HIV (ludzki wirus upośledzenia odporności) jest wirusem wywołującym AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności). Zabija on lub uszkadza komórki układu odpornościowego, przez co stopniowo niszczy zdolność organizmu do zwalczania zakażeń i pewnych typów nowotworów. U osób z rozpoznanym AIDS wystąpić mogą zagrażające życiu choroby, zwane zakażeniami oportunistycznymi. Są to nieszkodliwe dla zdrowego organizmu zakażenia wywołane przez drobnoustroje takie jak wirusy lub bakterie. Chorzy z wirusem HIV / AIDS są również w grupie podwyższonego ryzyka rozwoju niektórych nowotworów, chorób neurologicznych oraz wielu innych.

W roku 2010 Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacowała, że na świecie przybędzie 2,7 miliona zakażonych HIV; 1,8 miliona umrze na choroby związane z AIDS, a liczba zakażonych wynosić będzie w sumie 34 miliony.

Od roku 1981 w USA odnotowano ponad 700 000 przypadków AIDS. Szacuje się, że nosicielami wirusa HIV jest 900 000 Amerykanów, z czego 275 000 nie wie o swoim zakażeniu, przez co może zakażać innych. W czerwcu 2013 r. zarejestrowano w Polsce 97 nowo wykrytych zakażeń HIV, 15 zachorowań na AIDS oraz 4 zgony osób chorych na AIDS. Wśród 97 zarejestrowanych w czerwcu zakażeń HIV, 3 były rozpoznane w roku 2012, a pozostałych 94 było rozpoznanych w roku 2013. Od wdrożenia badań w 1985 r. do 30 czerwca 2013 r. stwierdzono zakażenie HIV u 16.916 obywateli Polski i u osób innego obywatelstwa przebywających na terenie Polski. Wśród ogółu zarejestrowanych zakażonych było co najmniej 5.973 zakażonych w związku z używaniem narkotyków, 1.163 zakażonych poprzez kontakt heteroseksualny oraz 1.688 poprzez kontakt seksualny pomiędzy mężczyznami. Ogółem odnotowano 2.937 zachorowań na AIDS; 1.217 chorych zmarło.

‍

U wielu pacjentów okres po zarażeniu przebiega bezobjawowo. U niektórych po kilku tygodniach od zarażenia występują objawy podobne do grypy, takie jak gorączka, ból głowy, zmęczenie i powiększone węzły chłonne (narządy systemu odpornościowego, które można wyczuć w obrębie szyi i pachwin). Objawy te zwykle ustępują w ciągu tygodnia do miesiąca i często mylnie brane są za inną infekcję wirusową. W tym okresie choroba jest bardzo zaraźliwa, a w wydzielinie z narządów płciowych pacjenta znajdują się duże ilości wirusa.

Uporczywe lub ostre objawy mogą pojawić się nawet po dziesięciu latach od zarażenia u osób dorosłych lub po dwóch latach u dzieci urodzonych z wirusem HIV. Długość okresu bezobjawowego różni się w zależności od pacjenta i trwać może od kilku miesięcy do ponad dziesięciu lat. Jednak w tym czasie wirus aktywnie się namnaża, zakażając i zabijając komórki układu odpornościowego.

Działanie wirusa najlepiej odzwierciedla spadek liczby komórek CD4 T, zwanych również komórkami T4, które są głównym elementem systemu odpornościowego zwalczającym infekcje. Na początku wirus uszkadza lub niszczy je, nie dając żadnych objawów.

Wraz z rozkładem układu odpornościowego pojawiają się dodatkowe komplikacje. U wielu osób pierwszym objawem zakażenia są długotrwale powiększone węzły chłonne, co może trwać przez okres ponad trzech miesięcy. Inne objawy występujące w okresie kilku miesięcy do kilku lat przed wystąpieniem AIDS to między innymi:

• osłabienie
• utrata wagi
• częste stany gorączkowe i pocenie się
• uporczywe lub często nawracające zakażenia drożdżakami (w obrębie jamy ustnej lub w pochwie)
• uporczywe wysypki lub łuszczenie skóry
• oporne na leczenie zapalenie narządów miednicy mniejszej u kobiet (PID), lub
• utrata pamięci krótkoterminowej.

