Badanie wykonuje się w celu:

• wykrycia chorób spowodowanych niedoborem lub nadmiernym wytwarzaniem hormonu wzrostu (GH)
• oceny funkcji przysadki oraz monitorowania skuteczności leczenia nadmiernego wytwarzania hormonu wzrostu

Badanie jest jednym z elementów oceny czynności przysadki mózgowej. Wykonuje się je w przypadkach:

• występowania objawów gigantyzmu (u dzieci) lub akromegalii (u dorosłych) wskazujących na nadmierne wytwarzanie GH
• powolnego wzrostu, niskiego wzrostu i opóźnienia w rozwoju (u dzieci) lub wzmożonej gęstości kości, obniżonej siły mięśniowej i podwyższonego stężenia lipidów (u dorosłych) wskazujących na niedobór GH
• podczas leczenia zaburzeń związanych z wydzielaniem GH i przez dłuższy okres po jego zakończeniu.
  

Zazwyczaj jest to kilka próbek krwi pobranych z żyły łokciowej w oznaczonych odstępach czasu.

Zazwyczaj wykonywane są testy stymulacji lub hamowania GH. Po około 10-12 godzinnym okresie postu pobiera się próbkę krwi z żyły łokciowej. Następnie, pod opieką lekarza, pacjent wypija roztwór glukozy (do testu hamowania) lub otrzymuje dożylnie roztwór insuliny lub argininy (do testu stymulacji). Próbki pobierane są z żyły łokciowej w stałych odstępach czasu. Oznaczenia GH wykonywane są w każdej próbce, w celu monitorowania zmiany poziomu hormonu wzrostu w czasie.
Czasami pojedyncza próbka krwi pobierana jest na czczo lub po intensywnych ćwiczeniach fizycznych.

Należy zastosować się do zaleceń lekarza. W większości przypadków próbkę krwi należy pobierać na czczo. Czasami przed pobraniem próbki zaleca się wypoczynek lub intensywny wysiłek fizyczny.

Dzieciom i młodzieży przez kilka dni przed pobraniem próbki krwi często podaje się steroidowe hormony płciowe. Pozwala to na zmniejszenie liczby fałszywie niskich odpowiedzi hormonu wzrostu na bodźce. Podczas wizyty lekarskiej rodzice dziecka otrzymują od lekarza receptę na odpowiednie leki. W celu zmniejszenia ryzyka fałszywie niskiej odpowiedzi hormonu wzrostu na stymulację niektórzy lekarze przepisują również propranolol.

Oznacza się stężenie hormonu wzrostu we krwi. Hormon wzrostu (GH) wytwarzany jest przez przedni płat przysadki mózgowej - organu w kształcie winogrona, znajdującego się u podstawy mózgu. GH jest wydzielany do krążenia w sposób pulsacyjny przez całą dobę ale maksimum wydzielania następuje najczęściej w nocy.

Hormon ten jest niezbędny dla prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka ponieważ pobudza przyrost masy kostnej od urodzenia do okresu pokwitania. Dzieci z niedoborem GH rosną wolniej, a ich niski wzrost jest często jednym z pierwszych objawów niedoboru. Wysokie stężenie GH jest zazwyczaj spowodowane hormonalnie czynnym guzem przysadki (guzy te zazwyczaj są niezłośliwe). Nadmierne wydzielanie GH może spowodować ciągły wzrost kości długich, powodujący gigantyzm i osiągniecie wzrostu powyżej 210 cm. Objawami wzmożonego wydzielania tego hormonu mogą być m.in. zgrubienie rysów twarzy, osłabienie, opóźnione pokwitanie i bóle głowy. Gigantyzm jest zjawiskiem bardzo rzadkim.

U dorosłych nadmiar hormonu wzrostu przejawia się w inny sposób niż u dzieci, ponieważ odgrywa on rolę w regulacji gęstości kości, masy mięśniowej oraz metabolizmu lipidów. Niedobory mogą prowadzić do zmniejszenia gęstości kości i masy mięśniowej oraz wzrostu stężenia lipidów. Mimo tego oznaczanie hormonu wzrostu nie jest badaniem rutynowym u dorosłych ze zmniejszoną gęstością mineralną kości, osłabieniem siły mięśniowej lub podwyższonym stężeniem lipidów, w których to stanach niedobór GH występuje niezwykle rzadko.

