W skrócie
W jakim celu badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się, aby rozpoznać zaburzenie równowagi wodno-elektrolitowej organizmu.
Kiedy badanie jest wykonywane?
Badanie wykonuje się jako część rutynowej oceny stanu zdrowia, jeżeli lekarz podejrzewa nadmiar bądź niedobór jednego z elektrolitów (zwykle sodu lub potasu) lub zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej.
Jak się pobiera próbkę do badania?
Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej.
Czy do badania trzeba się przygotować?
Nie.
Informacja o próbce
Co się oznacza?
Elektrolity są atomami lub cząsteczkami posiadającymi ładunek elektryczny, znajdującymi się w tkankach organizmu i we krwi w formie rozpuszczonych soli. Uczestniczą w transporcie składników odżywczych do komórek i usuwaniu z nich produktów przemiany materii. Utrzymują prawidłową równowagę wodną i pomagają w stabilizacji pH płynów ustrojowych.
W tzw. panelu elektrolitów oznacza się podstawowe elektrolity organizmu: sód (Na+), potas (K+), chlorek, (Cl-) oraz wodorowęglany (HCO3-), przedstawiane niekiedy jako całkowity dwutlenek węgla (całkowity CO2).
Większość sodu znajduje się w przestrzeni pozakomórkowej, w tym w osoczu krwi i zapewnia utrzymanie prawidłowej objętości wody w organizmie. Potas znajduje się przede wszystkim wewnątrz komórek. Niewielka, lecz niezbędna do życia ilość potasu znajduje się w osoczu. Kontrola stężenia potasu w osoczu jest ważna, ponieważ niewielkie zmiany jego stężenia mogą wpływać na rytm i kurczliwość mięśnia sercowego. Chlorek przemieszcza się do wnętrza lub na zewnątrz komórek, co pomaga utrzymać elektroobojętność płynów; stężenie chlorku zwykle odzwierciedla poziom sodu. Główną funkcją wodorowęglanów, wydalanych i reabsorbowanych przez nerki, jest udział w utrzymywaniu prawidłowego pH (równowagi kwasowo-zasadowej) i elektroobojętności środowiska wewnętrznego.
Sód, potas i chlorek są dostarczane w diecie i wydalane przez nerki. Płuca dostarczają tlen i regulują zawartość CO2. Równowaga między elektrolitami jest wyrazem prawidłowych podstawowych funkcji organizmu, m.in. pracy nerek i serca.
Panel elektrolitowy składa się z odrębnych oznaczeń: sodu, potasu, chlorku i wodorowęglanów (lub całkowitego dwutlenku węgla). Związana z nim luka anionowa jest wartością wyliczoną z wyników oznaczeń elektrolitów. Jest odbiciem różnicy pomiędzy zawartością jonów o ładunku dodatnim (kationów) i jonów o ładunku ujemnym (anionów). Nieprawidłowa luka anionowa świadczy o pojawieniu się we krwi jakiegoś jonu o ładunku dodatnim, który w warunkach prawidłowych nie występuje. Jest nieswoistym objawem, który może sugerować obecność pośrednich produktów przemiany materii, które mogą być wynikiem takich jak głodzenie lub cukrzyca lub obecności substancji toksycznych, takich jak: szczawiany, pochodne glikolu lub aspiryna. Więcej informacji podano w znajdującej się poniżej zakładce Pytania i odpowiedzi.
Uwaga
Jeżeli przeprowadzenie badania jest dla Ciebie, lub kogoś Ci bliskiego przyczyną niepokoju czy zawstydzenia, przeczytaj artykuły:
Artykuły zamieszczone w dziale Laboratorium dostarczą Ci ogólnych informacji na temat obróbki pobranej krwi, wymazu z gardła oraz krwiodawstwa i krwiolecznictwa.
Badanie
W jakich przypadkach badanie jest wykonywane?