U niektórych pacjentów pojawia się półpasiec lub wirus opryszczki, powodujący owrzodzenie jamy ustnej, narządów płciowych lub odbytu. U dzieci może wystąpić zahamowanie wzrostu lub wzmożona podatność na infekcje.

‍

‍

Istnieje kilka rodzajów badań wykonywanych w przypadku zakażenia HIV. Przy ich pomocy można oznaczyć przeciwciała wytwarzane przez organizm w odpowiedzi na obecność wirusa, lub też poziom białka p24 obecnego w wirusie, liczbę kopii wirusa w mililitrze krwi (badanie zwane pomiarem ilości wirusa), poziom komórek układu odpornościowego o nazwie CD4 zaatakowanych przez HIV lub też odporność pacjenta na leki przeciwko wirusowi HIV.

• oznaczenie przeciwciał - w celu rozpoznania zakażenia wirusem HIV
• oznaczenie białka p24 - można wykonać w celu wykrycia wczesnego stadium zakażenia wirusem HIV, monitorowania przebiegu leczenia lub rozwoju zakażenia oraz jako badanie przesiewowe krwi na obecność wirusa HIV
• pomiar ilości wirusa - przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu leczenia oraz w celu monitorowania przebiegu leczenia i rozwoju zakażenia.
• oznaczenie komórek CD4 - przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu leczenia oraz w celu monitorowania przebiegu leczenia i rozwoju zakażenia, jak również w celu oceny układu odpornościowego pacjenta
• oznaczenie oporności genotypowej - w celu stwierdzenia, czy dany szczep wirusa HIV jest oporny na zastosowane leczenie oraz czy nie należy zmienić sposobu leczenia.
• badanie oporności fenotypowej – zleca się czasami jako pomoc w ustaleniu sposobu leczenia pacjentów opornych na wiele leków antyretrowirusowych. Badania pozwala ocenić czy obecny szczep wirusa HIV można ograniczyć przy pomocy leków antyretrowirusowych w różnym stężeniu.

W procesie opieki nad pacjentem z wirusem HIV można wykonywać również inne badania laboratoryjne. Istnieją testy pozwalające na wykrycie i monitorowanie leczenia zakażeń oportunistycznych, powikłań oraz toksyczności leków. Badania wykonuje się również cyklicznie w celu oceny stanu zdrowia oraz czynności narządów wewnętrznych pacjenta. Niektóre testy zleca się w celu oceny ryzyka związanego z danym sposobem leczenia HIV. Przed rozpoczęciem leczenia abakawirem, można wykonać badanie na allele genu, HLA-B*5701. Dodatni wynik tego badania oznacza zwiększone ryzyko ciężkiej reakcji uczuleniowej, więc należy rozważyć podanie innego leku.

Badania pozalaboratoryjne

Czasami w celu oceny stanu zdrowia pacjenta wykonuje się badania takie jak RTG klatki piersiowej lub inne badania obrazowe.

Kiedy wykonuje się te badania?

Wykonanie oznaczeń zleca lekarz na żądanie pacjenta, który w wyniku narażenia na kontakt z wirusem HIV podejmuje decyzję o poddaniu się badaniom. Na rynku dostępne są zestawy umożliwiające pobranie próbki krwi z opuszki palca w warunkach domowych. Następnie próbkę krwi wysyła się do laboratorium a informację o wynikach, wraz z poradą psychologiczna, otrzymuje się telefonicznie. Badań tych nie można wykonać w warunkach domowych. Niektóre z nich powtarza się cyklicznie w celu monitorowania przebiegu leczenia.

