Badanie wykonuje się w celu określenia stężenia lub monitorowania stężenia hormonów u kobiet z zaburzeniami cyklu miesiączkowego, nieprawidłowymi i obfitymi krwawieniami miesięcznymi, zaburzeniami płodności, objawami menopauzy lub innymi niedomogami hormonalnymi. Badanie wspomaga ocenę wydolności łożyska we wczesnym okresie ciąży. U mężczyzn z cechami feminizacji oznaczenie estrogenów umożliwia ocenę zaburzeń hormonalnych.

W przypadku występowania objawów zaburzeń hormonalnych, nieprawidłowych krwawień miesięcznych, nieprawidłowego lub przedwczesnego rozwoju narządów płciowych (zarówno u mężczyzn jak u kobiet) lub w celu monitorowania przebiegu ciąży. U mężczyzn z objawami feminizacji.

Oznaczenie wykonuje się w próbce krwi (z której uzyskuje się surowicę lub osocze) pobranej z żyły łokciowej, w próbce moczu ze zbiórki 24-godzinnej, rzadziej w świeżej próbce śliny.

Nie.

Estrogeny to grupa hormonów sterydowych, regulujących cykl miesiączkowy u kobiety. Odpowiadają za rozwój żeńskich organów płciowych i pojawienie się drugorzędowych cech płciowych żeńskich. Mimo, iż estrogeny są jednymi z najważniejszych hormonów płciowych żeńskich w niewielkim stężeniu występują także u mężczyzn.

Najważniejszymi przedstawicielami estrogenów są: estron (E1), estradiol (E2) u kobiet nie będących w ciąży i estriol (E3) u kobiet ciężarnych.

• Estron (E1) jest głównym estrogenem obecnym po menopauzie. Jest pochodną hormonów wytwarzanych w korze nadnerczy: dehydroepiandrosteronu i androstendionu, ale może powstawać z androgenów także w tkance tłuszczowej. Jest obecny w małych ilościach u dzieci przed okresem dojrzewania, później stężenie rośnie zarówno u chłopców jak i dziewcząt w okresie dojrzewania. Stężenie pozostaje stałe u dorosłych mężczyzn, u kobiet zmienia się podczas cyklu miesięcznego.
  
• Estradiol (E2) jest syntetyzowany u kobiet przede wszystkim w jajnikach. Stężenie hormonu jest najniższe na początku cyklu miesiączkowego, potem rośnie do najwyższych wartości przed owulacją. U mężczyzn, głównym źródłem estradiolu są jądra i nadnercza. Prawidłowy poziom estradiolu u kobiet jest niezbędny dla regularnej owulacji, zapłodnienia i właściwego przebiegu ciąży, prawidłowej przebudowy tkanki kostnej oraz odgrywa rolę w utrzymaniu właściwego stężenia cholesterolu we krwi.
  
• Estriol (E3) to podstawowy estrogen w okresie ciąży, syntetyzowany w dużych ilościach przez łożysko (z prekursorów pochodzących z nadnerczy i wątroby płodu). Poziom estriolu zaczyna rosnąć w 8-mym tygodniu ciąży i wzrost ten trwa niemal do czasu porodu. Estriol jest szybko i w dużych ilościach wydalany z moczem w czasie ciąży. Monitorowanie stężenia estriolu w trakcie ciąży wspomaga ocenę stanu płodu i łożyska, należy jednak mieć na uwadze zmienność dobową stężenia tego hormonu.

‍

Stężenie estronu może być podwyższone w zespole policystycznych jajników i w endometriozie. Oznaczenie estronu może wspomagać diagnozowanie w kierunku nowotworu jajnika, zespołu Turner’a (niedorozwój gonad żeńskich) i niedoczynności przysadki. U mężczyzn, oznaczenie estronu może pomóc w ustaleniu przyczyn ginekomastii (nadmiernego rozrostu sutków) lub w rozpoznaniu nowotworów produkujących estrogeny.

