Informacje na temat trzustki znajdują się w rozdziale "Choroby trzustki", w zakładce "Co to jest trzustka?".
Nowotwór złośliwy to niekontrolowany rozrost komórek, które tworzą struktury zwane guzami, mogą naciekać otaczające tkanki prawidłowe i w końcu tworzyć nowe ogniska w obrębie całego organizmu, czyli dawać przerzuty.
Większość (95%) złośliwych nowotworów trzustki stanowią gruczolakoraki, które rozwijają się w przewodach trzustkowych, a czasem w gruczołach wytwarzających enzymy w zewnątrzwydzielniczej części trzustki. Guzy endokrynne powstałe z komórek wewnątrzwydzielniczych są znacznie rzadsze i z reguły są mniej złośliwe niż raki części zewnątrzwydzielniczej. Guzy endokrynne mogą być łagodne - nie dające przerzutów, jak łagodny wyspiak z komórek beta, albo złośliwe (wyspiaki złośliwe). Często, guzy te są wykrywane wcześniej niż raki części zewnątrzwydzielniczej trzustki, bo mają tendencję do nadmiernego wydzielania hormonów: insuliny i glukagonu.
Pozostała część niniejszego artykułu dotyczy raków części zewnątrzwydzielniczej trzustki, które są częstsze, bardziej złośliwe i groźniejsze, ponieważ trudno jest je wykryć, kiedy są jeszcze na wczesnym etapie rozwoju.
Guzów w obrębie trzustki nie udaje się zwykle zobaczyć lub wyczuć podczas badania lekarskiego, a w momencie pojawienia się objawów, rak z reguły nacieka już znaczną część trzustki i sąsiednie narządy. Jedynym wyjątkiem od tej reguły jest rak okolicy brodawki większej dwunastnicy, który rozwija się w miejscu, gdzie przewódy trzustkowy i żółciowy wspólny uchodzą do dwunastnicy. Taki rak często powoduje niedrożność przewodu żółciowego wspólnego, upośledzenie odpływu żółci i żółtaczkę, dlatego można go wykryć wcześniej niż większość raków części zewnątrzwydzielniczej trzustki.
Rak trzustki pod względem częstości występowania stanowi ok. 3 % nowotworów złośliwych, częściej spotykany jest u mężczyzn niż u kobiet. Należy do nowotworów, których częstość występowania wykazuje wyraźna tendencję wzrostową.

We wczesnych stadiach zaawansowania choroba z reguły przebiega bezobjawowo. Objawy kliniczne zależą w znacznym stopniu od lokalizacji guza, jego wielkości i stopnia miejscowego oraz regionalnego zaawansowania. Należą do nich bóle brzucha, nudności, utrata łaknienia, żółtaczka i niewyjaśniony spadek masy ciała. Takie objawy występują też w innych chorobach, dlatego na początku pacjent może ich nie zauważyć lub je zignorować. Przewlekły ból, nudności, wymioty, zaburzenia wchłaniania i zaburzenia stężenia glukozy we krwi pojawiają się zwykle w zaawansowanej chorobie.

Niestety nie istnieją żadne badania laboratoryjne, które pozwoliłyby na wczesne wykrycie i rozpoznanie raka trzustki. Zwykle rozpoznanie stawia się na podstawie badań obrazowych i biopsji, kiedy doszło już do rozsiewu raka.
Do badań laboratoryjnych przydatnych na różnych etapach szeroko pojmowanego procesu diagnostycznego jak i w monitorowaniu przebiegu i leczenia u chorych z rakiem trzustki należą:

• amylaza - stężenie amylazy we krwi jest zazwyczaj znacznie podwyższone
• panel badań metabolicznych: min. oznaczenie stężenia bilirubiny, enzymów wątrobowych i glukozy, przydatne w kontroli czynność wątroby i nerek,
• CA 19-9 (antygen nowotworowy 19-9): marker nowotworowy przydatny w wykrywaniu wznowy raka trzustki. Nie ma zastosowania we wczesnym wykryciu raka lub postawieniu rozpoznania, ale zmiany stężenia markera mogą być pomocne w różnicowaniu pomiędzy rakiem i przewlekłym zapaleniem trzustki
• CEA (antygen rakowo-płodowy, antygen karcynoembrionalny): przydatny w ocenie przebiegu choroby,
• inne badania, takie jak tłuszcz w stolcu, trypsyna w stolcu, trypsynogen, amylaza i lipaza: można je wykonać, aby ocenić czynność trzustki i stwierdzić, czy pacjentowi trzeba podawać enzymy trzustkowe.

