wytwarzania GH i wykrycie wznowy.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Oznaczenie IGF-1 zleca się wraz z próbami czynnościowymi (testem stymulacji GH) w badaniu GH, u dzieci z objawami niedoboru GH, takimi jak powolny wzrost lub niski wzrost. Oznaczenie to można również wykonać u osoby dorosłej z podejrzeniem niedoboru GH i objawami klinicznymi jak obniżona gęstość kości, objawy osłabienia, niekorzystne zmiany profilu lipidowego oraz obniżona wydolność fizyczna. Jednak rutynowo nie oznacza się IGF-1 u dorosłych z tymi objawami gdyż niedobór GH i w konsekwencji niedobór IGF-1 bardzo rzadko są przyczyną tych chorób.
Badanie IGF-1 można zlecić w przypadku podejrzenia niedoczynności przysadki mózgowej oraz dodatkowo w celu monitorowania pacjentów leczonych hormonem wzrostu.
Jednak stężenia IGF-1 nie oznacza się rutynowo w celu monitorowania leczenia GH u dzieci z niedoborem GH. Najlepszym wskaźnikiem skuteczności leczenia jest obserwacja szybkości wzrostu oraz wzrostu bezwzględnego.
Oznaczenie IGF-1 można zlecić łącznie z testem hamowania GH u dziecka z objawami gigantyzmu, u dorosłego z objawami akromegalii i/lub w przypadku podejrzenia niedoczynności przysadki mózgowej.
Po chirurgicznym usunięciu guza przysadki wytwarzającego hormon wzrostu zleca się oznaczenie GH i IGF-1 w celu ustalenia, czy został on usunięty w całości. Oznaczenie IGF-1 zleca się również w regularnych odstępach czasu u pacjentów w trakcie leczenia farmakologicznego lub i/lub radioterapii, przeprowadzanej po usunięciu guza.
Oznaczenie stężenia IGF-1 można wykonywać w regularnych odstępach czasu przez kilka lat, w celu monitorowania wytwarzania GH i wykrycia wznowy.
Co oznacza wynik?
Prawidłowe stężenie IGF-1 należy rozpatrywać w kontekście obrazu klinicznego. U niektórych pacjentów z niedoborem GH stężenie IGF-1 nadal jest prawidłowe.
W przypadku obniżonego stężenia IGF-1 istnieje duże prawdopodobieństwo występowania niedoboru GH lub niewrażliwości na GH. U dzieci niedobór ten może spowodować niski wzrost i opóźniony rozwój, co można leczyć przy pomocy suplementacji hormonu wzrostu. Prawidłowe stężenie GH u dorosłych jest wprawdzie niższe niż u dzieci, ze względu na to, że wraz z wiekiem spada jego produkcja, jednak w przypadku obniżonego stężenia IGF-1 spowodowanego niewrażliwością na hormon wzrostu lub jego niedoborem, należy podjąć leczenie.
W przypadku obniżonego stężenia IGF-1, które spowodowane jest obniżeniem czynności przysadki, należy poddać ocenie kilka hormonów przysadkowych, a w przypadku ich niedoborów zastosować odpowiednią suplementację. Słabsza czynność przysadki może być spowodowana wadami wrodzonymi lub uszkodzeniem przysadki w wyniku urazów, infekcji lub stanów zapalnych.
Obniżone stężenie IGF-1 może również wystąpić w stanach niedożywienia (również w przypadku anoreksji), przewlekłych chorobach nerek lub wątroby, występowania nieaktywnych form GH oraz w przypadku wysokich dawek estrogenów.
Podwyższone stężenie IGF-1 wskazuje zazwyczaj na wzmożone wytwarzanie hormonu wzrostu. Ponieważ poziom GH ulega wahaniom dobowym, stężenie IGF-1 odzwierciedla uśrednioną aktywność GH, a nie jego faktyczne stężenie we krwi. Dzieje się tak do momentu, kiedy osiągnięta zostanie maksymalna zdolność wątroby do wytwarzania IGF-1. W przypadku wysoce wzmożonego wytwarzania GH, stężenie IGF-1 stabilizuje się na poziomie maksymalnym.
