Aby ocenić ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca.

U osób z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca (chorobą wieńcową, dusznicą bolesną, po zawale serca).
U osób, u których rodzinnie występuje podwyższony poziom cholesterolu lub choroba niedokrwienna serca w młodym wieku.
W wieku powyżej 35 lat, u osób obciążonych czynnikami ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów.
U osób przyjmujących leki obniżające poziom cholesterolu.

Zwykle próbka krwi jest pobierana z żyły, najczęściej łokciowej. Czasem poziom cholesterolu jest mierzony w kropli krwi uzyskanej po nakłuciu opuszki palca. Próbkę krwi z palca wykorzystuje się najczęściej do oznaczenia cholesterolu za pomocą przenośnego urządzenia - glukometru. W takim przypadku wysoki wynik powinien być zawsze potwierdzony w laboratorium oznaczeniem cholesterolu w próbce krwi żylnej.

Jeśli oznaczany jest jedynie cholesterol, pacjent nie musi być na czczo. Jeśli oznaczanie cholesterolu wchodzi w zakres badania tzw. profilu lipidowego powinno się być na czczo 9-12 godzin przed pobraniem krwi, dozwolone jest tylko picie wody.

Cholesterol jest substancją niezbędną do życia. Jest podstawowym składnikiem błon komórkowych we wszystkich narządach i tkankach organizmu. Jest używany do produkcji hormonów kluczowych dla rozwoju i wzrostu organizmu oraz reprodukcji. Służy do produkcji kwasów żółciowych, które są konieczne do wchłaniania składników pokarmowych z pożywienia. Niewielka ilość cholesterolu krąży we krwi w formie złożonych cząstek (kompleksów białkowo - lipidowych) zwanych lipoproteinami. Część lipoprotein transportuje nadmiar cholesterolu i ułatwia jego degradację oraz eliminację z organizmu (zobacz też: HDL,  "dobry" cholesterol), a część lipoprotein odkłada cholesterol w tkankach i narządach (zobacz też: LDL, "zły" cholesterol). Poziom cholesterolu (cholesterolu całkowitego) oznacza całkowite stężenie cholesterolu związanego z lipoproteinami i krążącego we krwi (zarówno    "zły" jak i "dobry" cholesterol). Cholesterol jest wchłaniany w przewodzie pokarmowym (z diety) oraz wytwarzany w wątrobie.

U osób ze skłonnościami do wysokiego poziomu cholesterolu lub spożywających zbyt wiele potraw o wysokiej zawartości cholesterolu, tłuszczów nasyconych oraz trans nienasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszcze trans) poziom cholesterolu we krwi może wzrastać i mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia. Nadmiar cholesterolu z krwi może odkładać się w formie blaszek na ścianach naczyń krwionośnych. Blaszki zwężają się, a w końcu blokują światło naczyń krwionośnych, co prowadzi do twardnienia tętnic (miażdżyca) i wzrostu ryzyka wystąpienia licznych problemów zdrowotnych takich jak choroba serca i udar.

Monitorowanie i zachowanie właściwego poziomu cholesterolu jest istotne dla zachowania dobrego stanu zdrowia.

Oznaczenie poziomu cholesterolu różni się od wielu innych badań tym, że nie jest wykorzystywane tylko w celu wykrycia choroby, ale także w celu oceny ryzyka wystąpienia choroby - szczególnie choroby niedokrwiennej serca. Wysoki poziom cholesterolu jest związany ze sztywnością naczyń tętniczych (miażdżycą), chorobą wieńcową i zwiększonym ryzykiem zawału serca, dlatego oznaczanie cholesterolu jest rutynowo zlecane w ramach badań profilaktycznych.

W ramach badań przesiewowych zaleca się oznaczanie cholesterolu u wszystkich osób dorosłych co pięć lat. Badanie to często zleca się podczas rutynowego badania fizykalnego. Zazwyczaj jednocześnie oznacza się inne parametry, takie jak HDL-C, LDL-C i triglicerydy – ten zestaw badań nosi nazwę profilu lipidowego.

Badanie to wykonuje się częściej (nawet kilkukrotnie w ciągu roku) u pacjentów, którym zalecono dietę i/lub leki na obniżenie cholesterolu, w celu stwierdzenia skuteczności podjętych kroków. Obniżenie cholesterolu do pożądanego poziomu oznacza obniżenie ryzyka rozwoju choroby serca.

Oznaczenia cholesterolu zleca się częściej również u osób znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia choroby serca. Główne czynniki ryzyka to:

• Palenie papierosów
• Wiek (ponad 45 lat u mężczyzn i 55 lat u kobiet)
• Nadciśnienie tętnicze (ciśnienie krwi powyżej 140/90 lub przyjmowanie leków na obniżenie ciśnienia)
• Choroby serca u osób w młodym wieku w rodzinie (choroba serca u członka najbliższej rodziny – poniżej 55. roku życia u mężczyzn i 65. roku życia u kobiet)
• Wcześniejsza choroba serca lub przebyty atak serca
• Cukrzyca

U osób poniżej 20. roku życia lub z grupy niskiego ryzyka nie oznacza się cholesterolu w ramach badań rutynowych. Jednak zaleca się wykonywanie badań przesiewowych w kierunku podwyższonego poziomu cholesterolu w ramach profilu lipidowego u dzieci i młodzieży z grupy podwyższonego ryzyka rozwoju choroby serca w wieku dojrzałym. Niektóre z czynników ryzyka w tej grupie wiekowej są podobne jak u dorosłych. Są to między innymi:

• Historia choroby w rodzinie –wysokie stężenie cholesterolu lub choroba serca u bliskich krewnych, szczególnie, jeżeli wystąpiła u mężczyzn poniżej 55. roku życia lub kobiet poniżej 65. roku życia. Jeżeli historia choroby w rodzinie nie jest znana, zaleca się wykonanie oznaczenia cholesterolu, szczególnie w przypadku współistnienia innych czynników ryzyka
• Nadwaga lub otyłość – jeżeli wskaźnik masy ciała (BMI) u młodej osoby przekracza 85. percentyl zaleca się oznaczenie cholesterolu. BMI należy wyliczać wtedy co najmniej raz w roku. U otyłej młodej osoby (BMI powyżej 95. percentyla) zaleca się wykonywanie oznaczeń cholesterolu co dwa lata
• Spożywanie nadmiernej ilości cholesterolu, tłuszczów nasyconych i tłuszczów trans
• Cukrzyca
• Nadciśnienie tętnicze
• Palenie tytoniu

Według Amerykańskiej Akademii Pediatrii u dzieci z grupy wysokiego ryzyka cholesterol po raz pierwszy należy oznaczyć w wieku pomiędzy 2 – 10 lat. Dzieci poniżej 2. roku życia są zbyt małe na wykonanie badania. Jeżeli wynik nie jest niepokojący, kolejne oznaczenie należy wykonać po upływie trzech do pięciu lat.

‍

W standardowych warunkach, kiedy badanie wykonuje się u osób dorosłych w celu stwierdzenia ryzyka, wyniki dzieli się na trzy kategorie:

• Wartość pożądana: Poziom cholesterolu poniżej 200 mg/dl (5,18 mmol/l) uznaje się za pożądany i odzwierciedla on niskie ryzyko choroby serca
• Wartość graniczna: Poziom cholesterolu w zakresie 200 – 239 mg/dl (5,18 do 6,18 mmol/l) uznaje się za umiarkowane ryzyko. Lekarz może zlecić wykonanie profilu lipidowego aby sprawdzić, czy podwyższony poziom cholesterolu jest spowodowany ilością ” złego” (LDL-C) czy też „ dobrego” (HDL-C) cholesterolu we krwi. W zależności od wyniku profilu lipidowego (i innych czynników ryzyka) lekarz podejmuje decyzję odnośnie dalszego leczenia
• Wysokie ryzyko: Wartość cholesterolu powyżej 240 mg/dl (6,22 mmol/l) uznawana jest za wysokie ryzyko. Lekarz może zlecić wykonanie profilu lipidowego (wraz z innymi badaniami), aby ustalić przyczynę tak wysokiego poziomu cholesterolu. Po poznaniu przyczyny można podjąć odpowiednie leczenie.

Kategorie ryzyka u dzieci i młodzieży są inne niż u dorosłych. O wynikach badań u dziecka należy rozmawiać z pediatrą.
W trakcie leczenia badania wykonuje się, aby sprawdzić, jak obniża się poziom cholesterolu. Lekarz ustala cel leczenia i wartość docelową, zazwyczaj w oparciu o LDL-C.

‍

Cholesterol powinno się oznaczać u osoby zdrowej. Poziom cholestrolu obniża się przejściowo w przypadku ostrej choroby, bezpośrednio po zawale serca oraz po urazie (np. operacji chirurgicznej lub wypadku). Powinno się w takich przypadkach odczekać przynajmniej 6 tygodni przed wykonaniem oznaczenia cholesterolu.

Nie ma jednoznacznych danych na temat, czy obniżony poziom cholesterolu jest niekorzystny. Niski cholesterol często występuje w przypadku chorób, takich jak niedożywienie, choroby wątroby lub nowotwory. Jednak nie ma żadnych dowodów na to, że niski poziom cholesterolu może być ich przyczyną.

Poziom cholesterolu rośnie w ciąży. Cholesterol powinien być oznaczany po upływie przynajmniej sześciu tygodni od porodu.

Niektóre leki jak sterydy anaboliczne, beta-blokery, epinefryna, doustne leki antykoncepcyjne i witamina D podwyższają stężenie cholesterolu.

1. Kto powinien mieć wykonane przesiewowe badanie cholesterolu?

Osoby z rozpoznaną chorobą niedokrwienną serca (chorobą wieńcową, dusznicą bolesną, po zawale serca).

Osoby, u których rodzinnie występuje wysoki poziom cholesterolu lub choroba niedokrwienna serca w młodym wieku.

Osoby w wieku powyżej 35 lat z czynnikami ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, takimi jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, palenie papierosów.

Osoby przyjmujące leki obniżające poziom cholesterolu.

2. Co powoduje wzrost poziomu cholesterolu?

Wysoki poziom cholesterolu może być skutkiem wrodzonej choroby lub może wynikać z diety zawierającej zbyt dużo nasyconych tłuszczów. U wielu osób główną przyczyną jest stosowanie niewłaściwej diety przy wrodzonej skłonności do wysokiego poziomu cholesterolu.

3. Jakie leczenie jest wskazane w przypadku podwyższonego poziomu cholesterolu?

Preferowanym leczeniem jest dieta o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych. Niskotłuszczowa dieta zwykle prowadzi do obniżenia cholesterolu o ok. 8%. Jeśli nie udaje się wystarczająco obniżyć cholesterolu za pomocą diety, często wprowadza się leczenie farmakologiczne. Niekiedy, u osób z bardzo wysokim poziomem cholesterolu, zalecana jest kombinacja dwóch różnych leków. Odpowiedni lek jest dobierany indywidualnie u każdego pacjenta. Istnieje kilka grup powszechnie stosowanych leków, w tym: żywice wiążące kwasy żółciowe, niacyna, inhibitory HMG - CoA (statyny) i fibraty. Lekarz bierze pod uwagę indywidualną sytuację pacjenta przed przepisaniem leku obniżającego cholesterol.

4. Jakie jest ryzyko zawału serca w przypadku podwyższonego cholesterolu?

Wysoki poziom cholesterolu zwiększa ryzyko zawału serca. Im wyższy cholesterol, tym wyższe ryzyko zawału. Jednak wiele innych czynników ma również wpływ na ryzyko zawału, m.in. palenie papierosów, cukrzyca, wiek, nadciśnienie tętnicze.

5. Nie zmieniłem diety ani aktywności fizycznej, ale mój poziom cholesterolu wzrósł od ostatniego oznaczenia. Dlaczego?

Poziom cholesterolu podlega okresowym wahaniom. Oznaczany w odstępie miesiąca może się różnić nawet o ok. 10%. Czasem może rosnąć, a czasem spadać. Te zmiany są nazywane zmiennością biologiczną i są związane z naturalną zmiennością metabolizmu człowieka.

6. Mój lekarz powiedział, że mam podwyższony poziom cholesterolu, ale nie wdrożył leczenia, tylko zalecił powtórzenie badania za kilka miesięcy. Dlaczego?

Poziom cholesterolu podlega okresowym wahaniom. Jednorazowe oznaczenie niekoniecznie musi odzwierciedlać przeciętny poziom cholesterolu u danej osoby. Dlatego przed rozpoczęciem leczenia należy wykonać dwa oznaczenia cholesterolu w odstępie od kilku tygodni do kilku miesięcy. Decyzję o leczeniu podejmuje się na podstawie średniej wartości wyliczonej z wyników tych oznaczeń.

‍

UWAGA: Wymienione poniżej adresy stron internetowych, są źródłami uzupełniającymi. W celu obejrzenia kompletnej listy źródeł wykorzystanych w tworzeniu tej strony, kliknij tu.          

Linki do stron obcojęzycznych:

American Heart Association: Cholesterol
2013 ACC/AHA Guideline Heart Risk Calculator
MayoClinic.com: High cholesterol
FamilyDoctor.org: Heart Disease, Assessing Your Risk
KidsHealth.org: Teens – What is Cholesterol?
KidsHealth.org: Cholesterol and Your Child
American Heart Association: Children and Cholesterol