Badanie jest pomocne w rozpoznaniu lub wykluczeniu guza chromochłonnego (rodzaj guza nadnerczy, czasem występujący poza tym narządem) lub innych guzów neuroendokrynnych.

Badanie wykonywane jest w przypadku występowania objawów utrzymującego się lub napadowego wysokiego ciśnienia krwi, takich jak ciężkie bóle głowy, przyspieszona akcja serca, czy nadmierne pocenie się.

Do badania wykorzystuje się próbkę krwi pobranej z żyły łokciowej lub próbkę moczu ze zbiórki dobowej.

Zbiórka dobowa moczu wymaga zachowania wszystkich porcji moczu oddanych w ciągu 24 godzin. Ważne jest, aby mocz w trakcie zbiórki przechowywany był w chłodzie (temperatura lodówki).

Oznaczenie stężenia katecholamin w osoczu wymaga pobrania próbki krwi z żyły łokciowej. Co prawda nie ma zgodnych wytycznych na temat sposobu pobrania próbki, ale pacjent może zostać poproszony o 15-30-minutowy odpoczynek w pozycji leżącej przed pobraniem próbki i pozostanie w pozycji leżącej w trakcie pobierania krwi. W innych okolicznościach, pacjent podczas pobierania krwi może pozostawać w pozycji siedzącej, po krótkim odpoczynku albo bez odpoczynku.

Niektóre leki, składniki diety i stres wpływają na wynik badania. Należy poinformować lekarza o rodzaju przyjmowanych leków i przed pobraniem próbki materiału biologicznego postępować zgodnie z zaleceniem lekarza.

Na oznaczenie katecholamin we krwi jak i w moczu mogą wpływać niektóre leki, składniki diety oraz stress. Należy poinformować lekarza jakie leki pacjent przyjmuje a następnie przestrzegać zaleceń lekarza aby uzyskany wynik był właściwy. Kiedy zlecone jest oznaczenie katecholamin w osoczu krwi może być konieczne pobranie próbki na czczo.

Dieta, wysiłek fizyczny i niektóre leki mogą wpływać na poziom katecholamin, dlatego konieczne jest przestrzeganie pewnych zasad, aby próbka odzwierciedlała rzeczywisty metabolizm pacjenta, a nie wpływ czynników interferujących. Pacjent powinien poinformować lekarza o stosowanej diecie i przyjmowanych lekach. Powinno się przez kilka dni przed badaniem i w trakcie zbiórki moczu unikać produktów, takich jak kawa (także bezkofeinowa), herbata, czekolada, wanilia, banany, pomarańcze i inne owoce cytrusowe. Również wiele leków może zaburzać wynik badania, dlatego należy poinformować lekarza o zażywanych lekach, zarówno tych na receptę, jak i dostępnych bez recepty oraz o suplementach diety. Jeśli to możliwe, leki, które mogą wpłynąć na wynik, powinny zostać odstawione przed i w trakcie zbiórki moczu. Należy zminimalizować stres emocjonalny i fizyczny oraz intensywny wysiłek fizyczny przed i w trakcie zbiórki moczu, ponieważ czynniki te mogą zwiększyć uwalnianie katecholamin.

Badanie polega na pomiarze stężenia adrenaliny, noradrenaliny i dopaminy w osoczu krwi lub w moczu. Inne badania pozwalają na oznaczenie stężenia metabolitów tych hormonów w moczu - metoksykatecholamin i/lub kwasu wanilinomigdałowego.

Oznaczenie stężenia katecholamin w osoczu odzwierciedla poziom tych hormonów w momencie pobrania próbki krwi, a oznaczenie katecholamin w moczu ze zbiórki dobowej pozwala ocenić ilość hormonów wydalonych w ciągu 24 godzin.

Katecholaminy tworzą grupą podobnych hormonów wytwarzanych w rdzeniu (wewnętrznej części) nadnerczy (dwa niewielkie, trójkątne narządy położone nad górnymi biegunami nerek). Podstawowe katecholaminy, czyli dopamina, adrenalina (epinefryna) i noradrenalina (norepinefryna) są wydzielane do krwi w odpowiedzi na stres fizyczny i emocjonalny.

Współuczestniczą w przesyłaniu sygnałów nerwowych w mózgu, zwiększają uwalnianie glukozy i kwasów tłuszczowych (źródeł energii), powodują rozszerzenie oskrzelików (małych przewodów powietrznych w płucach) oraz źrenic. Noradrenalina powoduje także skurcz naczyń krwionośnych i zwiększa ciśnienie krwi, a adrenalina wpływa na przyspieszenie akcji serca i metabolizmu. Po spełnieniu swoich funkcji, hormony te są rozkładane do nieaktywnych pochodnych. Pochodną dopaminy jest kwas homowanilinowy (HVA), pochodnymi noradrenaliny - normetanefryna i kwas wanilinomigdałowy (VMA), a pochodną adrenaliny - metanefryna i kwas wanilinomigdałowy (VMA). Zarówno hormony, jak i ich metabolity są wydalane z moczem.

W prawidłowych warunkach katecholaminy i ich metabolity są obecne w organizmie w niewielkich, okresowo zmiennych ilościach, a ich stężenia wzrastają zauważalnie tylko w trakcie i krótko po doświadczeniu stresu. Guzy chromochłonne i inne guzy neuroendokrynne mogą wytwarzać znaczne ilości katecholamin, co powoduje wzrost ilości tych hormonów i ich metabolitów we krwi i w moczu. Katecholaminy wydzielane przez guz chromochłonny mogą powodować utrzymujące się nadciśnienie tętnicze i/lub napady ciężkiego nadciśnienia, które mogą objawiać się w postaci bólów głowy, zaburzeń rytmu serca, nadmiernego pocenie się, nudności, niepokoju i mrowienia kończyn.

Około 90% guzów chromochłonnych jest zlokalizowanych w nadnerczach. Nieliczne mogą być złośliwe, ale większość jest łagodna (mogą rosnąć, ale nie rozprzestrzeniają się poza pierwotną lokalizację). Jeżeli nie wdroży się leczenia, objawy te mogą pogłębiać się w miarę wzrastania guza, a po pewnym czasie nadciśnienie spowodowane nadmiarem katecholamin wydzielanych przez guz może uszkodzić niektóre narządy, takie jak nerki i serce oraz zwiększyć ryzyko udaru lub zawału serca.

Badanie katecholamin w moczu i w osoczu może być wykorzystywane do wykrycia guza chromochłonnego. Mimo, że są to rzadkie guzy, ważne jest, aby je rozpoznawać i leczyć, ponieważ stanowią potencjalnie uleczalną przyczynę nadciśnienia tętniczego. W większości przypadków guzy te można usunąć chirurgicznie i/lub leczyć tak, aby znacząco zmniejszyć ilość wytwarzanych katecholamin, złagodzić powikłania choroby i objawy związane z występowaniem guza.

Oznaczenia stężenia katecholamin służą przede wszystkim do wykrycia lub wykluczenia guza chromochłonnego u pacjentów z objawami sugerującymi takie rozpoznanie. Są one również przydatne w ocenie skuteczności leczenia u pacjentów z wykrytym i usuniętym guzem chromochłonnym oraz w kontroli, czy nie doszło do nawrotu choroby.

Oznaczenie stężenia katecholamin w osoczu krwi jest najbardziej przydatne u pacjentów z utrzymującym się nadciśnieniem tętniczym lub w trakcie epizodu nadciśnienia (tzw."skoku" ciśnienia), ze względu na krótki okres występowania tych hormonów w krążeniu - są one szybko metabolizowane i/lub wydalane. Oznaczenie stężenia katecholamin w moczu odzwierciedla całkowitą ilość tych hormonów wydalonych w ciągu 24 godzin. Ich ilość w ciągu doby znacząco się zmienia; dzięki badaniu moczu można wykryć nadmierne wytwarzanie katecholamin, nawet jeśli badanie krwi wypadnie prawidłowo. Badania w osoczu i w moczu można zlecać razem lub osobno, można zlecić też oznaczenia metoksykatecholamin w osoczu i/lub w moczu, aby ocenić zarówno stężenie katecholamin, jak i ich metabolitów.

