Choroby wątroby klasyfikuje się zarówno według przyczyny jak i według wpływu, jaki mają one na wątrobę. Przyczyną choroby może być infekcja, uraz, ekspozycja na leki lub toksyny, proces autoimmunizacyjny lub wada genetyczna (jak na przykład hemochromatoza). Czynniki te mogą prowadzić do zapalenia lub marskości wątroby, powstania kamieni żółciowych, stłuszczenia wątroby, a w rzadkich przypadkach do nowotworu. Wady genetyczne mogą upośledzać czynność wątroby i prowadzić do odkładania i nagromadzenia mogących ją uszkodzić substancji, takich jak żelazo lub miedź.

Zapalenia wątroby

Istnieją dwie główne formy zapalenia wątroby - forma ostra, w której proces zapalny postępuje szybko oraz forma przewlekła, w której proces zapalny oraz uszkodzenie wątroby postępuje powoli i jest długotrwałe. Zapalenie wątroby może być spowodowane czynnikami wymienionymi powyżej, lecz zazwyczaj jest ono wynikiem zakażenia jednym z wirusów zapalenia wątroby. Wirusy te nazwane zostały literami alfabetu, w kolejności w jakiej zostały odkryte -A, B, C, D i E.

• Wirusowym zapaleniem wątroby (WZW) typu A można zarazić się przez zakażoną wodę i pożywienie. Objawy u dorosłych to między innymi żółtaczka, biegunka i zmęczenie. U dzieci choroba często przebiega bezobjawowo i niejednokrotnie nie zostaje wykryta.
  
• WZW typu B występuje na całym świecie, lecz najczęściej w Południowo-Wschodniej Azji i Afryce. Jest to najczęściej występująca forma wirusowego zapalenia wątroby w Ameryce Północnej i Europie, a według szacunków Amerykańskiego Centrum Chorób Zakaźnych, około 1 na 20 osób w USA przechodzi zakażenie WZW typu B. Choroba może przenosić się przez kontakt z krwią, kontakty seksualne lub też matka może zarazić płód podczas porodu. Choroba może przebiegać bezobjawowo, dawać łagodne objawy podobne do grypy, lub przybierać formę ostrą (patrz rozdział dotyczący objawów choroby). W większości przypadków choroba ustępuje samoistnie, lecz około 1 -3% pacjentów staje się zakażonymi przewlekle i mogą oni zarażać innych, często dochodzi u nich również postępującego uszkodzenia wątroby. W grupie podwyższonego ryzyka (o około 10%) rozwoju przewlekłej formy choroby są osoby z upośledzonym układem odpornościowym. Noworodki są szczególnie podatne i w około 90% stają się przewlekle zakażone.
  
• WZW typu C przenosi się poprzez kontakt z zakażoną krwią, na przykład w wyniku używania wspólnych igieł przez narkomanów; używania zakażonych przyrządów do wykonywania tatuaży i przekłuwania różnych części ciała; u pracowników służby zdrowia w wyniku kontaktu z igłami lub innymi przyrządami medycznymi; w przypadku otarcia naskórka podczas kontaktów seksualnych; u noworodka, który podczas porodu został zakażony przez matkę lub w wyniku skaleczeń powstałych podczas wykonywania ćwiczeń fizycznych. Wstępuje rzadziej niż WZW typu B, lecz u osób zarażonych tą odmianą wirusa choroba często przybiera formę przewlekłą i powoduje trwałe uszkodzenie wątroby oraz możliwość zarażania innych.
  
• WZW typu D i E występuje rzadko.

Wątroba odpowiedzialna jest za metabolizm alkoholu, leków oraz toksyn i z tego powodu przedłużająca się ekspozycja na te czynniki może być przyczyną zapalenia i/lub marskości wątroby. Łączenie leków (na przykład acetaminofenu) z alkoholem może spowodować niewydolność wątroby stanowiącą zagrożenie życia.