Podwyższone stężenie GH i IGF-1 jest stanem prawidłowym w okresie pokwitania i w ciąży. W innych przypadkach jest ono najczęściej spowodowane nowotworami przysadki mózgowej (zazwyczaj nie są one złośliwe). Jeżeli aktywność innych hormonów przysadki również jest nieprawidłowa, świadczy to o nadczynności całego narządu. Jeżeli po chirurgicznym usunięciu guza przysadki poziom IGF-1 nadal jest podwyższony, może to oznaczać, że operacja nie powiodła się. Spadek stężenia IGF-1 w wyniku leczenia farmakologicznego i/lub radioterapii po operacji oznacza, że leczenie spowodowało obniżenie wytwarzania GH. Jeśli stężenie IGF-1 się normalizuje oznacza to, że dana osoba nie wytwarza już nadmiernej ilości hormonu wzrostu. Ponowny wzrost stężenia, po okresie długotrwałego monitorowania, może oznaczać wznowę nowotworu przysadki.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Jeżeli stężenie IGF-1 jest prawidłowe, ale nadal zachodzi podejrzenie niedoboru GH, w celu potwierdzenia rozpoznania lekarz może zlecić kolejne badanie – IGFBP-3 (białko wiążące insulinopodobny czynnik wzrostu 3). Niemalże całe IGF-1 we krwi wiąże się z białkiem wiążącym, z czego najczęściej występującą formą jest IGFBP-3.
Pytania i odpowiedzi
1. Jakie są objawy niedoborów GH i IGF-1?
Poniższe objawy mogą wskazywać na niedobór GH i/lub IGF-1 u dzieci:
- Zwolnione tempo wzrostu we wczesnym dzieciństwie
- Wzrost poniżej normy dla danej grupy wiekowej
- Opóźnione pokwitanie
- Opóźniony rozwój kości widoczny w badaniu rentgenowskim
U osób dorosłych patologicznie niski poziom GH i/lub IGF-1 może dawać nieznaczne nieswoiste objawy, takie jak:
- Obniżona gęstość kości
- Zmęczenie
- Niekorzystne zmiany lipidowe
- Zmniejszona tolerancja na wysiłek fizyczny
2. Jakie są objawy wzmożonego wytwarzania GH i IGF-1?
Najbardziej widocznym objawem u dzieci jest zazwyczaj bardzo wysoki wzrost. U dorosłych objawy mogą być mniej widoczne - większy nos, grubsze usta, bardziej wydatna szczęka lub niemożność założenia dotychczas pasujących butów lub pierścionków. Inne objawy to między innymi:
- Głęboki, ochrypły głos
- Powiększone organy wewnętrzne - wątroba, serce, nerki i śledziona
- Powiększony język
- Zaburzenia erekcji
- Zmęczenie
- Bóle głowy i zaburzenia widzenia
- Ból i puchnięcie stawów
- Zaburzenia cyklu miesiączkowego
- Osłabienie mięśniowe
- Chrapanie
- Pocenie się i nieprzyjemny zapach ciała
- Zgrubienie skóry i włókniaki miękkie
- Ucisk na nerwy (zespół cieśni nadgarstka)
3. Czy badanie można wykonać w gabinecie lekarskim?
Nie. Badanie to wymaga specjalistycznego sprzętu i przeszkolenia i nie jest ono wykonywane w każdym laboratorium. Próbkę zazwyczaj wysyła się do laboratorium specjalistycznego/ referencyjnego.
4. Jak długo należy monitorować stężenie IGF-1 u pacjenta?
Stężenie IGF-1 należy monitorować do momentu normalizacji stężenia GH w czasie leczenia hormonem wzrostu.
Jednak stężenia IGF-1 nie oznacza się rutynowo w celu monitorowania leczenia GH u dzieci z niedoborem GH. Najlepszym wskaźnikiem skuteczności leczenia jest obserwacja szybkości wzrostu oraz wzrostu bezwzględnego.
Źródła
UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu
Linki na tej stronie:
Choroby: zaburzenia czynności przysadki
Linki do stron obcojęzycznych: