Badanie pozwala ocenić, czy krwinki czerwone, białe i płytki krwi są prawidłowe i dojrzałe oraz zróżnicować poszczególne rodzaje krwinek białych i określić ich procentową zawartość we krwi. Pomaga w rozpoznaniu szeregu niedoborów, chorób i zaburzeń związanych z wytwarzaniem, czynnością i niszczeniem krwinek. Pozwala monitorować wytwarzanie i dojrzałość krwinek w chorobach takich jak białaczki, w czasie chemio- lub radioterapii. Wykonywane jest także przy podejrzeniu występowania odmian hemoglobiny (hemoglobinopatii).

Kiedy wynik morfologii krwi obwodowej i/lub różnicowania krwinek białych uzyskany metodą automatyczną jest nieprawidłowy. Badanie jest wykonywane w celu wykrycia nieprawidłowych lub niedojrzałych komórek. Kiedy lekarz podejrzewa, chorobę lub zaburzenie, które może mieć wpływ na krwinki białe i/lub czerwone.

Próbka krwi pobierana jest z żyły łokciowej albo z palca, płatka ucha lub - u niemowląt - z pięty.

Nie.

Rozmaz krwi obwodowej pozwala ocenić erytrocyty (krwinki czerwone), leukocyty (krwinki białe) i płytki krwi. Te populacje krwinek powstają i dojrzewają w szpiku kostnym i są w miarę potrzeby uwalniane do krwi. Leukocyty biorą udział w zwalczaniu zakażeń, erytrocyty dostarczają tlen do tkanek i komórek, a płytki krwi uczestniczą w krzepnięciu. Liczba krwinek poszczególnych rodzajów jest zmienna, zależna od potrzeb organizmu, ale utrzymywana stale w pewnym prawidłowym zakresie.

Rozmaz krwi obwodowej oddaje stan komórek obecnych we krwi w chwili pobrania próbki. Aby wykonać rozmaz, pojedynczą kroplę krwi rozprowadza się w formie cienkiej warstwy na szkiełku podstawowym, suszy i wybarwia odpowiednim barwnikiem. Kiedy barwnik wyschnie, ocenia się rozmaz.

‍

Kropla krwi rozprowadzona na szkiełku zawiera tysiące erytrocytów, setki leukocytów i liczne płytki krwi (fragmenty komórek potrzebne w procesie krzepnięcia). W najcieńszej części rozmazu, krwinki tworzą pojedynczą warstwę komórek. Są dobrze widoczne pod mikroskopem, co pozwala oszacować liczbę komórek każdego typu oraz ocenić, czy rozmiar, kształt i wygląd komórek jest prawidłowy. Można rozróżnić poszczególne rodzaje krwinek białych i podać ich zawartość procentową (wzór odsetkowy). Rozmaz pozwala też ocenić rozmiar, kształt i zawartość hemoglobiny w krwinkach czerwonych oraz stwierdzić, czy płytki krwi są prawidłowe i czy jest ich odpowiednio dużo.

Na występowanie i liczbę komórek krwi może wpływać wiele różnych chorób i zaburzeń. Badanie rozmazu krwi można wykorzystać jako badanie uzupełniające lub potwierdzające wyniki innych testów. Na przykład, obecność krwinek czerwonych większych i słabiej wybarwionych niż prawidłowe erytrocyty może być dodatkowym, obok innych badań, sygnałem występowania niedokrwistości. Obecność młodszych form rozwojowych leukocytów może być źródłem dodatkowej informacji, która wraz wynikami innych testów pozwoli zdiagnozować zakażenie, nowotwór lub inne zaburzenie.

Rozmaz krwi obwodowej wykonywano kiedyś u każdej osoby, u której lekarz zlecił badanie morfologii krwi obwodowej. Kiedyś była to standardowa metoda oceny morfologii (rozmiaru, kształtu i wybarwienia) krwinek czerwonych, odsetkowego wzoru krwinek białych i liczby płytek. Ta rutynowa mikroskopowa ocena morfologii krwi została jednak prawie całkowicie zastąpiona oceną automatyczną.

Obecnie automatyczne liczniki hematologiczne mogą policzyć i ocenić setki, a nawet tysiące krwinek w ciągu kilku minut - przynajmniej, kiedy krwinki są prawidłowe. Jednak, kiedy licznik wykaże nieprawidłowe krwinki lub, kiedy lekarz podejrzewa obecność nieprawidłowych erytrocytów, leukocytów i/lub płytek we krwi pacjenta, mikroskopowe badanie rozmazu przez doświadczonego diagnostę jest wciąż najlepszą metodą identyfikacji i oceny niedojrzałych lub nieprawidłowych krwinek.

Jest wiele niedoborów, chorób i zaburzeń, które mogą wpływać na liczbę i rodzaj wytwarzanych krwinek, ich czynność i czas przeżycia we krwi. Zwykle do krwi dostają się tylko prawidłowe dojrzałe krwinki, ale różne okoliczności mogą zmusić szpik do uwolnienia do krwi niedojrzałych lub nieprawidłowo zbudowanych krwinek. Znaczna liczba nieprawidłowych krwinek we krwi obwodowej może wskazywać na określoną chorobę i skłonić lekarza do wykonania dalszych badań.

Mikroskopową ocenę rozmazu krwi obwodowej zleca się przede wszystkim w sytuacji, kiedy badanie morfologii i różnicowanie leukocytów przy pomocy licznika hematologicznego wykaże obecność nieprawidłowych lub niedojrzałych krwinek. Lekarz może zlecić rozmaz, kiedy podejrzewa niedobór, chorobę lub zaburzenie dotyczące wytwarzania krwinek, takie jak niedokrwistość, niedostateczne lub nieprawidłowe wytwarzanie krwinek w szpiku lub nadmierne niszczenie krwinek.

Do objawów, które mogą wskazywać na jedna z chorób krwi należą:

• Osłabienie, zmęczenie
• Bladość skóry‍
• Żółtaczka z nieznanych przyczyn
• Krwawienia
• Powiększenie śledziony‍
• Bóle kostne.

Rozmaz zleca się też u pacjentów leczonych lub monitorowanych z powodu chorób hematologicznych.

‍

Wynik mikroskopowej oceny rozmazu krwi obwodowej nie zawsze pozwala na rozpoznanie określonej choroby. Może jednak pomóc w ukierunkowaniu dalszej diagnostyki. Trzeba wziąć pod uwagę wynik morfologii krwi i innych badań diagnostycznych oraz informacje uzyskane w czasie wywiadu i badania lekarskiego. W zależności od choroby i jej nasilenia, zaburzenia mogą dotyczyć jednej lub kilku populacji krwinek.

Wynik rozmazu zawiera zwykle opis populacji erytrocytów, leukocytów i płytek krwi oraz opis zmian ich budowy.

‍

Czerwone krwinki (erytrocyty)

Prawidłowe krwinki czerwone są jednakowej wielkości (7 µm). Są okrągłe i spłaszczone jak dysk, z obustronnym wgłębieniem w środku, pozbawione jądra komórkowego. Zawierają hemoglobinę, która nadaje im jednolitą czerwono-brązową barwę, z nieznacznym centralnym przejaśnieniem w miejscu, gdzie komórka jest cieńsza. Jeśli erytrocyt ma prawidłową wielkość, kształt i wybarwienie określany jest jako normocyt lub erytrocyt normobarwliwy. Nie wszystkie erytrocyty wyglądają "idealnie", ale istotna liczba komórek o nieprawidłowym wyglądzie wskazuje na zaburzenie. Odsetek nieprawidłowych erytrocytów czasem określa się w skali od 1+ (nieliczne) do 4+ (większość erytrocytów jest nieprawidłowa). Nieprawidłowe komórki mogą mieć jedną lub kilka cech różniących je od komórek prawidłowych.