Na wyniki badań wpływają leki, dieta i stres, więc można się spodziewać pewnej liczby wyników fałszywie dodatnich. Dlatego oznaczenia katecholamin nie zaleca się jako badania przesiewowego w ogólnej populacji. Lekarze często sprawdzając wyniki dodatnie analizują wpływ stresu, diety i leków przyjmowanych przez pacjenta, aby zmienić lub wyeliminować ich wpływ, lub zlecają powtórne wykonanie badania, aby potwierdzić wynik.

W rzadkich przypadkach badanie katecholamin może zostać zlecone u osoby, u której nie występują objawy, a badanie obrazowe, wykonane z innych przyczyn, wykazało guz nadnercza lub guz neuroendokrynny, a także u pacjenta z rodziny, w której występował guz chromochłonny (nawrót tych guzów jest możliwy, a niektóre z nich mają podłoże genetyczne).

Badanie katecholamin w moczu zleca się, kiedy lekarz podejrzewa u pacjenta guz chromochłonny albo kiedy chce wykluczyć taką możliwość. Badanie można zlecić w przypadku pacjenta, u którego występują utrzymujące się lub nawracające nadciśnienie tętnicze z objawami takimi jak: bóle głowy, nadmierne pocenie się, zaczerwienienie twarzy i przyspieszona akcja serca. Można też zlecić badanie u pacjenta z nadciśnieniem tętniczym opornym na leczenie (pacjenci z guzem chromochłonnym często nie odpowiadają na konwencjonalne leczenie).

W rzadkich przypadkach badanie można zlecić u pacjenta, u którego przypadkowo został wykryty guz nadnerczy lub u członka rodziny, w której występował guz chromochłonny. Badanie to wykonuje się także w celu kontroli po leczeniu guza chromochłonnego

Oznaczenie katecholamin jest wrażliwe na czynniki interferujące, a guz chromochłonny jest rzadki, dlatego lekarz może spotykać częściej wyniki fałszywie dodatnie niż prawdziwie dodatnie. Dalsza diagnostyka jest wskazana, jeśli u pacjenta z objawami sugerującymi guz chromochłonny wykazano w badaniu zwiększone ilości katecholamin w osoczu i/lub w moczu.

Poważne choroby i stres mogą spowodować okresowy, nawet znaczny, wzrost stężenia katecholamin. Lekarz oceniając stan pacjenta bierze pod uwagę jego stan fizyczny i emocjonalny, zażywane leki oraz dietę. Po rozpoznaniu i wyeliminowaniu czynników interferujących, lekarz zleci powtórzenie badania, aby sprawdzić, czy stężenie katecholamin jest wciąż podwyższone. Ponadto lekarz może zlecić oznaczenie metoksykatecholamin (metanefryn) w osoczu i/lub w moczu, celem potwierdzenia wyników badania katecholamin oraz badania obrazowego (np. rezonans magnetyczny).

Jeśli stężenie katecholamin jest podwyższone u pacjenta, który miał w przeszłości guz chromochłonny, prawdopodobnie leczenie nie było w pełni skuteczne lub doszło do nawrotu choroby.

Prawidłowe stężenie katecholamin w osoczu i w moczu wskazuje na małe prawdopodobieństwo, że pacjent ma guz chromochłonny. Niemniej należy pamiętać, że guz chromochłonny nie zawsze wytwarza katecholaminy z jednakową intensywnością.

