Inne określenia: Zakażenie Bacillus anthracis, Wąglik skórny, Wąglik wziewny (płucny), Wąglik jelitowy

‍

Wąglik jest chorobą zakaźną powodowaną przez bakterię Gram-dodatnią, nazywaną laseczką wąglika (Bacillus anthracis). W zależności od zajętych narządów rozróżnia się trzy postacie choroby: skórną, wziewną i jelitową. Źródłem zakażenia są chore zwierzęta (bydło, konie, owce, kozy, sarny) i produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego (mleko, mięso), a także skóra, wełna. Człowiek zakaża się laseczką wąglika najczęściej przez wprowadzenie bakterii przez skórę, wówczas dochodzi do rozwoju postaci skórnej. Natomiast wdychanie kurzu zawierającego zarazki wąglika lub ich formy przetrwalnikowe wywołuje postać płucną, a spożywanie zakażonego mięsa i jego przetworów prowadzi do wystąpienia postaci jelitowej.
Wąglik jest w Stanach Zjednoczonych rzadką chorobą. Przez 45 lat (od 1955 do 1999 r.) zanotowano 236 przypadków, w większości (244) w postaci skórnej. Zainteresowanie tą chorobą wzrosło w 2001 r., kiedy wiele osób zostało narażonych na kontakt z przetrwalnikami wąglika rozsyłanymi za pośrednictwem poczty. Po tych wydarzeniach wprowadzono procedury kontroli przesyłek pocztowych pod kątem czynników bioterrorystycznych, takich jak wąglik, aby chronić adresatów oraz pracowników poczty.
Wąglik nie przenosi się między ludźmi, źródłem zakażenia dla ludzi są zainfekowane zwierzęta. Skórną postacią wąglika można zarazić się przy pracy ze skórami lub wełną zakażonych zwierząt (przykładem jest przypadek nowojorczyka, który zachorował w 2006 r.: człowiek ten produkował tradycyjne bębny afrykańskie z importowanych skór kozich).
Uważa się, że przypadki wąglika z 2001 r. były wynikiem celowego działania; wywołało to obawę, że laseczki wąglika mogą zostać wykorzystane jako broń biologiczna. Wiele krajów prowadziło badania nad wąglikiem w tym właśnie kontekście. Przetrwalniki wąglika są potencjalnie skuteczną bronią, ponieważ powodują śmiertelne zakażenia i są na tyle odporne, że można je rozsiewać na wiele sposobów. Te właściwości umożliwiają również wykorzystanie wąglika przez terrorystów.

‍

Trzy postacie wąglika różnią się objawami i rokowaniami:

• Postać skórna występuje najczęściej. Laseczki wąglika wnikają zwykle przez zranioną lub zadrapaną skórę, przy kontakcie z zanieczyszczonym mięsem, wełną lub skórą zwierzęcą. Okres inkubacji wynosi 1 do 12 dni. Choroba zaczyna się niewielkim obrzękiem skóry (jak po ugryzieniu przez owada), który po kilku dniach przekształca się w niebolesne owrzodzenie o czarnym dnie (czarna krosta). Okoliczne węzły chłonne mogą być powiększone. Około 20% nieleczonych przypadków kończy się śmiercią, jednak pacjenci poddani leczeniu przeciwbakteryjnemu umierają rzadko.
  
• Postać wziewna charakteryzuje się najwyższą umieralnością. Spowodowana jest wdychaniem przetrwalników wąglika. Okres inkubacji trwa zwykle 1 do 7 dni, ale może wydłużać się nawet do 60 dni. Początkowe objawy - ból gardła, niezbyt wysoka gorączka, bóle mięśni i ogólne osłabienie - przypominają zakażenie wirusowe. Ten pierwszy etap choroby trwa od kilku godzin do kilku dni; drugi etap może rozwinąć się nagle, z objawami obejmującymi duszność, wysoką gorączkę, wstrząs, zapalenie opon mózgowych i niewydolność oddechową. Śmiertelność jest duża, po pojawieniu się ciężkich objawów sięga 75%, mimo odpowiedniego leczenia, m.in. antybiotykami.
  