Panel elektrolitów często zleca się jako badanie rutynowe w ramach panelu badań podstawowych, czasem w składzie szerszego panelu metabolitów. Jest stosowany jako badanie przesiewowe w kierunku zaburzeń równowagi elektrolitowej i kwasowo-zasadowej oraz w ocenie leczenia rozpoznanych zaburzeń, które wpływają na pracę narządów. Zaburzenia elektrolitowe i kwasowo-zasadowe mogą wystąpić w przebiegu wielu różnych ostrych i przewlekłych chorób, dlatego panel elektrolitów często zleca się u pacjentów hospitalizowanych i w zgłaszających się na oddział ratunkowy.
Jeśli pacjent ma wysoki poziom jednego elektrolitu, np. sodu lub potasu, lekarz może zlecić powtórne badanie tego elektrolitu i monitorować jego stężenie do momentu ustąpienia zaburzenia. Jeśli pacjent ma zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej, lekarz może zlecić badanie gazometryczne, czyli pomiar pH oraz poziomu tlenu i dwutlenku węgla we krwi tętniczej. Badanie to pomaga w ocenie ciężkości zaburzenia i reakcji na leczenie.
W jakich przypadkach badanie jest zlecane?
Badanie elektrolitów może być zlecone jako część rutynowej oceny stanu zdrowia albo u pacjentów z objawami, takimi jak obrzęki, nudności, osłabienie, splątanie lub zaburzenia rytmu serca. Panel elektrolitów często zleca się w ocenie leczenia pacjentów z ostrymi lub przewlekłymi chorobami. Regularnie badanie wykonuje się u pacjentów, u których choroba bądź przyjmowane leki mogą powodować zaburzenia równowagi elektrolitowej. Panele elektrolitów są powszechnie wykorzystywane w ocenie leczenia takich chorób, jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, choroby nerek lub wątroby.
Co oznacza wynik?
Na stężenia elektrolitów wpływa ich ilość przyjęta z pokarmem, zawartość wody w organizmie i ilość elektrolitów wydalanych przez nerki. Poziom elektrolitów jest również regulowany przez aldosteron - hormon, który zatrzymuje w organizmie sód, a zwiększa wydalanie potasu oraz peptydy natriuretyczne, które zwiększają utratę sodu przez nerki.
W przypadku niektórych zaburzeń jeden lub więcej elektrolitów może mieć nieprawidłowe stężenie. Na tej podstawie lekarz oceni ogólną równowagę, ale najbardziej będzie zainteresowany stężeniem sodu i potasu u pacjenta. Na przykład zaburzenia funkcji nerek mogą doprowadzić do zatrzymania wody w organizmie, co powoduje rozcieńczenie sodu i chlorku tak, że ich stężenia spadają poniżej wartości prawidłowych. U pacjentów, u których doszło do dużej utraty wody, może wystąpić wzrost stężenia potasu, sodu i chlorku. Niektóre choroby serca, mięśni, układu nerwowego i cukrzyca również mogą wiązać się z nieprawidłowym poziomem jednego lub kilku elektrolitów.
W razie zaburzenia równowagi elektrolitowej ocena stężenia elektrolitów pomaga lekarzowi rozpoznać przyczynę i ustalić leczenie, które przywróci równowagę. Bez leczenia zaburzenie równowagi elektrolitowej może prowadzić do zawrotów głowy, skurczów, nieregularnej akcji serca i, potencjalnie, do śmierci.
Uwaga
Dla wielu oznaczeń nie ustalono standardowych zakresów referencyjnych. Ze względu na to, że wartości te zależą od wielu czynników takich jak: wiek, płeć, badana populacja, metoda oznaczenia, wyniki przedstawione jako wartości liczbowe mają różne znaczenie w różnych laboratoriach. Wynik powinien zawierać zakres referencyjny dla konkretnego oznaczenia. Lab Tests Online zaleca, aby pacjent przedyskutował wyniki testu z lekarzem. Dodatkowe informacje na temat zakresów referencyjnych są dostępne w artykule:
Co jeszcze należy wiedzieć?
Zależnie od tego, których elektrolitów dotyczy zaburzenie i jak bardzo jest ono nasilone, leczenie może obejmować zmianę diety (np. zmniejszenie ilości spożywanej soli), zwiększenie dostarczania wody w celu rozcieńczenia elektrolitów lub leczenie lekami moczopędnymi albo innymi lekami przywracającymi równowagę. Po rozpoczęciu terapii lekarz może zlecić regularne badanie elektrolitów, co pozwoli ocenić skuteczność leczenia i upewnić się, że zaburzenie nie nawraca.