Przykłady zaburzeń, które powodują zmianę wyglądu erytrocytów to:

• ‍niedokrwistość‍
• obecność wariantów hemoglobiny, m.in. w niedokrwistości sierpowatokrwinkowej lub talasemiach
• zaburzenia mieloproliferacyjne‍
• zaburzenia czynności szpiku kostnego

Do opisu zmian różnych cech erytrocytów używa się odpowiednich terminów, na przykład:

• Anizocytoza – występowanie erytrocytów o różnej wielkości, może wskazywać na niedokrwistość; erytrocyty mniejsze niż 7 µm nazywane są mikrocytami, większe niż 8 µm makrocytami
• Poikilocytoza – występowanie erytrocytów o zmienionym kształcie; mogą to być schistocyty, echinocyty, akantocyty, eliptocyty, krwinki sierpowate, tarczowate, w kształcie kropli łez, krwinki układające się w rulony (rulonizacja).

Białe krwinki (leukocyty)

Częścią badania rozmazu krwi jest różnicowanie krwinek białych (rozmaz ręczny). Zwykle zlicza się, ocenia i klasyfikuje co najmniej 100 leukocytów. Oblicza się zawartość odsetkową każdego typu komórek. Ponadto ocenia się cechy ich budowy i dojrzałość. Leukocyty mają jądro otoczone cytoplazmą. Wszystkie rodzaje leukocytów wywodzą się z komórek pnia szpiku kostnego. W szpiku komórki te różnicują się na: komórki pnia mieloidalne i limfoidalne. Dojrzałe komórki obecne we krwi dzieli się na 5 typów:

• Granulocyty obojętnochłonne (neutrofile, 10-18 µm) to komórki, które mają w cytoplazmie drobne ziarnistości różowe lub purpurowe. Stanowią większość leukocytów obecnych we krwi dorosłych zdrowych osób. Uczestniczą w obronie przeciw zakażeniom.
• Granulocyty kwasochłonne (eozynofile, 10-15 µm) można łatwo odróżnić od innych leukocytów z powodu obecności w cytoplazmie dużych, czerwono-pomarańczowych ziarnistości. Prawidłowo ich liczba jest niska (1-3%), a wzrasta w przypadku alergii i zarażenia pasożytami.
• Granulocyty zasadochłonne (bazofile,10-15 µm) zawierają grube granatowo-czarne ziarnistości, które często przesłaniają jądro komórki. Występują we krwi w najmniejszej liczbie (do 1%).
• ‍Monocyty są zwykle największymi komórkami w rozmazie (12-20 µm) i pełnią funkcję fagocytów, gdyż potrafią pochłaniać i trawić fragmenty uszkodzonych komórek, bakterie lub inne nierozpuszczalne cząstki.
• ‍Limfocyty są mniejsze (10-12 µm), mają jednolicie wybarwioną cytoplazmę i okrągłe jądro o równym brzegu. Jeden z typów limfocytów (limfocyty B) odpowiada za wytwarzanie przeciwciał (immunoglobulin).

W przypadku krwinek białych badanie mikroskopowe rozmazu służy głównie do oceny próbek, w których licznik hematologiczny wykrył nieprawidłowości. Ocenia się:

• Czy komórki wyglądają prawidłowo, jaki mają rozmiar i kształt oraz czy nie zawierają jakichś charakterystycznych struktur (wtrętów).
• Jak dojrzałe są krwinki. Obecność niedojrzałych leukocytów oznacza zaburzenie dotyczące wytwarzania lub niszczenia krwinek. Jeśli krwinki są zużywane w organizmie zbyt szybko, nowe krwinki nie zdążą dojrzeć w szpiku i niedojrzałe krwinki zostaną uwolnione do krwi. W przypadkach, kiedy niedojrzałych krwinek jest bardzo dużo albo we krwi występuje bardzo mało leukocytów i istnieje podejrzenie choroby szpiku kostnego, lekarz może zlecić ocenę wytwarzania krwinek w szpiku.
• Czy leukocyty są zachowane w całości, czy też występuje istotna liczba tzw. cieni leukocytów - komórek, które rozpadły się. Cienie leukocytów mogą być wynikiem nadmiernej wrażliwości komórek lub zbyt długiego przechowywania próbki.

