Badanie wykonuje się aby ocenić czynność przysadki mózgowej, szczególnie w zaburzeniach płodności, niewydolności gonad, zaburzeniach okresu dojrzewania, guzach przysadki.

Badanie wykonuje się w przypadku trudności w zajściu w ciążę lub nieregularnych cykli miesiączkowych; gdy występują objawy zaburzenia czynności przysadki lub podwzgórza albo choroby jajników lub jąder; u dziecka, jeśli lekarz podejrzewa opóźnione lub przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej. Czasem wykorzystuje się przypadkową próbkę moczu. Jeśli lekarz chce ocenić wytwarzanie FSH w ciągu doby, może zlecić oznaczenie w moczu ze zbiórki dobowej. FSH jest uwalniany w ciągu doby w sposób cykliczny, dlatego dobowa zbiórka moczu pozwala wyeliminować problem zmienności poziomu hormonu. Przypadkowa próbka może nie oddawać rzeczywistego stężenia hormonu.

Nie

Hormon folikulotropowy (FSH) jest wytwarzany w przysadce mózgowej. Jego synteza podlega regulacji przez złożony układ, w skład którego wchodzą hormony gonad (jajników lub jąder), przysadki i podwzgórza.

U kobiet FSH pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyków zawierających komórki jajowe w pierwszej (folikularnej) fazie cyklu miesiączkowego.
Cykl miesiączkowy dzieli się na dwie fazy folikularną i lutealną, w środku cyklu występuje szczyt wydzielania FSH i hormonu luteinizującego (LH). Owulacja następuje krótko po szczycie wydzielania tych hormonów, około połowy cyklu. W fazie folikularnej FSH zapoczątkowuje wytwarzanie estradiolu w pęcherzykach i razem z LH pobudza dalsze ich dojrzewanie. W fazie lutealnej FSH pobudza wytwarzanie progesteronu. Zarówno estradiol, jak i progesteron biorą udział w regulacji wytwarzania FSH przez przysadkę. FSH umożliwia również prawidłową odpowiedź jajnika na działanie LH. W czasie menopauzy ustaje czynność jajników i wydzielanie FSH rośnie.

U mężczyzn FSH pobudza wytwarzanie nasienia w jądrach oraz produkcję białek wiążących hormony płciowe. Poziom FSH u mężczyzn po okresie pokwitania jest względnie stały.

U niemowląt i dzieci stężenie FSH we krwi wzrasta krótko po urodzeniu, a następnie (u chłopców w wieku 6 miesięcy, a u dziewcząt w wieku 1-2 lat) zmniejsza się do bardzo niskich wartości. Poziom FSH ponownie rośnie około 6-8. roku życia, przed rozpoczęciem dojrzewania płciowego i rozwojem drugorzędowych cech płciowych.

Badanie FSH często wykonuje się razem z innymi badaniami laboratoryjnymi (LH, testosteron, estradiol i progesteron) w ocenie niepłodności męskiej i kobiecej. Jest ono pomocne w ustaleniu przyczyny niskiej liczby plemników w nasieniu. Oznaczenia FSH wykorzystuje się także w celu wyjaśnienia przyczyn nieregularnych cykli miesiączkowych oraz w rozpoznawaniu chorób przysadki, jajników i jąder. U dzieci oznaczenia FSH i LH wykorzystuje się w diagnozowaniu opóźnionego lub przedwczesnego dojrzewania płciowego.

‍

U kobiet i mężczyzn oznaczenia FSH i LH zleca się w diagnostyce niepłodności oraz chorób przysadki i gonad. FSH można zlecić u kobiety, u której ustały krwawienia miesiączkowe lub stały się nieregularne w celu stwierdzenia, czy rozpoczęła się menopauza.. U dzieci można zlecić oznaczenie FSH i LH, jeśli chłopiec lub dziewczynka nie wykazuje oznak dojrzewania płciowego w prawidłowym wieku, czyli pokwitanie występuje za wcześnie lub za późno. Objawy pokwitania obejmują:

• powiększenie piersi u dziewcząt
• pojawienie się owłosienia łonowego
• powiększenie genitaliów u chłopców
• rozpoczęcie miesiączkowania u dziewcząt

Zbyt wczesne pojawienie się wyżej wymienionych objawów lub ich brak w spodziewanym wieku, może wskazywać na choroby podwzgórza, przysadki, gonad albo innych narządów.
Oznaczenia FSH i LH mogą pomóc w odróżnieniu łagodnych objawów od nasilonych zmian chorobowych. Jeśli lekarz stwierdzi te zmiany to zleci dalsze badania w celu ustalenia ich przyczyny.