Stłuszczenie wątroby

Stłuszczenie wątroby powoduje powiększenie i tkliwość wątroby oraz zaburzenia jej czynności. Najczęstszą przyczyną jest nadmierne spożywanie alkoholu. Stan ten jest zazwyczaj odwracalny, pod warunkiem zaprzestania spożywania alkoholu. Inną przyczyną stłuszczenia jest niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby (NASH) -najczęstsza przyczyna przewlekłego zapalenia wątroby, które nie jest wywołane przez wirusy. Objawy są zazwyczaj łagodne, lecz choroba może doprowadzić do marskości wątroby. Najczęściej występuje u osób otyłych i chorych na cukrzycę.

Marskość

Przyczyną marskości wątroby może być dowolny czynnik powodujący ciężkie utrzymujące się uszkodzenie wątroby. Marskość charakteryzuje się obumieraniem komórek i bliznowaceniem wątroby. Choroba ta postępuje i powoduje nieodwracalne zmiany narządu. Leczenie polega na zapobieganiu dalszym uszkodzeniom. Jeżeli przyczyną jest wirus lub inny możliwy do wyleczenia stan, leczenie może ustabilizować chorobę i zapobiegać postępującemu upośledzeniu czynności wątroby. We wczesnym stadium marskość przebiega bezobjawowo, lecz z czasem może powodować nagromadzenie płynu w jamie brzusznej (tak zwana puchlina brzuszna), zaniki mięśni, krwawienie z jelit, wylewy podskórne, powiększenie sutków u mężczyzn (ginekomastia) oraz wiele innych objawów. Czynność wątroby można monitorować przy pomocy badań takich jak oznaczenie stężenia albuminy, czasu protrombinowego, stężenia bilirubiny oraz innych wskaźników czynności wątroby. W skrajnych przypadkach konieczny może okazać się przeszczep wątroby.

Cholestaza

Kamienie żółciowe, nowotwory, urazy i stany zapalne mogą być przyczyną powstawania zwężeń i przeszkód w przewodach wyprowadzających żółć z wątroby. Powoduje to gromadzenie się żółci i związanych z nią składników w wątrobie, czego objawem może być zażółcenie powłok skórnych i białkówek oczu pacjenta (żółtaczka), oddawanie moczu o ciemnobrązowym kolorze oraz oddawanie stolca o bardzo jasnym kolorze, co spowodowane jest brakiem bilirubiny w jelitach. Podobne objawy mogą towarzyszyć ostremu zapaleniu wątroby i czasami marskości. Badania krwi wykazują wtedy podwyższone stężenie bilirubiny, fosfatazy alkalicznej (ALP) i innych enzymów wątrobowych.

Cholesterol i barwniki żółciowe (bilirubina) mogą powodować powstawanie kamieni w pęcherzyku żółciowym, gdzie gromadzona jest żółć. W zależności od swojego rozmiaru i położenia, kamienie te mogą dawać różne objawy i powodować problemy zdrowotne. Ich długotrwała obecność może powodować uszkodzenie pęcherzyka żółciowego i uniemożliwiać jego prawidłową czynność. Powoduje to często uczucie wzdęcia i dyskomfortu w górnej części jamy brzusznej, szczególnie po posiłkach obfitych w tłuszcze. Kamienie mogą zablokować przewód odprowadzający żółć z pęcherzyka, co powoduje nagły atak ostrego bólu w prawej górnej części jamy brzusznej. W wielu przypadkach dochodzi do zapalenia pęcherzyka żółciowego i wystąpienia gorączki.

Może również wystąpić zwężenie żyły wątrobowej, co powoduje zmniejszenie wypływu krwi z wątroby. Zwężenie to może być spowodowane przez nowotwór uciskający ścianę żyły lub blokujący ją zakrzep. Zwężenie może być przewlekłe i nie dawać zbyt wielu objawów, lecz niekiedy może przybrać ostrą formę i stanowić zagrożenie życia. Niektóre leczyć można przy pomocy leków, inne wymagają interwencji chirurgicznej.