Nadmiar powodować może akromegalię charakteryzującą się nie wydłużaniem lecz pogrubieniem i poszerzaniem się kości. Objawy, takie jak zgrubienie skóry, pocenie się, zmęczenie, bóle głowy i stawów nieznaczne w początkowej fazie mogą nasilać się i prowadzić do powiększenia dłoni, stóp i kości twarzy, zespołu cieśni nadgarstka oraz patologicznego powiększenia narządów wewnętrznych.

Nadmiar hormonu wzrostu może również powodować występowanie włókniaków skóry oraz polipów jelitowych. Nieleczona akromegalia i gigantyzm mogą powodować powikłania takie jak cukrzyca typu 2, podwyższone ryzyko choroby sercowo-naczyniowej, nadciśnienie, zapalenie stawów oraz spowodować skrócenie życia pacjenta.

Ze względu na fakt, że hormon wzrostu wydzielany jest przez przysadkę w sposób pulsacyjny przez całą dobę, wyrywkowe oznaczenia jego poziomu zazwyczaj nie ma wartości klinicznej i dlatego w celu rozpoznania zaburzeń wydzielania stosuje się zazwyczaj testy stymulacji oraz testy hamowania.

‍

Oznaczenia hormonu wzrostu nie wykonuje się dla celów badań przesiewowych mogą one natomiast zostać zlecone jako pomocne przy ocenie czynności przysadki:

• Testy stymulacji GH wykorzystuje się w celu wykrycia niedoczynności przysadki.
• Testy hamowania GH stosowane są w celu wykrycia nadczynności przysadki.
• Test stymulacji hormonu wzrostu pomaga rozpoznać niedobór hormonu wzrostu i niedoczynność przysadki mózgowej. Próbkę do badania pobiera się po 10-12 godzinach od ostatniego posiłku. Następnie, pod ścisłym nadzorem lekarskim, pacjentowi dożylnie podaje się roztwór insuliny lub argininy. Próbki krwi pobiera się w określonych odstępach czasu i oznacza się w nich stężenie hormonu wzrostu, aby sprawdzić, czy przysadka została pobudzona przez insulinę (lub argininę) do wytworzenia oczekiwanego poziomu hormonu wzrostu. Inne substancje stymulujące hormon wzrostu to klonidyna i glukagon.
• Test hamowania hormonu wzrostu pomaga rozpoznać nadmiar tego hormonu, co w połączeniu z innymi badaniami krwi oraz diagnostyką obrazową, pomaga wykryć i zlokalizować guzy przysadki. Próbkę do badania pobiera się po 10-12 godzinach od ostatniego posiłku. Następnie pacjent otrzymuje do wypicia standardowy roztwór glukozy. Próbki krwi pobiera się w określonych odstępach czasu i oznacza się w nich stężenie hormonu wzrostu, aby sprawdzić czy funkcja przysadki została wystarczająco ograniczona przez dawkę glukozy.

Ponadto GH oznacza się aby ocenić skuteczność leczenia akromegalii lub gigantyzmu.

Oznaczenie GH wykonuje się w trakcie prób czynnościowych - testu stymulacji lub hamowania, w celu obserwacji zmian stężenia tego hormonu w czasie. Oznaczenia GH mogą być stosowane również jako badania przesiewowe w kierunku nieprawidłowej czynności przysadki oraz jako diagnostyczne - wspomagające w rozpoznaniu choroby, stopnia jej zaawansowania, a także śledzeniu powikłań, będących jej wynikiem.

IGF-1 (insulinopodobny czynnik wzrostu - 1) jest często oznaczany jednokrotnie podczas prób czynnościowych w badaniach GH. Można oznaczać go również jako test pojedynczy lub w połączeniu z GH jako badanie monitorujące.
IGF-1 wytwarzany jest w wątrobie i odzwierciedla tak nadmiar jak i niedobór GH. Stężenie IGF-1 nie podlega wahaniom dobowym, przez co jest przydatnym wskaźnikiem określającym średnie stężenie GH.