W przypadku pacjenta, u którego dawno nie wystąpił epizod nadciśnienia, stężenie katecholamin w osoczu i w moczu może być prawidłowe albo tylko nieznacznie podwyższone, nawet jeśli występuje guz chromochłonny.

Oznaczenie stężenia katecholamin w osoczu i w moczu jest pomocne w zdiagnozowaniu guza chromochłonnego, ale nie ma znaczenia w ocenie lokalizacji ani liczby guzów. Na podstawie wyniku badania nie można ocenić, czy guz jest łagodny (choć z reguły są to guzy łagodne - nie dające przerzutów). Ilość wytwarzanych katecholamin niekoniecznie odpowiada wielkości guza, ponieważ zależy to od właściwości tkanki guza. Jednak całkowita ilość katecholamin wytwarzanych przez guz zwykle wzrasta w miarę, jak guz się powiększa.

Wiele różnych leków może interferować w oznaczeniu katecholamin. Bardzo ważne jest, aby przed odstawieniem leków skonsultować się z lekarzem. Lekarz wspólnie z pacjentem zidentyfikuje substancje i leki, które mogą interferować w badaniu oraz doradzi, które leki można bezpiecznie odstawić na pewien czas. Substancje, które mogą zafałszować wynik badania katecholamin to m.in.: acetaminofen (paracetamol), aminofilina, amfetamina, środki hamujące łaknienie, kawa, herbata i inne produkty zawierające kofeinę, wodzian chloralu, klonidyna, deksametazon, niektóre leki moczopędne, adrenalina, alkohol etylowy, insulina, imipramina, lit, metyldopa, inhibitory MAO (monoaminooksydazy), nikotyna, nitrogliceryna, niektóre krople do nosa, propafenon, rezerpina, salicylany, teofilina, tetracykliny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne i leki rozszerzające naczynia. Wpływ tych leków na wynik badania jest różny u różnych pacjentów i często nie da się go przewidzieć.

Aż 90% przypadków guza chromochłonnego występuje w gruczole nadnerczowym, pozostałe 10% może występować w obrębie jamy brzusznej. Guzy, które nie są zlokalizowane w nadnerczach ale syntetyzują katecholaminy określane są w terminologii WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) jako pozanadnerczowe przyzwojaki (chromochłonne).

1. Czy można zapobiec powstaniu guza chromochłonnego?

Nie. Można wykryć i usunąć guz, ale nie można zapobiec jego powstaniu. W większości przypadków guz jest łagodny i, raz usunięty, nie odnawia się.

2. Czy można oznaczyć katecholaminy w domu?

Nie. Oznaczenie wymaga specjalistycznego sprzętu i musi być wykonane w laboratorium

3. Czy konieczne jest zbieranie moczu przez 24 godziny?

Tak. Konieczne jest zebranie wszystkich porcji moczu, aby wynik badania był dokładny. Katecholaminy są uwalniane w różnym czasie i może się zdarzyć, że właśnie pominięta porcja moczu będzie zawierała największe ilości katecholamin.

4. Czy stan psychiczny pacjenta naprawdę wpływa na wyniki badania?

Tak, ponieważ katecholaminy są wydzielane przez rdzeń nadnerczy w odpowiedzi na stres. Stężenie katecholamin może wzrosnąć, jeśli pacjent odczuwa niepokój lub strach.

‍

Linki do tej strony:
‍Choroby: Nadciśnienie tętnicze

‍
Linki do stron obcojęzycznych:
‍National Organization for Rare Disorders: Pheochromocytoma
‍MedlinePlus Medical Encyclopedia: Pheochromocytoma
‍National Institute of Child Health and Human Development: Pheochromocytoma
‍Mayo Clinic: Pheochromocytoma
‍National Cancer Institute: Pheochromocytoma and Paraganglioma Treatment (PDQ®)
‍Endocrineweb: Pheochromocytomas: Adrenal Gland Tumors
‍Genetics Home Reference: Hereditary paraganglioma-pheochromocytoma
‍Hormone Health Network: The Endocrine System

‍