Wartości estradiolu służą ocenie funkcji jajników. Oznaczenie estradiolu ułatwia rozpoznanie przyczyn przedwczesnej dojrzałości płciowej u dziewcząt i ginekomastii u mężczyzn. Jednak przede wszystkim wykorzystuje się oznaczenie estradiolu w celu zróżnicowania przyczyn braku miesiączki (menopauza, ciąża lub inne). W sytuacji wspomaganego zapłodnienia, seryjne oznaczenia estradiolu służą do monitorowania rozwoju pęcherzyków jajnika w okresie kilku dni przed wykonaniem zabiegu zapłodnienia in vitro. Czasem ocenia się stężenie estradiolu w trakcie monitorowania hormonalnej terapii zastępczej u kobiet pomenopauzalnych.

Oznaczanie estriolu może czasami służyć monitorowaniu ciąży wysokiego ryzyka. Wtedy należy pobierać próbkę o tej samej godzinie każdego dnia. Oznaczenie wolnego (niezwiązanego z białkiem) estriolu wraz AFP ciążową, gonadotropiną kosmówkową (hCG) oraz inhibiną A (hormonem jajnika i łożyskowym) stosowane jest do oceny ryzyka wystąpienia wad płodu, np. zespołu Down'a w teście potrójnym/poczwórnym.

Lekarz może zlecić wykonanie badania estronu lub estradiolu (wraz z innymi testami) w przypadku występowania następujących objawów: uczucie ciężkości w obrębie miednicy, nietypowych krwawień z pochwy, nieprawidłowych cykli miesiączkowych, zaburzeń płodności lub w sytuacji przedwczesnego lub opóźnionego rozwoju narządów płciowych u osób obu płci. Oznaczenia poziomu estronu i/lub estradiolu zlecane są również w przypadkach wystąpienia objawów klimakteryjnych (uderzenia gorąca, nadmierne pocenie się, bezsenność, zaburzenia miesiączkowania). Jeśli kobieta stosuje hormonalną terapię zastępczą stężenie estronu pozwala monitorować efekty leczenia.

W sytuacji zaburzeń płodności lekarz może zlecić seryjne oznaczenia estradiolu w trakcie cyklu miesiączkowego w celu oceny rozwoju pęcherzyków zanim dokonany zostanie zabieg zapłodnienia in vitro. Oznaczenia estradiolu mogą być zlecane u mężczyzn, którzy wykazują objawy feminizacji jak ginekomastię, która może być spowodowana guzem produkującym estrogeny.

U kobiet w ciąży lekarz może zlecić serię oznaczeń poziomu estriolu w celu zaobserwowania wzrostu lub spadku stężenia tego hormonu w czasie. Niesprzężony, wolny estriol (tzn. nie związany z białkiem SHBG - globuliną wiążącą hormony płciowe) często oznacza się pomiędzy 15 a 20 tyg. ciąży jako część tzw. testu potrójnego/poczwórnego - badania przesiewowego w kierunku oceny ryzyka wystąpienia zespołu Down'a.

Podwyższone lub obniżone stężenia estrogenów obserwuje się w wielu sytuacjach. Należy ostrożnie interpretować wartości estronu, estradiolu i estriolu ze względu na ich zmienność biologiczną (osobniczą i dobową) oraz zmienność w trakcie cyklu miesięcznego. Zwykle lekarz obserwuje trend zmian stężenia hormonów (wzrost lub spadek stężenia) w przebiegu cyklu miesiączkowego lub w ciąży u danego pacjentki niż pojedyncze wartości. Poniżej podano sytuacje, w których można obserwować wzrost lub obniżenie stężenia estrogenów. Należy podkreślić, iż rozpoznanie nie może być dokonane jedynie na podstawie pojedynczego oznaczenia stężenia hormonów.