Często równolegle zleca się również inne oznaczenia odzwierciedlające czynność przysadki, takie jak wolna tyroksyna (fT4), TSH, kortyzol, FSH, LH i testosteron (u mężczyzn). Badania te wykonywane są zazwyczaj przed oznaczeniem GH, aby upewnić się, że ich wyniki są prawidłowe i świadczą o fizjologicznym wydzielaniu tych hormonów bądź kontrolowanym przy pomocy leków. Na przykład, niedoczynność tarczycy musi zostać wyleczona zanim będzie u dzieci prowadzona diagnostyka w kierunku rozpoznania niedoboru GH; inaczej można uzyskać fałszywie ujemne wyniki badania GH. W teście hamowania wykonuje się również oznaczenia stężenia glukozy w celu upewnienia się, że organizm pacjenta jest odpowiednio nasycony podanym roztworem glukozy.

Oznaczenia stężenia GH zleca się zazwyczaj u pacjentów z objawami wskazującymi na nieprawidłowe wydzielanie tego hormonu lub jako badanie wspomagające w przypadkach nieprawidłowych wyników innych testów.

Oznaczenie stężenia GH może zostać zlecone w celu oceny wpływu długoterminowej chemioterapii na czynność przysadki u dzieci. Okresowe oznaczanie hormonu wzrostu i IGF-1 wykonuje się czasem u dzieci poddanych radioterapii ośrodkowego układu nerwowego lub naświetlaniom całego ciała przed przeszczepem komórek macierzystych. Zazwyczaj dzieje się tak w przypadkach ostrej białaczki limfoblastycznej, gdzie naświetlanie mózgu może mieć wpływ na podwzgórze oraz przysadkę, co z kolei ma wpływ na prawidłowy wzrost.

Stężenie GH i IGF-1 często kontroluje się przez dłuższy okres po zakończeniu leczenia niedoboru GH, gigantyzmu i akromegalii. Jest również stosowany do monitorowania stanu zdrowia pacjentów po zabiegach operacyjnych, w trakcie przyjmowania leków i/lub radioterapii guzów przysadki. Oznaczenie stężenia GH może być również wykonane dla oceny podawania sterydów w celu zwiększenia ogólnej wydolności psychofizycznej.

‍

Testy stymulacji GH zlecane są u dzieci z objawami niedoboru GH.
Objawy niedoborów GH:

• zbyt wolne tempo wzrostu we wczesnym dzieciństwie i bardzo niski wzrost w porównaniu z rówieśnikami,
• wartości fT4 i TSH nie wykazujące niedoczynności tarczycy (niskie stężenie hormonów tarczycy może również być przyczyną spowolnionego wzrostu),
• wynik prześwietlenia (Rtg) wykazujący opóźniony rozwój kości,
• podejrzenie niedoczynności przysadki u dzieci.

Po rozpoznaniu niedoboru GH lub niedoczynności przysadki lekarz może zlecić wykonanie testów stymulacji dla potwierdzenia rozpoznania, przy równoczesnym oznaczeniu IGF-1 w celu monitorowania skuteczności terapii zastępczej GH (jeżeli jest ona wskazana), a po osiągnięciu dojrzałości w celu ustalenia czy niezbędne jest kontynuowanie suplementacji.

Testy stymulacji zlecane są u osób dorosłych z objawami niedoboru GH i/lub objawami niedoczynności przysadki, takimi jak zmniejszona gęstość kości, zmęczenie, zmiany lipidowe oraz zmniejszona tolerancja na wysiłek fizyczny. Dodatkowe oznaczenia hormonalne wykonywane są w celu wykluczenia innych schorzeń o podobnych objawach. Niedobór GH występuje rzadko u dzieci i dorosłych. Może wystąpić u dorosłych jeśli niedobór GH został rozpoznany w dzieciństwie lub w wywiadzie stwierdzono obciążenie rodzinne niedoczynności podwzgórza lub przysadki.