Niektóre leki, w tym steroidy anaboliczne, kortykosteroidy, środki przeczyszczające, leki na kaszel i doustne środki antykoncepcyjne mogą powodować wzrost stężenia sodu. Inne leki, na przykład leki moczopędne, karbamazepina i trójcykliczne leki przeciwdepresyjne mogą obniżać stężenie sodu we krwi.
Leki wpływające na stężenie sodu zmieniają równocześnie stężenie chlorku. Ponadto stosowanie dużych ilości sody oczyszczonej lub przyjmowanie zbyt dużych dawek leków zobojętniających kwas żołądkowy może powodować obniżenie stężenia jonów chlorkowych.
Niektóre leki mogą zwiększać stężenie wodorowęglanów (całkowitego CO2). Są to m.in. fludrokortyzon, barbiturany, dwuwęglany, hydrokortyzon, diuretyki pętlowe i steroidy. Do leków obniżających stężenie wodorowęglanów należą metycylina, nitrofurantoina, tetracyklina, diuretyki tiazydowe, triamterenum.
Wstrząsanie próbki krwi lub zbyt długie przechowywanie lub transport do laboratorium może spowodować fałszywie wysokie stężenie potasu z powodu przesunięcia jonów potasowych z krwinek do osocza. Jeśli lekarz uważa, że wynik stężenia potasu nie jest odpowiedni do stanu klinicznego pacjenta powinien zlecić ponowne badanie.
Pytania i odpowiedzi
Co to jest luka anionowa?
Luka anionowa (LA) jest wartością wyliczoną ze stężeń elektrolitów oznaczonych w ramach panelu elektrolitów. Wartość luki anionowej jest używana do różnicowania kwasic metabolicznych z prawidłową i ze zwiększoną luką anionową. Kwasica oznacza nadmiar kwasów w organizmie. Stan ten może powodować zaburzenia wielu funkcji komórek i powinien być jak najszybciej rozpoznany. LA często jest wykorzystywana w szpitalach i oddziałach ratunkowych do oceny pacjentów w ciężkim stanie. W przypadku, gdy zostanie rozpoznana kwasica metaboliczna ze zwiększoną luką anionową, LA może służyć do monitorowania leczenia i do oceny zaburzeń, które są podłożem kwasicy.
LA określa różnicę pomiędzy tzw. niemierzalnymi i mierzalnymi jonami w płynnej części krwi (osoczu). Zgodnie z zasadą elektroobojętności, ilość jonów dodatnich (kationów) powinna być równa ilości jonów ujemnych (anionów). Jednak nie wszystkie jony są oznaczane rutynowo w podstawowym badaniu. Obliczona LA odzwierciedla ilość niemierzalnych jonów, przede wszystkim anionów, stąd nazwa "luka anionowa". Najczęściej wykorzystywany wzór do obliczania LA jest następujący:
Luka anionowa (LA) = sód - (chlorek + wodorowęglany)
Istnieją również inne wzory do obliczania LA, dlatego wartości referencyjne w różnych laboratoriach mogą się różnić. Każde laboratorium powinno ustalić i podawać razem z wynikiem przedział wartości referencyjnych.
LA nie jest wskaźnikiem swoistym. Wzrasta, kiedy rośnie ilość niemierzalnych rutynowo anionów, wskazując na kwasicę metaboliczną ze zwiększoną luką anionową, ale jej wartość nie mówi o przyczynach zaburzenia. Kwasica metaboliczna musi być korygowana, aby przywrócić równowagę kwasowo-zasadową, jednak przyczyna zaburzenia również musi być rozpoznana i leczona. Przyczyny obejmują niewyrównaną cukrzycę, głodzenie, uszkodzenie nerek oraz zatrucie substancjami, takimi jak płyny przeciwdziałające zamarzaniu, nadmierne ilości aspiryny lub alkohol metylowy. Luka anionowa może też być zmniejszona, co najczęściej jest spowodowane niskim stężeniem albuminy (białka, które jest anionem) przy wysokim stężeniu immunoglobulin (białka, które jest kationem).