Podwyższone stężenia estrogenów występują w:

• przedwczesnej dojrzałości płciowej, ginekomastii, nowotworach jajnika, jąder lub nadnerczy, nadczynności tarczycy, marskości wątroby.

Obniżone stężenia estrogenów występują w:

• zespole Turner'a, niedoczynności przysadki, hypogonadyzmie, po menopauzie (obniżony estradiol), po poronieniu (estriol), w zespole policystycznych jajników, u osób z jadłowstrętem psychicznym (anorexia nervosa), u osób uprawiających wyczynowe sporty ekstremalne.

Oznaczenia we krwi, moczu i ślinie dają różne wyniki i nie można ich interpretować w ten sam sposób. To od decyzji lekarza zależy w jakim materiale i jaki rodzaj hormonu będzie oznaczony.

Warto pamiętać, że nie tylko zmienność dobowa i zmiany stężenia hormonów w trakcie cyklu miesiączkowego, ale także występowanie nadciśnienia, anemia oraz zaburzenia czynności wątroby i nerek, mogą wpływać na poziom estrogenów.

Niektóre leki, jak np.: adrenokortykosteroidy, antybiotyki - ampicylina, leki zawierające estrogeny, fenotiazyny i tetracykliny mogą podwyższać poziom estrogenów. Obecność glukozy w moczu (glukozuria) i infekcje dróg moczowych mogą zwiększać stężenie estrogenów w moczu. Są też leki, które obniżają stężenie estrogenów np.: klomifen.

1. Czy u wszystkich  mężczyzn występują typowo żeńskie hormony?

Tak, chociaż hormony żeńskie występują u mężczyzn w znacznie niższych stężeniach. Są one jednak niezbędne dla zachowania właściwej równowagi hormonalnej i prawidłowego funkcjonowania innych gruczołów.

2. Co to są receptory estrogenowe?

Są to białka, zlokalizowane w komórkach określonych tkanek, które wiążą estrogeny. Nadmiar estrogenów jest jednym z czynników ryzyka wystąpienia nowotworu sutka. Sugeruje się, iż nadmierna ekspozycja na estrogeny stymuluje rozrost komórek nowotworowych, zwłaszcza jeśli guz posiada receptory estrogenowe. Leki, które blokują działanie estrogenów mogą opóźniać rozwój tych guzów.

3. Co to są  fitoestrogeny i estrogeny pochodzenia środowiskowego?

Fitoestrogeny to związki estrogenopodobne pochodzenia roślinnego. Dwie główne klasy fitoestrogenów to izoflawony występujące w soi oraz lignany występujące w ziarnach zbóż, w niektórych owocach i warzywach. Fitoestrogeny znajdują zastosowanie jako alternatywa dla hormonalnej terapii zastępczej u kobiet z objawami towarzyszącymi menopauzie. Wstępne badania wykazały cofanie się pewnych objawów menopauzalnych jak napady gorąca.

Estrogeny "środowiskowe" to związki chemiczne naturalne, pochodzenia roślinnego, bądź syntetyczne jak np. insektycydy (DDT), o działaniu podobnym do estrogenów. Mogą one powodować szereg zaburzeń, takich jak: niepłodność, przerost śluzówki macicy, przedwczesny rozwój sutków oraz feminizację u chłopców. Są bardzo wolno eliminowane z organizmu, a badania nad odległymi efektami ich działania na organizm ludzki trwają.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍MedlinePlus Health Topic: Female Reproductive System
‍MedlinePlus Medical Encyclopedia: Turner syndrome
‍KidsHealth.org: Precocious Puberty
‍KidsHealth.org: Delayed Puberty
‍Hormone Health Network: Gynecomastia  
‍MedlinePlus: Health Problems in Pregnancy
‍Mayo Clinic: Menopause
‍Hormone Health Network: Menopause
‍National Institutes of Health: Menopausal Hormone Therapy Information
‍National Heart, Lung and Blood Institute: Facts About Menopausal Therapy

‍