Testy hamowania GH wykonywane są u dzieci z objawami gigantyzmu, u dorosłych z objawami akromegalii. Wykonuje się je także w przypadku podejrzenia nowotworu przysadki, a wraz z oznaczeniem stężenia IGF-1 oraz innych hormonów - w celu monitorowania skuteczności leczenia tych schorzeń. Badania kontrolne wykonuje się regularnie, przez wiele lat, w celu wykrycia ewentualnego nawrotu choroby w przypadkach nadmiaru hormonu wzrostu.

‍

Należy ostrożnie interpretować wyniki oznaczeń hormonu wzrostu. GH uwalniany jest przez przysadkę w sposób pulsacyjny, osiągając najwyższe wartości w godzinach rannych, dlatego wyrywkowe oznaczanie jego stężenia nie jest przydatne, ponieważ wartości, które mogą być uznane za nieprawidłowe mogą mieścić się w granicach prawidłowych wahań okołodobowych. Stężenie GH będzie wyższe rano i wzrasta również w wyniku ćwiczeń fizycznych i stresu. W ocenie odpowiedzi na test stymulacji lub hamowania GH przydatne jest porównywanie wynuków GH z wynikami oznaczeń IGF-1.


Test stymulacji hormonu wzrostu.

Jeżeli poziom hormonu wzrostu podczas testu nie podlega wystarczającej stymulacji (jest niższy niż powinien), a u pacjenta występują objawy jego niedoboru oraz obniżone stężenie IGF-1, prawdopodobnie ma miejsce niedobór hormonu wzrostu, który można leczyć. Jeżeli stężenie TSH u pacjenta jest niskie, należy najpierw doprowadzić je do prawidłowych wartości, ponieważ niedobory hormonów tarczycy mogą dawać objawy podobne do niedoboru GH. U pacjenta może również występować niedoczynność przysadki mózgowej i/lub ogólne spowolnienie jej funkcji. Oznaczenie GH w celu ustalenia niedoborów należy wykonywać po uprzedniej ocenie funkcji tarczycy. Przed wykonaniem badania należy wyleczyć ewentualną niedoczynność tarczycy oraz ocenić tempo wzrostu dziecka.
U osób podejmujących intensywny wysiłek fizyczny, u których poziom GH nie jest podwyższony, może występować niedobór tego hormonu. Należy to potwierdzić w dalszych badaniach.


Test hamowania hormonu wzrostu

Jeżeli stężenie GH u pacjenta nie zostanie odpowiednio obniżone podczas badania (pozostaje podwyższone), a u pacjenta występują objawy gigantyzmu lub akromegalii oraz wysokie stężenie IGF-1, zachodzi prawdopodobieństwo wytwarzania zbyt dużych ilości hormonu wzrostu. Jeżeli w badaniu radiologicznym, tomografii komputerowej lub rezonansie magnetycznym widoczne jest skupisko komórek, zachodzi prawdopodobieństwo obecności guza przysadki (zazwyczaj o charakterze łagodnym). U osób, u których wcześniej wykryto guz przysadki, podwyższone stężenie GH może świadczyć o wznowie.

Guzy przysadki są najczęstszą przyczyną nadmiernej syntezy hormonu wzrostu, choć bywają także przyczyną niedoboru GH, co może mieć miejsce w przypadkach nadprodukcji innego hormonu przysadki jak ACTH (w zespole Cushinga) czy prolaktyny (podczas mlekotoku). Duży guz może zahamować wytwarzanie wszystkich hormonów przysadki i spowodować uszkodzenie otaczającej ją tkanki. Niedoczynność lub nadczynność przysadki rozwija się na skutek innych schorzeń, również tych uwarunkowanych genetycznie, lub urazów.

Czynniki utrudniające prawidłową ocenę wyniku badania hormonu wzrostu to między innymi:

• leki podwyższające stężenie GH jak: amfetamina, arginina, dopamina, estrogeny, glukagon, histamina, insulina, lewodopa, methyldopa i kwas nikotynowy,
• leki obniżające stężenie GH: kortykosteroidy i fenotiazyny,
• badania obrazowe z podaniem środka radioaktywnego, przeprowadzone w ciągu tygodnia przed wykonaniem oznaczenia (dotyczy niektórych metod laboratoryjnych).

