Badanie wykonuje się jako badanie przesiewowe w kierunku zakażenia HPV, ponieważ niektóre jego typy związane są z rakiem szyjki macicy; czasem u mężczyzn, ze względu na możliwą korelację pomiędzy zakażeniem HPV i rakiem odbytu lub prącia.

Badanie wykonuje się u osób aktywnych seksualnie, z objawami zakażenia papillomawirusem (brodawki na genitaliach), u osoby z nieprawidłowym wynikiem badania cytologicznego;czasem u mężczyzn narażonych na zakażenie HPV.

Próbka zawierająca komórki pobrane z okolicy szyjki macicy u kobiet i odbytu u mężczyzn. Nie ustalono standardowych warunków pobrania materiału u mężczyzn.

Próbka komórek pobierana jest z okolicy szyjki macicy za pomocą specjalnych, przeznaczonych do tego typu badań szczoteczek. Materiał ze szczoteczki jest przenoszony do płynu konserwującego. W przypadku mężczyzn próbka pobierana jest z okolic odbytu.

Tak. Przed wizytą w gabinecie należy wstrzymać się od kontaktów seksualnych przez 24 do 48 godzin, należy zrezygnować z kąpieli w wannie przez 24 godziny. U kobiet materiału nie pobiera się wcześniej niż w 4 dniu po miesiączce i nie później niż w 4 dniu przed następną miesiączką.

Test HPV ma na celu wykrycie zakażenia wirusami brodawczaka ludzkiego (HPV). Jest to grupa około 100 spokrewnionych ze sobą wirusów, które wywołują kalafiorowate brodawki na skórze i na narządach płciowych (kłykciny kończyste, brodawki płciowe). Większość zakażeń HPV to pospolite, krótkotrwałe, stosunkowo łagodne infekcje występujące u młodych mężczyzn i kobiet. Kilka genotypów HPV (np. HPV 16, HPV 18, HPV 31 i HPV 45) zaliczanych jest do wirusów wysokoonkogennych (grupy wysokiego ryzyka). Nie wywołują one zwykle widocznych brodawek, ale przeżywają w organizmie i wiąże się je z rozwojem raka szyjki macicy oraz rzadziej występującymi nowotworami pochwy, sromu, jamy ustnej, gardła, prącia i odbytu. Test HPV DNA służy do wykrywania materiału genetycznego tych typów HPV, które stwarzają wysokie ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy. Opracowano też testy, które wykrywają typy wirusów, które nie wywołują zmian nowotworowych a jedynie brodawki narządów płciowych.

Brodawczakowatość narządów płciowych jest najczęstszą chorobą przenoszoną drogą płciową na świecie. Szacuje się, że w USA zakażonych jest 20 mln osób, a liczba nowych zakażeń sięga 6 mln rocznie. Co najmniej 50% aktywnych seksualnie kobiet i mężczyzn przynajmniej raz w życiu zostanie zakażonych HPV. Zakażenie typem wirusa wywołującym powstawanie brodawek można rozpoznać na podstawie charakterystycznych zmian bez konieczności przeprowadzania badań laboratoryjnych. Aby stwierdzić, czy wirus należy do typu wysokiego ryzyka rozwoju nowotworu wykonuje się test HPV DNA.

Przewlekłe zakażenie wysokoonkogennym genotypem HPV uważane jest za czynnik wysokiego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. W USA wirusy HPV typu 16 i 18 występują u około 70% chorych z rakiem szyjki macicy. Każdego roku ten nowotwór wykrywa się u ponad 12 tysięcy kobiet, a około 4200 z jego powodu umiera. Wyniki badań wskazują, że przewlekłe zakażenia jamy ustnej wirusami zaliczanymi do onkogennych są czynnikami ryzyka raka jamy ustnej i gardła. Zakażenia wirusem typu 16 i 18 mają związek z występowaniem raka odbytu.

Tradycyjnie, zakażenie HPV jest wykrywane na podstawie stwierdzenia obecności nietypowych komórek w rozmazie barwionym metodą Papanicolau (Pap) - teście stosowanym pierwotnie do wykrywania raka szyjki macicy lub stanów mogących prowadzić do niego (badanie cytologiczne szyjki macicy). Podczas wykonywania badania dokonuje się oceny komórek szyjki w obrazie mikroskopowym. Niektóre zmiany wyglądu komórek mogą wskazywać na zakażenia HPV, ale nie pozwalają określić typu wirusa, a tym samym stopnia ryzyka rozwoju raka szyjki macicy.

Testy DNA dla HPV wykonuje się po uzyskaniu niepokojących zmian w badaniu cytologicznym. W teście wykrywane są typy wirusów HPV, związane z wysokim ryzykiem zachorowania na raka szyjki macicy. W USA u kobiet w wieku 30-65 lat zaleca się wykonywać badania HPV DNA równolegle z badaniem cytologicznym.

W Polsce badanie HPV DNA przeprowadza się w przypadku uzyskania nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego. W USA u kobiet w wieku 30-65 lat zaleca się wykonywanie badania HPV DNA równolegle z badaniem cytologicznym co 5 lat.