‍

Obecnie nie ma możliwości wyleczenia zakażenia HIV, ale unikanie ryzykownych zachowań takich jak utrzymywanie stosunków płciowych bez zabezpieczeń czy wspólne używanie igieł, w większości przypadków stanowi skuteczny środek zapobiegawczy. CDC zaleca rutynowe badania przesiewowe na obecność przeciwciał przeciwko HIV jako pomoc w rozpoznaniu zakażenia HIV u pacjentów bezobjawowych. Wczesne rozpoznanie zakażenia HIV jest bardzo istotne, ponieważ pozwala zapobiegać zarażaniu kolejnych osób oraz ocenić, monitorować i rozpocząć leczenie pacjenta.

Leczenie kobiet ciężarnych z HIV, środki ostrożności podczas porodu oraz unikanie karmienia piersią zmniejsza ryzyko przekazania infekcji z matki na dziecko.
Profilaktyka w przypadku pracowników służby zdrowia polega na stosowaniu standardowych środków ostrożności, takich jak rękawice i ostrożne postępowanie z igłami.

Leczenie

Celem leczenia HIV i AIDS jest zahamowanie replikacji wirusa do niewykrywalnych poziomów i zachowanie zdrowia i prawidłowej czynności układu odpornościowego pacjenta. Zahamowanie replikacji wirusa zapobiega lub hamuje mutacje HIV i rozwój oporności na leki. Spowalnia postęp choroby i umożliwia wzrost liczby limfocytów T CD4, przez co wzrasta czynność układu odpornościowego. Leczenie powikłań i zakażeń oportunistycznych jest równie ważne jak zapobieganie działaniom niepożądanym oraz toksyczności leków.

W leczeniu HIV/ AIDS szczególną uwagę należy poświęcić dwóm aspektom. Pierwszy z nich to czas rozpoczęcia leczenia, a drugi to rodzaj przepisanych leków. Panel zaleceń antyretrowirusowych dla dorosłych i nastolatków opracowany przez amerykański Wydział Zdrowia i Usług Społecznych (DHHS) zaleca rozpoczęcie leczenia jeżeli osoba z wirusem HIV zachoruje na chorobę związaną z AIDS lub jeżeli poziom limfocytów T spada poniżej 200 komórek/mm3. Zgodnie z tymi zaleceniami leczenie należy również rozważyć w przypadku, gdy poziom limfocytów T wynosi 200 – 350 komórek/mm3 oraz bez względu na poziom limfocytów T, w przypadku:

• ciąży,
• choroby nerek związanej z HIV
• wirusowego zapalenia wątroby typu B.

Kobiety ciężarne, które nie spełniają kryteriów leczenia, mogą rozważyć kontynuowanie leczenia po urodzeniu dziecka. W większości innych przypadków po rozpoczęciu leczenia należy je regularnie kontynuować do końca życia. Przerwanie leczenia może prowadzić do wzrostu wiremii i zwiększa ryzyko wystąpienia lekooporności, osłabienia czynności układu odpornościowego oraz powoduje postęp choroby.

Wybór leków

W zależności od źródła zakażenia, szczep wirusa HIV może być wrażliwy lub oporny n leki. Z uwagi na to, że wirus HIV podlega mutacjom podczas replikacji i leczenia, „populacja” wirusa w organizmie jest mieszana (heterogeniczna). Bez leczenia, w organizmie przeważa dziki typ wirusa HIV, podatny na leczenie. Wraz z trwaniem leczenia populacja zmienia się. Maleje populacja wirusa podatnego na leczenie, a wzrasta populacja wirusa lekoopornego. W celu zapobiegania lub minimalizacji replikacji wirusa oraz powstawania szczepu lekoopornego, leczenie polega na podawaniu kilku leków.