• Postać żołądkowo-jelitowa, spowodowana spożyciem zakażonego mięsa, ma okres wylęgania od 1 do 7 dni. Objawy obejmują silne zaburzenia żołądkowo-jelitowe i gorączkę. Objawy mogą dotyczyć głównie okolicy przełyku (zmiany na podstawie języka, ból gardła, gorączka, powiększone węzły chłonne) lub głównie jelit (nudności, utrata łaknienia, wymioty i gorączka, a następnie ból brzucha, krwawe wymioty i krwawa biegunka). Śmiertelność wynosi od 25 do 60%.

‍

Badania mogą służyć ocenie ekspozycji na zakażenie i obecności wąglika w środowisku lub rozpoznaniu zakażenia. Obecność przetrwalników wąglika w wymazach z nosa oznacza przebytą ekspozycję, ale nie świadczy o zakażeniu. Osoba po ekspozycji na przetrwalniki nie zachoruje, jeśli z przetrwalników nie namnożą się bakterie, co może nastąpić nawet po 60 dniach. Dlatego nie zaleca się wykonywania wymazu z nosa w stwierdzenia ekspozycji ani zakażenia wąglikiem.
Chorobę rozpoznaje się na podstawie hodowli laseczek z odpowiedniego materiału (np. z krwi, zmian skórnych lub wydzieliny z dróg oddechowych - zależnie od podejrzewanej postaci wąglika) lub na podstawie stwierdzenia obecności przeciwciał we krwi. W postaci wziewnej pomocne może być badanie rentgenowskie klatki piersiowej lub badanie płynu mózgowo-rdzeniowego, jeśli pacjent ma objawy zapalenia opon mózgowych.
Hodowla bakterii (z próbek pobranych z otoczenia lub z płynów ustrojowych, np. krwi) może zająć od kilku godzin do kilku dni. Próbkę inkubuje się na sztucznych pożywkach, na których laseczki wąglika mogą się namnażać. Po wyhodowaniu bakterii identyfikuje się je za pomocą odpowiednich testów biochemicznych i wykonuje badanie wrażliwości na antybiotyki, aby wybrać najskuteczniejsze leczenie.
Opracowano szybki test, który może służyć do oceny próbek środowiskowych i biologicznych. Badanie to nie wymaga hodowli laseczek wąglika, ale bezpośrednio wykrywa DNA bakterii. W 2001 r. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration, FDA) wstępnie zatwierdziła ten test do badania próbek od pacjentów.
Sytuacja epidemiologiczna w Polsce jak i innych krajach europejskich jest podobna jak w Stanach Zjednoczonych

Istnieje szczepionka przeciwko wąglikowi, jednak stosuje się ją tylko u osób szczególnie narażonych na zakażenie, np. u żołnierzy i osób pracujących z laseczkami wąglika w laboratorium. Szczepienie nie jest dostępne dla wszystkich.

Chorobę można wyleczyć antybiotykami, jeśli leczenie rozpocznie się odpowiednio wcześnie, przed wystąpieniem ciężkich objawów. Ciprofloksacyna, doksycyklina i amoksycylina to leki zatwierdzone przez FDA w celu leczenia wąglika, a ciprofloksacyna i doksycyklina również w celu zapobiegania chorobie po (prawdopodobnym) kontakcie z laseczkami wąglika. Ponieważ przetrwalniki wąglika żyją długo, lek podaje się zapobiegawczo przez 60 dni.

Linki do stron obcojęzycznych:

Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Emergency Preparedness and Response: Anthrax
CDC: Anthrax
Mayo Clinic: Anthrax
MedlinePlus Encyclopedia: Anthrax
National Institute of Allergy and Infectious Diseases: Anthrax
World Health Organization: Anthrax
United States Department of Labor, OSHA: What is Anthrax?