‍

Oznaczenie stężeń FSH I LH wykorzystuje się do w różnicowaniu pierwotnej niewydolności jajników (choroba jajników) od wtórnej (zaburzenie czynności jajników spowodowane chorobą przysadki lub podwzgórza). Zwiększony poziom FSH i LH wiąże się najczęściej z pierwotną niewydolnością jajników.
Niektóre przyczyny pierwotnej niewydolności jajników to:

Wady rozwojowe:

• agenezja jajników (niewykształcenie się jajników)
• nieprawidłowości chromosomalne, np. zespół Turnera
• zaburzenie produkcji hormonów steroidowych jajnika, np. niedobór 17-alfa-hydroksylazy

Przedwczesne zaprzestanie czynności jajników spowodowane:

• napromienieniem
• chemioterapią
• chorobą autoimmunologiczną

Przewlekły brak owulacji spowodowany:

• zespołem policystycznych jajników (PCOS)
• chorobą nadnerczy
• chorobą tarczycy
• guzem jajnika

Kiedy kobieta wchodzi w okres menopauzy i czynność jajników wygasa, poziom FSH wzrasta.
Niski poziom FSH i LH jest związany z wtórną niewydolnością jajników spowodowaną chorobą przysadki lub podwzgórza.
U mężczyzn wysoki poziom FSH wynika z pierwotnej niewydolności jąder. Może ona być spowodowana wadami rozwojowymi jąder albo ich uszkodzeniem:

Wady rozwojowe jąder:

• agenezja gonad
• zaburzenia chromosomalne, np. zespół Klinefeltera.

Uszkodzenie jąder:

• infekcje wirusowe (świnka)
• urazy
• napromienienie
• chemioterapia
• choroby autoimmunologiczne
• guzy z komórek zarodkowych
• infekcja wirusowa (świnka)
• uraz
• napromienienie
• chemioterapia
• choroba autoimmunologiczna
• guz z komórek zarodkowych

Niski poziom FSH najczęściej wiąże się z niewydolnością przysadki lub podwzgórza.
U dzieci wysoki poziom FSH i LH oraz rozwój drugorzędowych cech płciowych pojawiające się zbyt wcześnie wskazują na przedwczesne dojrzewanie płciowe. Znacznie częściej problem ten dotyczy dziewcząt niż chłopców. Przedwczesne dojrzewanie płciowe może mieć wiele różnych przyczyn, które muszą być rozpoznane i leczone.

Niektóre przyczyny przedwczesnego dojrzewania to:

• uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego
• guzy wydzielające hormony
• guzy lub torbiele jajników
• guzy jąder

Prawidłowe poziomy FSH i LH u dzieci, u których występują zbyt wcześnie pewne cechy dojrzewania płciowego mogą wskazywać na łagodną postać przedwczesnego dojrzewania płciowego bez określonej przyczyny, albo mogą być przejawem prawidłowej zmienności okresu pokwitania.

W przypadku opóźnionego dojrzewania płciowego poziomy FSH i LH mogą być prawidłowe lub obniżone w porównaniu z normą dla okresu pokwitania. Do zdiagnozowania przyczyny opóźnionego dojrzewania płciowego, może być konieczne wykonanie testu z GnRH (wydzielanie LH w odpowiedzi na pobudzenie GnRH) lub jeszcze innych badań.

