Aby określić ilość żelaza zmagazynowanego w organizmie.

Kiedy lekarz podejrzewa niedobór lub nadmiar żelaza u pacjenta.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.

Może być wskazane pobranie próbki na czczo, po 12 godzinach wstrzymywania się od przyjmowania pokarmów. W tym czasie wolno pić tylko wodę.

Badanie polega na oznaczeniu stężenia ferrytyny w osoczu krwi. Ferrytyna jest białkiem zawierającym żelazo. Jest podstawową postacią przechowywania żelaza wewnątrz komórek. Niewielkie ilości ferrytyny są uwalniane z tkanek do krwi krążącej, w stopniu zależnym od aktualnych zasobów żelaza w organizmie.

U osób zdrowych około 70% żelaza wchłoniętego w przewodzie pokarmowym jest wbudowywane do cząsteczek hemoglobiny w erytrocytach. Większość z pozostałych 30% jest magazynowana w postaci ferrytyny lub hemosyderyny, które są kompleksami zbudowanymi z białka, żelaza i innych składników. Ferrytyna i hemosyderyna znajdują się głównie w wątrobie, ale występują także w szpiku kostnym, śledzionie, mięśniach szkieletowych.

Kiedy dostępność żelaza jest niższa od zapotrzebowania pula magazynowa stopniowo zmniejsza się, co ma odbicie w spadku stężenia ferrytyny we krwi. Może to mieć miejsce w przypadku ograniczonej podaży żelaza w pokarmach, zaburzeniu wchłaniania, zwiększenia zapotrzebowania (np. w ciąży) lub w przypadku przewlekłej lub masywnej utraty krwi. Objawy niedoboru żelaza pojawiają się zwykle dopiero po wyczerpania zapasów ustrojowych.

Jeśli ilość wchłanianego żelaza przekracza zapotrzebowanie organizmu zwiększa się magazynowanie żelaza i wzrasta stężenie ferrytyny w surowicy. Przy długotrwałym nadmiernym wchłanianiu żelaza dochodzi do tworzenia złogów hemosyderyny w tkankach, które mogą powodować uszkodzenie i upośledzenie czynności narządów. Tak się dzieje w hemochromatozie, chorobie uwarunkowanej genetycznie, w której dochodzi do nadmiernego wchłaniania żelaza z diety pomimo prawidłowej podaży tego pierwiastka.

Ferrytynę oznacza się, aby sprawdzić, jak dużo żelaza zostało zmagazynowane w organizmie. Często wykonuje się oznaczenie ferrytyny w panelu badań wspólnie ze stężeniem żelaza oraz całkowitą zdolnością wiązania żelaza (CZWŻ, TIBC) w celu wykrycia lub oceny ciężkości niedoboru lub nadmiaru żelaza. do góry

Oznaczanie ferrytyny może zostać zlecone, jeśli w morfologii krwi obwodowej stwierdza się obniżone stężenie hemoglobiny i hematokrytu, a szczególnie jeśli czerwone krwinki (erytrocyty) są mniejsze i zawierają mniej hemoglobiny niż normalnie (tzn. występuje mikrocytoza i niedobarwliwość, co sugeruje występowanie niedokrwistości z niedoboru żelaza.

We wczesnej fazie niedobór żelaza przebiega bezobjawowo. Jeśli u pacjenta nie występują inne schorzenia objawy mogą się pojawić dopiero wtedy, gdy dojdzie do spadku stężenia hemoglobiny poniżej określonej wartości (około 10 g/dl). Dopiero po wyczerpaniu puli magazynowej żelaza może dojść do pojawienia się objawów, które skłonią lekarza do zlecenia oznaczenia ferrytyny i innych wskaźników gospodarki żelazem. Do najczęstszych objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza należą:

• przewlekłe zmęczenie/wyczerpanie
• zawroty głowy
• osłabienie
• bóle głowy.

Przy znacznym niedoborze żelaza może wystąpić zadyszka, dzwonienie w uszach, senność i drażliwość. W ciężkiej niedokrwistości występują dodatkowo bóle głowy, ból w klatce piersiowej, bóle nóg a nawet zaburzenia pracy serca. U dzieci może dojść do upośledzenia zdolności poznawczych i trudności w nauce. Oprócz ogólnych objawów niedokrwistości stwierdza się objawy charakterystyczne dla niedoboru żelaza. Należą do nich spaczone łaknienie (przemożna chęć spożywania nietypowych substancji na przykład korzenia lukrecji, kredy, gliny, ziemi), uczucie palenia języka lub wygładzenie powierzchni języka, pęknięcia kącików ust, łyżeczkowate wgłębienia paznokci u palców dłoni i stóp.