Nie zaleca się prowadzenia badań przesiewowych na obecność zakażenia HPV u kobiet poniżej 30 r.ż., gdyż w tej grupie wiekowej zakażenia są stosunkowo częste, ale większość z nich wywołują wirusy „niskiego ryzyka”, które nie wywołują powikłań, a zakażenie ulega samoistnemu wycofaniu bez konieczności leczenia. U kobiet powyżej 21 r.ż. test wykonywany jest po wykryciu nieprawidłowych komórek nabłonkowych nieokreślonego znaczenia (ASCUS) w badaniu cytologicznym. Na podstawie wyniku testu HPV DNA lekarz może podjąć decyzję o przeprowadzeniu kolposkopii, czyli badania pozwalającego zobaczyć fragmenty szyjki macicy w dużym powiększeniu.

W USA niektórzy specjaliści wykonują testy HPV DNA u mężczyzn z grupy ryzyka, tzn. utrzymujących kontakty płciowe z innymi mężczyznami i zakażonych wirusem HIV w celu oceny ryzyka zachorowania na zależne od HPV nowotwory odbytu, prącia i jamy ustnej.

‍

W badaniu cytologicznym obecność atypowych komórek nabłonkowych o nieokreślonym znaczeniu (ASCUS) lub zmiany    "niskiego stopnia" wskazują na prawdopodobną obecność HPV i potrzebę dalszego badania. Badanie cytologiczne ma jednak niską czułość w wykrywaniu zakażenia HPV. Dodatni wynik testu DNA HPV świadczy o zakażeniu HPV typem wirusa wysokiego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy.

Jeżeli oba testy są ujemne jest mało prawdopodobne aby istniało zakażenie HPV. Jeżeli w badaniu cytologicznym występują nietypowe komórki, ale badanie DNA HPV jest ujemne, konieczna jest dalsza obserwacja i badania.

Jeśli wynik cytologii jest prawidłowy, a wynik testu HPV DNA jest dodatni konieczne jest wykonanie kolejnego badania cytologicznego po roku, aby sprawdzić czy zakażenie spowodowało niepokojące zmiany komórek.

W diagnostyce zakażeń HPV wykorzystywane są przede wszystkim testy do wykrywania tych typów wirusa HPV, które związane są z wysokim ryzykiem zachorowania na raka. Dlatego typowanie (oznaczenie typów) HPV zwykle nie jest konieczne. Wynik testu jest dodatni w przypadku zakażeń typem HPV:

• 16, 18, 31, 33, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 68 i 73

Są także testy do wykrywania typów wirusa o niskim ryzyku wywołania choroby nowotworowej:

• 6 i 11 (wywołują brodawki na narządach płciowych), 42, 43 i 44.

W USA stosuje się głównie dwa testy. Jeden z nich wykrywa typ 16 i 18 HPV, które występują u około 70% chorych z rakiem szyjki macicy. Drugi test wykrywa wszystkie typy HPV związane z wysokim ryzykiem raka szyjki macicy.

W Polsce dostępne są różne testy, które wykrywają:

• typ 6 i 11
• typy 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59
• typy 6, 11, 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59
• typy 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68
• typy 6, 11, 16, 18, 26, 31, 33, 35, 39, 40, 42, 45, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 58,59, 61, 62, 64, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73 (MM9), 81, 82 (MM4), 83 (MM7), 84 (MM8), IS39 oraz CP6108.

Jeżeli badanie cytologiczne lub badanie fragmentu tkanki szyjki macicy pobranego metodą biopsji wskazują na stan, który może prowadzić do rozwoju raka (wewnątrznabłonkowa neoplazja szyjki macicy) test DNA HPV pozwala stwierdzić, czy pacjentka jest zakażona typem HPV zwiększającym prawdopodobieństwo rozwoju raka.

U mężczyzn z grupy ryzyka zachorowania na raka odbytu zależnego od HPV test HPV DNA można wykonać w komórkach pobranych z okolic odbytu. Dodatni wynik badania może być powodem do przeprowadzenia dokładniejszych badań, w tym pobrania fragmentu tkanki metodą biopsji w celu oceny histopatologicznej.

W bardzo rzadkich przypadkach zdarza się przeniesienie zakażenia HPV z matki na noworodka w czasie porodu. U niemowlęcia mogą powstać brodawki w gardle lub na strunach głosowych (brodawczakowatość krtani).

1. Jak leczy się zakażenie HPV?

Układ odpornościowy człowieka zwykle w ciągu kilku lat potrafi zwalczyć zakażenie. Dlatego nie leczy się zakażenia wirusowego, ale choroby wywołane przez wirus. Brodawki płciowe mogą być usunięte chemicznie, przez zamrażanie, wypalanie elektryczne (elektrokoagulacja), chirurgicznie lub laserem.

U większości ludzi takie leczenie całkowicie usuwa brodawki. U niektórych osób nawracają jednak i wtedy można nastrzykiwać je interferonem. Brodawki mogą zaniknąć samoistnie, pozostać w niezmienionym stanie lub znacznie zwiększyć rozmiar i/lub liczbę.