Niektóre przyczyny opóźnionego dojrzewania to:

• zaburzenie dotyczące gonad (jajników lub jąder)
• niedobór hormonów
• zespół Turnera (nieprawidłowość chromosomalna u dziewcząt)
• zespół Klinefeltera (nieprawidłowość chromosomalna u chłopców)
• przewlekłe infekcje
• nowotwory
• zaburzenia odżywiania (jadłowstręt psychiczny - anoreksja)

Poziom FSH może być podwyższony u osób zażywających cimetydynę, klomifen, glikozydy naparstnicy lub lewodopę. Poziom FSH może być obniżony w przypadku zażywania doustnych środków antykoncepcyjnych, fenotiazyny i leków hormonalnych. Stężenie FSH wzrasta z wiekiem, jest również wyższe u palaczy.   U osób, które w ostatnim czasie miały wykonywane badanie scyntygraficzne, izotopy użyte podczas badania mogą interferować w oznaczeniu FSH.

1. Jakie badania wykonuje się u kobiety w przypadku trudności w zajściu w ciążę?

Podstawowe badania w diagnostyce niepłodności często obejmują oznaczenie hormonu luteinizującego (LH), wykonywane w moczu jako tzw. test owulacyjny. Lekarz może też zlecić codzienny pomiar temperatury ciała, która nieco wzrasta w okresie. W przypadku niepłodności można też oznaczyć FSH i LH we krwi, wykonać inne badania hormonalne lub tzw. test po stosunku. Lekarz może zlecić badanie obrazowe jajowodów w celu oceny ich drożności, a także zalecić badanie nasienia u partnera.

2. Dlaczego kobieta powinna mieć wykonane wielokrotne oznaczenia FSH, a mężczyzna tylko jednokrotne?

Wielokrotne oznaczenia FSH u kobiety są wykonywane w celu śledzenia zmiany stężenia FSH w czasie. U kobiet stężenia FSH zmieniają się cyklicznie z pikiem stężenia każdego miesiąca. Mężczyźni mają bardziej stabilne stężenia FSH.

3. Co może być przyczyną zarostu i nieregularnego miesiączkowania u młodej kobiety?

Przyczyną takich objawów może być zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenie hormonalne dotyczące ok. 7-10% kobiet, które jest częstą przyczyną niepłodności. W tej chorobie jajniki są powiększone z powodu rosnących w nich torbieli. Kobiety cierpiące na PCOS mogą też mieć podwyższony poziom androgenów i może nie dochodzić u nich do owulacji. W przypadku wymienionych objawów badania laboratoryjne, obejmujące oznaczenie FSH, LH i androgenów, mogą być przydatne w ustaleniu, czy rzeczywiście przyczyną jest PCOS. Leki i terapia hormonalna mogą pomóc złagodzić objawy.

4. Dlaczego może być potrzebne badanie żeńskich hormonów u mężczyzny?

Organizm mężczyzny również produkuje FSH i LH i poziom tych hormonów jest ważny dla oceny męskiego czynnika płodności. U mężczyzn FSH pobudza jądra do produkcji plemników, tak jak u kobiet pobudza jajniki do produkcji komórek jajowych. Oznaczenie LH może być wskazane u mężczyzn w przypadku niskiego poziomu testosteronu.

5. Czy jest dostępny test do oznaczania FSH w warunkach domowych?

Tak. Istnieją testy, dostępne w aptekach bez recepty, produkcji różnych firm, pozwalające na oznaczenie FSH w warunkach domowych, w próbce moczu. Są one stosowane głównie w celu wykazania wzrostu stężenia FSH typowego dla menopauzy. Więcej informacji można uzyskać w internecie, wprowadzając do wyszukiwarki hasło: testy płodności - FSH.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.
‍
Linki do stron obcojęzycznych:
‍Hormone Health Network: The Endocrine System, Endocrine Glands & Types of Hormones
Hormone Health Network: Infertility and Women
MayoClinic.com: Amenorrhea
WomensHealth.gov: Menopause
KidsHealth.org: Precocious puberty
The Magic Foundation: Precocious puberty
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Klinefelter syndrome
MedlinePlus Medical Encyclopedia: Turner syndrome

‍