Nowotwór wątroby

W niektórych przypadkach zapalenie lub marskość wątroby mogą prowadzić do powstania nowotworu, jednak zazwyczaj nowotwór rozwija się w innych tkankach organizmu i daje przerzuty do wątroby. Nowotwór, który ma swój początek w wątrobie nazywany jest pierwotnym nowotworem wątroby. Najczęściej spotykanym nowotworem wątroby jest rak wątrobowokomórkowy, który rozwija się z hepatocytów (komórek wątroby). Według Amerykańskiego Towarzystwa ds. Walki z Rakiem, stanowi on 75% pierwotnych nowotworów wątroby. Około 10 -20% przypadków to rak dróg żółciowych, który ma swój początek w pęcherzyku lub przewodach żółciowych. Pacjenci z przewlekłym zapaleniem lub marskością wątroby powinni regularnie przechodzić badania w kierunku raka wątroby, w których zakres wchodzi oznaczenie alfafetoproteiny (AFP) i/lub badanie ultrasonograficzne.

Choroby genetyczne

Najczęściej występującą genetyczną chorobą wątroby jest hemochromatoza. Dotyka ona zazwyczaj osób dorosłych i polega na odkładaniu się nadmiaru żelaza w wątrobie. Istnieje wiele genetycznych chorób wątroby, które występują u dzieci. Najczęściej spotykaną jest niedobór alfa 1-antytrypsyny. W większości genetycznych chorób wątroby niedobór enzymu lub białka prowadzi do powstawania złogów uszkadzających wątrobę (na przykład galaktozemia, czyli brak enzymu przekształcającego cukier mlekowy, powodujący nagromadzenie cukru mlekowego w organizmie lub choroba Wilsona polegająca na powstawaniu złogów miedzi w wątrobie). Upośledzenie czynności wątroby u noworodków może również być spowodowane czynnikami niegenetycznymi, powodującymi uszkodzenie wątroby (jak atrezja dróg żółciowych -czyli brak lub niewystarczający rozwój dróg żółciowych).

‍

Choroby wątroby w początkowym stadium mogą przebiegać bezobjawowo lub z objawami nieswoistymi, jak osłabienie i utrata energii. Chorobom wątroby o ostrym przebiegu towarzyszyć mogą objawy związane z utrudnionym przetwarzaniem bilirubiny, takie jak żółtaczka, oddawanie moczu o ciemnym kolorze, jasne stolce, utrata apetytu, nudności, wymioty lub biegunka. Objawy przewlekłej choroby wątroby to między innymi żółtaczka, ciemny mocz, wodobrzusze, świąd, niewyjaśniona utrata lub wzrost masy ciała i ból brzucha. Objawy te niejednokrotnie pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium choroby.

Badania laboratoryjne

Celem badań w kierunku chorób wątroby jest wykrycie uszkodzenia wątroby, ocenę jego rozległości oraz monitorowanie wydolności wątroby. Badania przesiewowe są bardzo istotne, ponieważ do uszkodzenia wątroby może dojść nawet przy braku objawów. Rozpoznanie przyczyny pomaga w ocenie typu choroby. Uszkodzenia i stany zapalne wątroby często ustępują samoistnie, lecz stany powodujące niedrożność dróg żółciowych mogą prowadzić do postępującego uszkodzenia tego narządu.

Rutynowo w ramach ogólnych badań przesiewowych wykonuje się:

1. Oznaczenie enzymów: enzymy to białka wspomagające pracę komórek. W przypadku uszkodzenia komórek, enzymy mogą przedostawać się do krwi i osiągać większe stężenie i aktywność. Podstawowe enzymy wątrobowe to:

• Aminotransferaza alaninowa (ALT) -enzym obecny głównie w wątrobie, najlepszy wskaźnik zapalenia wątroby
• Fosfataza alkaliczna (ALP) -enzym przewodów żółciowych. W przypadku ich niedrożności poziom ALP często wzrasta
• Aminotransferaza asparginianowa (AST) -enzym obecny w wątrobie oraz w sercu i innych mięśniach
• Gammaglutamylotransferaza (GGT) -enzym obecny głównie w wątrobie, bardzo czuły na zmiany jej czynności

2. Bilirubina: Bilirubina to produkt rozkładu hemoglobiny ze starych lub uszkodzonych komórek krwi. Jest ona koloru żółtego, a jej nadmiar w organizmie powoduje żółtaczkę oraz ciemny mocz. Dwa badania bilirubiny często wykonuje się łącznie:

• Bilirubina całkowita -oznaczenie całej bilirubiny we krwi
• Bilirubina bezpośrednia -oznaczenie bilirubiny związanej z innymi związkami chemicznymi w wątrobie

Oznaczenie stężenia bilirubiny można zlecić również w celu indywidualnego monitorowania osoby z chorobą wątroby.