W przypadku nieprawidłowych wyników badania cytologicznego możliwy jest różny sposób postępowania, od obserwacji przez wiele miesięcy, w nadziei na samoistne wycofanie zmian, poprzez kriochirurgię, w której zamraża się i usuwa zakażone komórki szyjki macicy, aż do chirurgicznego usunięcia zmienionych chorobowo tkanek. Wczesne uchwycenie zmian komórek ma kluczowe znaczenie dla zapobiegania rozwojowi raka szyjki macicy, który jest znacznie trudniej wyleczyć.

2. Jak można się uchronić przed zakażeniem HPV?

Jedynym w pełni skutecznym sposobem zapobiegania infekcji wirusem HPV jest całkowita abstynencja seksualna. Osoby aktywne seksualnie mogą zmniejszyć ryzyko zakażenia ograniczając kontakty seksualne do jednego, wzajemnie stałego partnera. Jednak, nawet osoby pozostające przez całe życie w jednym związku mogą zarazić się wirusem, jeśli ich partner miał wcześniej kontakty seksualne z innymi osobami. Ryzyko zakażenia HPV i innych chorób przenoszonych drogą płciową zmniejszają prawidłowo i konsekwentnie stosowane prezerwatywy, ale zakażenie może być przeniesione przez obszary, które nie są chronione prezerwatywą.

Profilaktyka pierwotna polega na szczepieniu przeciw HPV.

Amerykańska FDA zaaprobowała dwie szczepionki przeciw HPV: jedna chroni przed zakażeniem HPV typu 16 i 18, które odpowiadają za 70% zachorowań na raka szyjki macicy, druga chroni przed zakażeniem HPV typu 6 i 11, które są przyczyną 90% przypadków brodawczakowatości narządów płciowych. U dziewcząt i kobiet można stosować obydwie szczepionki, u chłopców i mężczyzn drugą z nich.

Szczepienia są skuteczne tylko wtedy, gdy zostaną przeprowadzone przed rozpoczęciem współżycia płciowego (w wieku 9-26 lat). Można jednak rozważyć podanie szczepionki młodej osobie aktywnej płciowo, nawet osobie zakażonej, gdyż szczepienie może zapobiec zakażeniu innym typem wirusa. Szczepionkę podaje się w trzech dawkach na przestrzeni 6 miesięcy.

W Polsce szczepienia przeciw HPV należą do grupy „szczepień zalecanych – niefinansowanych ze środków Ministra Zdrowia”. Zaaprobowano 2 szczepionki: czterowalentną - przeciw typowi 6, 11, 16, 18 (schemat szczepienia 0, 2, 6 miesięcy) oraz dwuwalentną - przeciw typowi 16, 18 (schemat szczepienia 0, 1, 6 miesięcy). Obecnie szczepieniom poddaje się tylko dziewczynki wieku 11-12 lat lub 13-18 lat, jeśli nie były szczepione wcześniej (szczepienia nadrabiające). Obecnie nie zaleca się szczepienia chłopców, ale może się to zmienić w przyszłości.

3. Czy mężczyźni poddawani są badaniom kontrolnym w kierunku zakażenia HPV?

Nie, mężczyźni nie są rutynowo badani w kierunku zakażenia papillomawirusem. Badania można jednak przeprowadzać u mężczyzn z grupy ryzyka, tzn. utrzymujących kontakty płciowe z innymi mężczyznami, zakażonych wirusem HIV lub celowo poddanych immunosupresji z powodu transplantacji. Dostępne obecnie testy komercyjne do badania DNA HPV u kobiet nie są zaaprobowane do badania mężczyzn. Jeżeli zaistnieje taka potrzeba, próbka pochodząca od mężczyzny może być zbadana innym testem DNA.

4. Czy u osób szczepionych przeciw HPV trzeba przeprowadzać badania cytologiczne?

Tak, ponieważ szczepienie chroni wyłącznie przed częścią onkogennych wirusów HPV.

5. Jakie czynniki, poza zakażeniem HPV, zwiększają ryzyko rozwoju raka szyjki macicy?

Dodatkowe czynniki ryzyka u osób zakażonych HPV to: wielokrotne ciąże, długotrwałe przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, przewlekłe zapalenia. Zwiększone ryzyko zachorowania związane jest także z: wczesnym rozpoczęciem współżycia płciowego, wieloma partnerami seksualnymi, rzadkim wykonywaniem badań cytologicznych, paleniem tytoniu, ekspozycją na dietylostilbestrol, niedoborami odporności wywołanymi zakażeniem HIV lub przyjmowaniem leków immunosupresyjnych przez biorców przeszczepów oraz obecnością innych chorób przenoszonych drogą płciową (np. opryszczki narządów płciowych).

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.

Linki do stron w języku polskim:
‍Polska Koalicja na Rzecz Walki z Rakiem Szyjki Macicy

Linki do stron obcojęzycznych:
‍Centers for Disease Control and Prevention: Genital HPV Infection - CDC Fact Sh…
‍CDC: HPV and Men – CDC Fact Sheet
‍National Cervical Cancer Coalition: HPV and Cervical Cancer
‍American Cancer Society: HPV Vaccines

‍