Istnieją metody modyfikowania nieprawidłowego stężenia hormonu wzrostu. Syntetyczną formę GH stosuje się w celu zmniejszania niedoboru u dzieci (leczenie dorosłych z niedoborem GH budzi więcej kontrowersji). W leczeniu guzów przysadki wydzielających nadmiernie hormon wzrostu stosuje się postępowanie skojarzone polegające na leczeniu operacyjnym, farmakologicznym oraz radioterapii.
Istotne dla pomyślnego przebiegu leczenia jest jak najszybsze wykrycie choroby.

Zmiany kostne związane z gigantyzmem i akromegalią są nieodwracalne. Nieleczone dzieci z niedoborami GH pozostaną niskorosłe.
Nieprawidłowe wydzielanie hormonu wzrostu może prowadzić do długotrwałych powikłań. Na przykład, akromegalia może powodować polipy jelita grubego (zwiększając ryzyko wystąpienia nowotworu jelita grubego), cukrzycę, podwyższone ciśnienie krwi i zaburzenia wzroku. Jeżeli guz nieodwracalnie uszkodzi komórki przysadki, może zaistnieć konieczność zastosowania wielohormonalnej terapii zastępczej. Wzmożony wzrost kości może również powodować zespół cieśni nadgarstka, zapalenia stawów i osłabienie układu kostnego.

Należy pamiętać, że w większości przypadków niski wzrost nie jest spowodowany niedoborem hormonu wzrostu. Przyczyną mogą być również cechy dziedziczne, przebyte choroby oraz nieprawidłowości genetyczne.

Z rzadka u pacjenta mogą występować objawy niedoboru GH przy prawidłowym lub podwyższonym stężeniu GH z powodu wrodzonej oporności na ten hormon. W takich przypadkach wysokiemu stężeniu GH towarzyszy obniżone stężenie IGF-1.

‍

1. Jakie schorzenia leczy się przy pomocy GH?

Oprócz stanów niedoborowych, leczenie hormonem wzrostu u dzieci stosuje się w przypadku: przewlekłej niewydolności nerek, zespołu Pradera-Williego, zespołu Turnera.

Podawanie hormonu wzrostu dzieciom niskiego wzrostu, u których nie stwierdzono niedoboru hormonu budzi wiele kontrowersji. Dotyczy to również dorosłych, bez względu na to czy mają udokumentowany niedobór. Z przyjmowaniem hormonu wzrostu jako leku związane jest ryzyko oraz objawy niepożądane, jest on drogi i nie ma wystarczających danych, potwierdzających korzyści płynące z jego stosowania.

Terapia zastępcza GH stosowana jest czasami u pacjentów z utratą masy mięśniowej spowodowaną HIV/AIDS, w celu utrzymania masy ciała.

2. Dlaczego sportowców należy badać stężenie GH?

Hormon wzrostu wzmaga rozrost mięśni u osób dorosłych i z tego powodu zdarzają się przypadki przyjmowania go w celu poprawy osiąganych wyników. Oznaczenia GH lub IGF-1 u sportowców można wykonać łącznie z badaniami na obecność innych środków dopingujących.

3. Jakie jeszcze badania mogą zostać zlecone w celu oceny wytwarzania GH?

W celu oceny wytwarzania GH, jako badania pomocnicze czasami zleca się wykonanie oznaczeń: IGF-1

W celu oceny wytwarzania GH, jako badania pomocnicze czasami zleca się wykonanie oznaczeń: IGF-1 (insulinopodobny czynnik wzrostu 1), IGFBP-3 (białko wiążące insulinopodobny czynnik wzrostu - 3) oraz GHRH (hormon uwalniający hormon wzrostu). Badania te nie są jednak szeroko stosowane.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.
‍‍

‍Linki na tej stronie:
‍Choroby : zaburzenia czynności przysadki, choroby tarczycy
‍
‍Linki do stron obcojęzycznych:
‍Hormone Health Network: Growth Hormone Use and Abuse
National Organization for Rare Disorders: Acromegaly
National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Acromegaly
The Magic Foundation
Hormone Health Network: Growth Hormone Deficiency in Children
Hormone Health Network: Growth Hormone Deficiency in Adults
MedlinePlus: Growth Disorders
Nemours Foundation: What is a Growth Disorder?

‍