Istnieje kilka klas leków antyretrowirusowych, które obecnie wykorzystuje się w leczeniu HIV/AIDS. Pacjent zazwyczaj przyjmuje co najmniej dwa leki z różnych klas. Leczenie polegające na połączeniu co najmniej trzech leków antyretrowirusowych nosi nazwę HAART. Czasami również pacjent otrzymuje dodatkowe leki z powodu powikłań, współistniejących infekcji oraz skutków ubocznych przyjmowania leków, takich jak problemy w obrębie układu pokarmowego. Istnieją ogólne zasady terapii, lecz leczenie należy dostosować indywidualnie do pacjenta oraz szczepów wirusa HIV obecnych w jego organizmie. Lekooporność HIV ocenia się zazwyczaj po rozpoznaniu infekcji, a następnie przed rozpoczęciem leczenia.

Leczenie poddaje się ocenie i dostosowuje w miarę potrzeb, jeżeli pierwotne leczenie spowodowało wystąpienie oporności na jeden lub kilka przyjmowanych leków lub jeżeli uległa zmianie zdolność przyswajania i metabolizowania leków przez organizm pacjenta.

Pacjent z HIV/AIDS powinien ściśle współpracować z lekarzem prowadzącym w zakresie dostosowania leczenia do zmieniających się potrzeb organizmu. W przypadku wystąpienia lekooporności na co najmniej jeden lek lub klasę leków, leczenie może być trudne. Chory może wymagać konsultacji z lekarzem doświadczonym w tego rodzaju przypadkach. Przez cały czas trwają prace i badania kliniczne nad nowymi sposobami leczenia HIV/AIDS.

‍

1. W jaki sposób przenosi się wirus HIV?

HIV najczęściej przenosi się w jeden z następujących sposobów:

• stosunek seksualny z osobą zakażoną; w czasie stosunku wirus może przedostać się do organizmu przez nabłonek pochwy, sromu, penisa, odbytu lub ust.
• kontakt z zakażoną krwią; zanim wprowadzono badania krwi na obecność wirusa HIV oraz techniki obróbki cieplnej niszczące wirusa HIV w produktach krwiopochodnych takich jak czynnik VIII i albumina, zakażenie mogło nastąpić w czasie transfuzji krwi lub jej składników. Obecnie ze względu na badania krwi i obróbkę cieplną preparatów krwiopochodnych, ryzyko zakażenia w ten sposób jest bardzo niewielkie
• używanie wspólnych igieł lub strzykawek (na przykład podczas wstrzykiwania narkotyków), na których mogą znajdować się niewielkie ilości krwi pochodzącej od osoby zakażonej. Rzadko jednak zdarza się zakażenie pracownika medycznego przez pacjenta (lub też odwrotnie) w wyniku nieumyślnego kontaktu z zakażoną igłą lub innymi instrumentami medycznymi
• podczas ciąży lub porodu; Około 1/4 - 1/3 nieleczonych kobiet z HIV przekazuje wirusa dziecku. Wirus może również dostać się do organizmu dziecka wraz z mlekiem matki. Przyjmowanie przez ciężarną preparatu o nazwie AZT znacznie zmniejsza ryzyko zakażenia dziecka. W przypadku leczenia AZT i porodu poprzez cesarskie ciecie, ryzyko to spada do 1%
• choroby przenoszone drogą płciową takie jak kiła, opryszczka narządów płciowych, chlamydia, rzeżączka lub bakteryjne zakażenie pochwy. Choroby te zwiększają podatność na zakażenie wirusem HIV podczas stosunku seksualnego z osobą zakażoną.

Wiele organizacji prozdrowotnych zaleca rutynowe badania przesiewowe w kierunku zakażenia wirusem HIV. Według CDC, Amerykańskiego Kolegium Lekarskiego (ACP) oraz Stowarzyszenia Leczenia HIV (HMA) każda osoba w wieku 13 – 64 lata powinna przynajmniej raz w roku wykonywać badanie w kierunku wirusa HIV.

Bliższe informacje dotyczące zaleceń odnośnie badań przesiewowych znajdują się w artykułach  Młodzież, Dorośli, Dorośli 50+, oraz Ciąża i Noworodki.