Bezwzględna liczba WBC i względna liczba poszczególnych typów komórek jądrzastych może ulec zmianie w wielu różnych chorobach i zaburzeniach. Należą do nich na przykład:

• ‍Zakażenia i/lub stan zapalny – powodują zwiększenie określonych typów WBC‍
• Zaburzenia czynności szpiku kostnego – zależnie od zaburzenia liczba bezwzględna lub względna WBC może spadać lub wzrastać
• Alergie – mają wpływ na liczbę eozynofili
• Nowotwór lub zespół mieloproliferacyjny – w rozmazie krwi mogą być widoczne niedojrzałe leukocyty, takie jak komórki blastyczne; prawidłowo blasty są obecne w szpiku kostnym, gdzie powstają i dojrzewają leukocyty przed ich uwolnieniem do krwi. Obecność blastów w rozmazie krwi obwodowej może wskazywać na poważną chorobę, taką jak zespół mieloproliferacyjny lub białaczka.

Płytki krwi

Płytki są fragmentami komórek powstającymi w szpiku kostnym z cytoplazmy megakariocytów. W razie uszkodzenia naczynia krwionośnego tworzą czop, który zabezpiecza zranione miejsce: przylegają do uszkodzonego miejsca i do siebie nawzajem. Aktywacja i agregacja płytek krwi zapoczątkowuje proces krzepnięcia. Odpowiednia liczba płytek jest konieczna, aby zapobiegać krwawieniom. Zbyt mała liczba płytek lub ich nieprawidłowa czynność zaburza krzepnięcie krwi, co niekiedy może być niebezpieczne dla życia pacjenta. Czasem dochodzi do wytwarzania zbyt dużej liczby płytek. W niekorzystnych przypadkach może to prowadzić do blokowania przepływu krwi i do zakrzepów. Jednak osoby ze zwiększoną liczbą płytek mogą też cierpieć z powodu krwawień, bo płytki mogą mieć zaburzoną funkcję nawet, jeśli wyglądają prawidłowo.

Liczbę płytek ocenia się zwykle automatycznie (za pomocą licznika hematologicznego) jako część badania morfologii krwi. Kiedy liczba krwinek jest zbyt niska lub zbyt wysoka i/lub licznik hematologiczny sygnalizuje błąd, wykonuje się rozmaz, aby zweryfikować, czy liczba płytek jest prawidłowa i sprawdzić czy występują płytki olbrzymie lub zlepy. Płytki duże lub olbrzymie mogą występować w zaburzeniach mieloproliferacyjnych, zespołach mielodysplastycznych lub pierwotnej małopłytkowości immunologicznej, w której powstają autoprzeciwciała przeciw antygenom płytek krwi.

‍

Rozmazy krwi, w których znaleziono istotne nieprawidłowości, są zwykle oceniane dodatkowo przez specjalistę hematologa, który ma duże doświadczenie w ocenie mikroskopowej obrazu krwi. Zależnie od wyniku badania konieczne może być zlecenie następnych badań, w tym biopsja i badanie szpiku kostnego.
Zmiany obrazu krwi obwodowej mogą być spowodowane także:

• Niedawnym przetoczeniem krwi
• Zwiększonym stężeniem białka
• Stresem
• Intensywnym wysiłkiem fizycznym
• Paleniem tytoniu.

‍

1. Dlaczego automatyczne liczniki hematologiczne nie zastąpiły w pełni mikroskopowej oceny rozmazu?

Rutynowe badania wykonuje się dziś z pomocą liczników automatycznych. Licznik ocenia czerwone i białe krwinki oraz płytki, bazując na ich kształcie, rozmiarze oraz właściwościach elektrycznych i optycznych. Zawsze występuje pewna zmienność biologiczna tych parametrów wynikająca z naturalnych zmian fizjologicznych i wpływu czynników zewnętrznych. Metodą automatyczną można wykryć obecność komórek nieprawidłowych, ale nie można ich jednoznacznie sklasyfikować. Także niektóre fragmenty komórek i zlepy płytkowe mogą zostać nieprawidłowo policzone jako WBC, co fałszywie zawyża liczbę WBC. Diagnosta laboratoryjny może ocenić te nieprawidłowości badając rozmaz krwi pod mikroskopem (szkolenie diagnostów obejmuje rozpoznawanie i klasyfikację nieprawidłowych krwinek).

‍

Linki do stron obcojęzycznych

MedlinePlus: Blood Disorders
American Society of Hematology: Blood Diseases Information
Nemours Foundation: TeensHealth - Blood

‍