Poza badaniami laboratoryjnymi wskazane mogą być:

• CT (tomografia komputerowa): przydatna w ocenie guza trzustki i poszukiwaniu przerzutów,
• ECPW (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna): może służyć do podania kontrastu przy badaniu rentgenowskim lub do wszczepienia stentu (metalowej lub plastikowej rurki, dzięki której utrzymuje się drożność przewodów trzustkowego i żółciowego wspólnego),
• USG (badanie ultrasonograficzne) jamy brzusznej,
• MRI (rezonans magnetyczny),
• Biopsja: pozwala potwierdzić rozpoznanie raka trzustki, często wykonywana razem z CT.

‍

Leczenie raka trzustki zaczyna się od określenia stopnia zaawansowania nowotworu, czyli stwierdzenia, jak dużą część trzustki zajmuje guz i czy rozprzestrzenił się on do innych narządów. Stopień zaawansowania można wyrazić za pomocą specjalistycznego nazewnictwa albo zaliczyć nowotwór do jednej z kategorii: rak operacyjny (nadający się do chirurgicznego usunięcia, pozostający w obrębie trzustki), rak miejscowo zaawansowany (naciekający sąsiednie narządy i nieoperacyjny) lub rak z przerzutami do narządów odległych.

Niestety chirurgiczne usunięcie nowotworu możliwe jest jedynie w ok. 15% przypadków. Rozległość operacji zależy od umiejscowienia guza, jego wielkości, naciekania sąsiednich tkanek i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Chirurgia trzustki jest bardzo skomplikowanym zabiegiem i wiąże się z poważnymi powikłaniami, a okres rekonwalescencji trwa kilka tygodni. Możliwe zabiegi to:

• operacja Whipple'a: chirurg usuwa głowę trzustki i część jelita cienkiego, przewód żółciowy i żołądek,
• dystalna pankreatektomia: usuwa się trzon i ogon trzustki oraz śledzionę,
• całkowita (totalna) pankreatektomia: usuwa się trzustkę, część jelita cienkiego, część żołądka, przewód żółciowy wspólny, pęcherzyk żółciowy, śledzionę i lokalne węzły chłonne.

W leczeniu uzupełniającym wykorzystuje się radio- i chemioterapię, ponieważ komórki nowotworowe zwykle są już rozsiane w organizmie w postaci niewielkich, niewykrywalych ognisk. Niestety rak trzustki słabo odpowiada na obecnie stosowane leczenie. Pewną nadzieję daje gemcytabina, jeden z nowszych chemioterapeutyków. Został on zatwierdzony przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) i może być wykorzystywany w połączeniu z radioterapią.

Leczenie paliatywne (poprawiające jakość życia) jest leczeniem z wyboru u osób z nawrotowym lub nieoperacyjnym rakiem trzustki. W celu zmniejszenia dolegliwości bólowych można stosować radioterapię, chemioterapię i leczenie chirurgiczne. W nieoperacyjnym raku trzustki wykonuje się zabiegi chirurgiczne, aby udrożnić odpływ żółci, zmniejszyć ból i ograniczyć żółtaczkę. Temu służą też zabiegi endoskopowe z wszczepieniem stentu. W razie bólu opornego na inne leczenie można wykonać zabieg polegający na przecięciu nerwów.

Chorzy z nieoperacyjnym rakiem trzustki mogą rozważyć udział w badaniach klinicznych nowych leków. Badania stwarzają nadzieję na opracowanie nowych możliwości leczenia tej choroby.

‍

Jakie są czynniki ryzyka raka trzustki?

‍
‍Palenie tytoniu jest głównym czynnikiem ryzyka raka trzustki. Uważa się, że w około 30% przypadków rak trzustki jest bezpośrednio związany z paleniem. Inne czynniki ryzyka to:

• starszy wiek - większość chorych jest w wieku powyżej 60 lat,
• płeć męska - rak trzustki występuje ok. 30% częściej u mężczyzn niż u kobiet,
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• dieta bogata w mięso i tłuszcze,
• cukrzyca,
• narażenie zawodowe na niektóre przemysłowe związki chemiczne, np. niektóre pestycydy i produkty przemysłu naftowego,
• przypadki raka trzustki w rodzinie - dziedziczna skłonność do tego nowotworu może mieć znaczenie w 5-10% przypadków.

Wato jednak pamiętać, że większość osób, u których występują czynniki ryzyka, nigdy nie zachoruje na raka trzustki, a rak trzustki rozwija się również u osób, które nie mają wymienionych czynników.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:

College of American Pathologists: How to Read Your Pathology Report
Patient Power: Pancreatic Cancer
Pancreas.org: Pancreatic Cancer
American Cancer Society: Pancreatic Cancer
Mayo Clinic: Pancreatic cancer
National Cancer Institute: Pancreatic Cancer (PDQ®): Treatment
National Cancer Institute: Clinical Trials Information for Patients and Caregiv…
The National Pancreas Foundation
Pancreatica.org: Confronting Pancreatic Cancer

‍

‍