3. Białko: Jednym z głównych zadań wątroby jest wytwarzanie białek. Dwa najważniejsze badania w tym kierunku to:

• Albumina -oznaczenie głównego białka wytwarzanego w wątrobie oraz ocena prawidłowości jego wytwarzania
• Białko całkowite -oznaczenie albuminy i wszystkich pozostałych białek krwi, w tym również przeciwciał pomagających w zwalczaniu infekcji (przeciwciała ie są wytwarzane w wątrobie).

Lekarze często wykonują te badania łącznie w celu stwierdzania uszkodzenia wątroby oraz jego ciężkości. Badania zlecane łącznie nazywane są popularnie próbami wątrobowymi.

Rozpoznanie i monitorowanie

W celu rozpoznania zaburzenia czynności wątroby można zlecić również inne badania. Niektóre z nich służą również monitorowaniu stanu choroby i/lub skuteczności leczenia. Badania te to między innymi:

• Swoiste badania w kierunku zapalenia wątroby [Patrz WZW typu A, WZW typu B, WZW typu C] -w celu wykrycia wirusowego zapalenia wątroby
• Morfologia krwi -w celu oceny krwinek białych, czerwonych oraz płytek krwi
• Czas protrombinowy (PT) -w celu oceny krzepliwości
• Alfa-fetoproteina (AFP) -jej poziom może być podwyższony u pacjentów z rakiem wątroby
• Badania żelaza -w przypadku podejrzenia hemochromatozy
• Miedź i ceruloplazmina - w przypadku podejrzenia choroby Wilsona
• Alfa-1 antytrypsyna – w celu oceny niedoboru alfa-1 antytrypsyny
• Przeciwciała przeciwmitochondrialne (AMA) – jako wspomaganie rozpoznania pierwotnej marskości żółciowej (PBC)
• Stężenie acetaminofenu (paracetamolu) – i/lub inne badania przedawkowania leków – w przypadku podejrzenia ostrej niewydolności wątroby w wyniku spożycia leków lub toksyn
• Biopsja wątroby -pobranie wycinka tkanki wątrobowej w celu oceny struktury komórek

Badania poza laboratorium

• Tomografia komputerowa (TK)
• Badanie ultrasonograficzne
• MRI (rezonans magnetyczny)
• MRCP (cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego)
• PTC (przezskórna cholangiografia przezwątrobowa)
• ERCP (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna)

‍

Najważniejszym elementem terapeutycznym jest stosowanie środków zapobiegawczych. Dostępne są szczepionki przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby A i B. Zapaleniu wątroby można niejednokrotnie zapobiec unikając czynników ryzyka. Wprawdzie stan zapalny narządu może z czasem ustąpić, jednak może on pozostawiać trwałe uszkodzenia. Leczenie chorób wątroby polega między innymi na ochronie i wsparciu czynności wątroby, zapobieganiu dalszym uszkodzeniom i powikłaniom oraz leczenie choroby leżącej u podstaw niewydolności wątroby. Pacjent może przyjmować odpowiednie leki, zostać poddany operacji, a w bardzo poważnych przypadkach wykonuje się przeszczep wątroby. Osoby z rozpoznaną chorobą wątroby muszą zazwyczaj pozostawać pod długoterminową kontrolą oraz współpracować z lekarzem w celu dobrania najkorzystniejszego indywidualnego sposobu leczenia.

Link do stron obcojęzycznych:
‍American Liver Foundation
‍American Liver Foundation: Alcohol-Related Liver Disease
‍Centers for Disease Control and Prevention: Viral Hepatitis
‍NIDDK: Liver Biopsy
‍American Cancer Society: Liver Cancer
‍National Human Genome Research Institute: About Hemochromatosis
‍National Institute of Neurological Disorders and Stroke: Wilson Disease Informa…
‍National Institute of Neurological Disorders and Stroke: Reye's Syndrome Inform…
‍

‍