Oznaczenie ferrytyny i innych wskaźników gospodarki żelazem zleca się także przy objawach sugerujących hemochromatozę. Objawy kumulacji żelaza w organizmie są różne u różnych osób, ale pogłębiają się z czasem. Należą do nich między innymi:

• bóle stawów
• zmęczenie, osłabienie
• brak energii
• bóle brzucha
• zanik libido
• zaburzenia pracy serca.

Oznaczanie stężenia ferrytyny w surowicy zwykle łączy się z badaniem innych wskaźników gospodarki żelazem. W poniższej tabeli zestawiono zmiany wskaźników obserwowane w różnych zaburzeniach.

Stężenie ferrytyny jest obniżone w długotrwałym niedoborze żelaza, a podwyższone w hemochromatozie i innych zaburzeniach związanych z nadmiernym magazynowaniem żelaza w ustroju oraz u osób wielokrotnie leczonych krwią.
Ferrytyna jest białkiem ostrej fazy, co oznacza że jej stężenie w osoczu wzrasta u osób z zapaleniem, chorobami wątroby, przewlekłymi zakażeniami, chorobami autoimmunologicznymi, niektórymi nowotworami. Jednak nie jest wykorzystywana w diagnostyce lub monitorowaniu leczenia tych schorzeń. Wyjątkiem są niektóre nowotwory.

Ferrytyna znajduje się w większości wewnątrz komórek, tylko w niewielkich ilościach występuje we krwi. Jeśli dojdzie do uszkodzenia narządów zawierających ferrytynę (szczególnie wątroby, śledziony i szpiku kostnego), jej stężenie we krwi jest wysokie niezależnie od rzeczywistych zasobów ustrojowych.

1. Dlaczego pomimo prawidłowego stężenia żelaza stężenie ferrytyny może być obniżone?

Niedokrwistość z niedoboru żelaza rozwija się stopniowo. Przy zbyt małej podaży żelaza organizm początkowo wykorzystuje do syntezy hemoglobiny żelazo zgromadzone w tkankach w postaci m.in. ferrytyny. Dlatego we wczesnej fazie niedoboru żelaza dochodzi do spadku stężenia ferrytyny we krwi, a stężenie żelaza i hemoglobiny pozostaje prawidłowe.

2. Czy spożywanie produktów bogatych w żelazo i preparatów zawierających żelazo powoduje wzrost stężenia ferrytyny?

Tak, zwiększenie podaży żelaza zwiększa magazynowanie tego pierwiastka w tkankach, a tym samym powoduje wzrost stężenia ferrytyny w surowicy.

3. Jakie inne czynniki mogą zmieniać stężenie ferrytyny?

Zwiększone stężenie ferrytyny w surowicy może być spowodowane nadużywaniem alkoholu, ostrym zapaleniem wątroby i zakażeniem.

4. Kto powinien przyjmować suplementy żelaza?

Do osób, którym zwykle zaleca się przyjmowanie preparatów żelaza należą kobiety ciężarne i chorzy z rozpoznanym niedoborem żelaza. Ponadto suplementacji wymagać mogą młode kobiety, u których niedokrwistość spowodowana jest niewłaściwym sposobem odżywiania lub zbyt obfitymi krwawieniami miesięcznymi. Wybór najlepszej formy leczenia należy do lekarza, gdyż przyjmowanie zbyt dużych dawek żelaza może spowodować zatrucie żelazem, szczególnie u dzieci.

5. Czy jest jakiś sposób leczenia przedawkowania żelazem?

Jeśli zaburzenie ma charakter przejściowy może ustąpić samoistnie, jeśli wynika z nadmiernej suplementacji zwykle wystarczy ograniczenie podaży. Jeśli przyczyną jest hemochromatoza lub choroba przewlekła nie można jej wyleczyć. W ciężkich przypadkach leczeniem z wyboru są powtarzane krwioupusty, gdyż wraz z krwią usuwane jest żelazo.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍American Society for Hematology: Anemia
‍MedlinePlus: Iron deficiency anemia
‍National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases: Hemochromatos…
‍National Heart, Lung and Blood Institute: Iron-Deficiency Anemia
‍National Heart, Lung and Blood Institute: Hemochromatosis
‍Office of Dietary Supplements: Iron

‍