Coroczne badania przesiewowe zaleca się u osób z podwyższonej grupy ryzyka zakażenia wirusem HIV, czyli:

• u osób, które od poprzedniego badania na obecność wirusa HIV utrzymywały stosunki seksualne bez zabezpieczeń z więcej niż jednym partnerem,
• u mężczyzn utrzymujących stosunki homoseksualne bez zabezpieczeń,
• u osób wstrzykujących sobie narkotyki, szczególnie jeżeli kilka osób używa jednej igły,
• u osób świadczących usługi seksualne w zamian za pieniądze lub narkotyki,
• jeżeli partner osoby badanej jest zakażony wirusem HIV,
• jeżeli osoba badana utrzymywała stosunki płciowe z osobą z grupy podwyższonego ryzyka lub jeżeli nie ma pewności co do ewentualnych ryzykownych zachowań seksualnych swojego partnera.

Jednorazowe badanie należy wykonać nawet, jeżeli pacjent nie należy do grupy wiekowej 13 – 64 lata w następujących przypadkach:

• u chorych z rozpoznanym zapaleniem wątroby, gruźlicą, lub chorobą przenoszoną drogą płciową,
• u osób, którym przetaczano krew przed rokiem 1985 lub jeżeli partnerowi seksualnemu osoby badanej przetaczano krew, a następnie wystąpił u niego dodatni wynik badania na obecność wirusa HIV,
• u pracownika służby zdrowia bezpośrednio narażonego na styczność z krwią,
• u dowolnej osoby, która uważa, że mogła być narażona na kontakt z osobą zarażoną.

Niektóre placówki wykonują badania anonimowe (osoba badana nie podaje nazwiska) lub poufne (nazwisko zostaje objęte klauzulą poufności) oraz oferują wsparcie psychologa. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków zatwierdziła urządzenie do przeprowadzenia badania w warunkach domowych, co pozwala osobie badanej zachować anonimowość i poufność wyników. [Patrz zakładka wiadomości: Testing Critical to Reducing HIV, FDA Approves Test for Home Use]. Informacje o placówkach wykonujących badania na obecność wirusa HIV można również uzyskać w stanowym lub miejskim wydziale zdrowia.

Obecność wirusa HIV w organizmie to – podobnie jak inne stany chorobowe i wyniki badań – informacja chroniona Ustawą o przenośności i ochronie danych w ubezpieczeniach zdrowotnych (HIPAA) i nie wolno jej udostępniać rodzinie, znajomym ani pracodawcy bez zgody samego pacjenta. Informację taką można udostępnić pracownikom ochrony zdrowia, z uwagi na jej istotność w procesie leczenia. Również w celu określenia zachorowalności i zapewnienia odpowiedniego zapobiegania i opieki, informacje o nowych przypadkach zarażenia HIV przekazuje się do lokalnych i stanowych wydziałów zdrowia.

Jeżeli wynik badania na obecność wirusa HIV jest dodatni, należy o tym informować lekarzy, wszystkich partnerów seksualnych i/lub każdą osobę, z którą wspólnie korzysta się z igieł. Często kliniki lub przychodnie wykonujące badania oferują również wsparcie psychologa oraz udzielają szerszych informacji dotyczących wirusa HIV.

2. Kiedy rozwija się AIDS?

Określenie AIDS odnosi się do najbardziej zaawansowanego stadium zakażenia HIV. Centrum ds. kontroli zachorowań (CDC) w Atlancie wypracowało oficjalne kryteria definicji AIDS. Definicja ta obejmuje wszystkich nosicieli wirusa HIV, u których poziom komórek CD4 T jest niższy niż 350 a ilość wirusa przekracza 1000 na milimetr sześcienny krwi. U zdrowych osób dorosłych liczba komórek CD4 T wynosi co najmniej 1000. Definicja obejmuje również 26 zakażeń oportunistycznych występujących u osób z HIV w zaawansowanym stadium. Większość z tych zakażeń nie jest groźna dla osób zdrowych. U pacjentów z AIDS często powodują one poważne powikłania a nawet prowadzą do śmierci, ze względu na to, że układ odpornościowy uszkodzony przez wirus HIV nie jest w stanie zwalczyć pewnych bakterii, wirusów, grzybów pasożytów i innych drobnoustrojów.

Zakażenia oportunistyczne, często występujące u chorych na AIDS, mogą wywoływać następujące objawy:

• kaszel i spłycony oddech
• ataki epileptyczne i brak koordynacji
• trudności i ból podczas przełykania
• objawy psychiczne, takie jak splątanie i zaniki pamięci
• ostra i przewlekła biegunka
• gorączka
• utrata wzroku
• mdłości, skurcze mięśni brzucha, wymioty
• utrata wagi i wyczerpanie
• silne bóle głowy
• śpiączka.

3. Z jakiego powodu należy przebadać się na obecność wirusa HIV?

Możliwość wykonania badania należy rozważyć w następujących przypadkach:

• osoby prowadzące życie seksualne
• kobiety ciężarne
• narkomani używający wspólnych igieł
• pracownicy pogotowia, którzy mieli bezpośredni kontakt z igłą lub krwią pacjenta.

‍4. Czy wyniki badań są poufne?

W niektórych ośrodkach zdrowia badania można wykonać anonimowo (bez podania nazwiska) lub poufnie (nazwisko pozostaje tajne). Amerykańska agencja ds. żywności i leków zaakceptowała jedną metodę pobrania krwi w warunkach domowych, która umożliwia anonimowe wykonanie badania i zapewnia poufność wyników. Adresy ośrodków zdrowia wykonujących oznaczenia HIV dostępne są również w lokalnych departamentach zdrowia.

‍5. Czy należy informować innych o dodatnim wyniku badań?

Tak. Należy poinformować personel medyczny oraz obecnych i przyszłych partnerów seksualnych i/lub wszystkie osoby, które korzystają z tych samych igieł. Można skorzystać z pomocy psychologa, który pomoże poinformować niezbędne osoby. Więcej informacji dostępnych jest na stronie internetowej amerykańskiego centrum ds. kontroli zachorowań.

‍6. Czy są sposoby leczenia HIV/AIDS?

Obecnie nie ma lekarstwa na HIV lub AIDS, jednak są sposoby leczenia, które mogą pomóc. Na stronach internetowych dostępna jest broszura centrum ds. kontroli zachorowań, zatytułowana"Living with HIV/AIDS" (Życie z HIV/AIDS). Sposoby leczenia opisane są na stronie internetowej amerykańskiej agencji ds. żywności i leków. Najlepszym sposobem jest jak najwcześniejsze podjęcie leczenia.

‍7. Czy każda osoba zakażona wirusem HIV zachoruje na AIDS?

Większość zakażonych wirusem HIV zachoruje na AIDS, jednak okres od zakażenia do zachorowania trwać może nawet kilkanaście lat. Szacuje się, że 50% osób zakażonych zachoruje w ciągu 10 lat od zakażenia.

8. Czy można zarazić się HIV/AIDS w czasie oddawania krwi?

Nie. Krew pobierana jest przy pomocy sterylnych igieł, więc proces ten jest bardzo bezpieczny.

‍

Linki do stron obcojęzycznych:
‍Centers for Disease Control and Prevention: HIV/AIDS
CDC: Living with HIV/AIDS
CDC HIV/AIDS Facts: HIV/AIDS in the United States
U.S. Department of Health and Human Services, AIDSinfo
AIDS.gov
National Institute of Allergy and Infectious Diseases, Division of Acquired Immunodeficiency Syndrome
UNAIDS, The Joint United Nations Programme on HIV/AIDS
Familydoctor.org: HIV and AIDS
Kidshealth.org: HIV and AIDS

‍